Þjóðviljinn - 24.12.1975, Blaðsíða 55

Jólablaö 1975 — ÞJOÐVILJINN — SÍÐA 55
Guörún frá Hausastööum

' T
Teikning greinarhöf. af helgrimu Guðrúnar, teiknað i febr. 1942. (Ori-
ginaistærð 33x23 cm).
Framhald af bls. 11.
hamingjusöm kona, mitt i striti
sinu og önn. Ég efast um, að þrátt
fyrir allt erfiði og máski nokkrar
áhyggjur daglegs lifs, hafi hún
horft með kviða fram á veginn
eða látið erfiðleikana vaxa sér i
augum. Takmarkið — umhyggjan
fyrir börnunum — það var henni
eitt og allt. Og börnin unnu lika,
eftir þvi sem kostur var, og
reyndust henni svo vel sem þau
gátu. Ég þykist vita, að á þessum
árum hafi Guðrún orðið að taka
hverju þvi starfi sem henni
bauðst, jafnvel þótt það væru
verk, sem karlmönnum eru
einum ætluð nú á dögum. En
einnig veit ég, að hún gat i og
með starfað við það, sem hugur
hennar og hæfileikar sömdust
betur að, eins og t.d. saumaskap,
og um þessar mundir féll i hlut
hennar að vinna að þvi verki, sem
hún átti eftir að minnast með
óblandinni gleði — og nokkrum
söknuði — það sem hún átti ólifað,
en það var garðrækt. Svo vildi til,
að á þessum árum lagði frú
Schiöth frumdrögin að gróðurreit
þeim i höfuðstað Norðurlands,
sem nú er viðkunnur undir
nafninu Lystigarður Akureyrar.
Guðrún Jónsdóttir taldi það lán
sitt og var stolt af þvi, að hafa
verið i hópi þeirra kvenna, sem
ásamt frú Schiöth gróðursettu
þar fyrstu trén og lögðu þar fræ i
mold. Arum saman vann hún við
þennan garð, eða unz hún fluttist
frá Akureyri alfarin suður. I elli
sinni heyrði hún fátt gleðilegra en
það, að Lystigarðurinn væri
orðinn sem skógur hávaxinna
trjáa. Þetta fékk hún aldrei tæki-
færi til að lita eigin augum. En
máski gladdi það hana hvað
mest, að i vexti þessa norðlenzka
lundar sá þó handverka hennar
stað; hann var siöur forgengi-
legur en svo margt af þvi, sem
hún hafði unnið að á langri ævi.
Dótturuna kostaði hún til náms
i tungumálum og handavinnu.
Sonurinn gekk i gagnfræðaskól-
ann og reyndist ágætur náms-
maður. Það var löngun hans að
komast utan og læra rafmagns-
fræði, og að loknu gagnfræða-
náminu brauzt hann i þvi að
komast til Noregs og leggja stund
á það nám; settist að i Stafangri.
Það mun hafa verið i striðs-
byrjun. En áfram hélt Guðrún að
vinna og styrkja hann til náms-
ins. Ómegðin var að visu minni en
fyrr og dóttir hennar farin að láta
hendur standa fram úr ermum
við það sem til féll; samt þýddi
ekki að slaka á svo neinu nam.
Heimsstyrjöldin fyrri skall á, en
hafði litil áhrif á daglegt lif fólks
hér úti við yzta haf. Arið 1916 eða
’17 flytjast þær mæðgur til
Reykjavikur og setjast hér að.
Svo liður timinn, og upp rennnur
árið 1918, það furðulega ár, sem
færði Islandi i senn fullveldi,
hafis, eldgos og drepsótt. Úti i
Noregi var Guðmann Elias Bene-
diktsson að ljúka námi sinu og bjó
sig undir heimför. Hann skrifar
móður sinni bréf, sem átti að
verða siðasta bréfið — og varð
það lika. I þvi bréfi segir hann
eitthvað á þá leið, að nú geti hún
senn farið að hvila sig eftir sitt
langa og stranga erfiði; nú sé
hann að koma heim, nú muni
hann sjá fyrir henni og launa
henni allt, sem hún hafi fyrir sig
gert... Það var vonglaður hugur,
þakklátur sonur, sem sendi þessa
kveðju heim til tslands. En svo
kom annað bréf.
Nokkrum dögum eftir komu
þessa siðara bréfs mælti dóttirin
við móður sina: Ætlarðu aldrei að
hætta að gráta, mamma min? Þú
átt þó mig eftirf
Guðmann Elias Benediktsson
varð Spönsku veikinni að bráð.
Lik hans var grafið i Stafangri.
Hann kom ekki heim aftur. Eftir
voru aðeins fáeinar ljósmyndir,
ástsamleg sendibréf — og minn-
ingin, óendanlega ljúf, óendan-
Iega sár. Guðrún Jónsdóttir hafði
að sinu leyti beðið ósigur i
styrjöld og misst stóran hluta af
þvi sem hún átti. Sá sem barn að
aldri heyrði hana lesa kvæðið
„Gamla konan” eftir Guðmund
skólaskáld komst ekki hjá þvi aö
skynja glöggt tilfinninar hennar
sjálfrar frá haustdögum ársins
1918: En það djúpa dauðarökk-
ur...
En sagan er ekki öll sögð enn.
Ég staldra við, og i huga minum
vaknar þessi spurning: Hvenær á
lifsleið sinni, svo i bliðu sem
striðu, reis Guðrún Jónsdóttir
hæst? Hvenær varð manndómur
hennar stærstur? Hvenær
horfðist hún átakanlegast i augu
hins ókunna af hvað mestri festu
og óbuguðustu þreki? Var það
þegar hún hætti að gráta, eftir að-
bréfið barst um lát sonarins? Nei,
ekki þá. Hún hélt að visu áfram
lifi sinu i annriki og af ást til þess
barnsins, sem eftir lifði, dóttur-
innar. En hetjulund sina, atorku,
kjark og ástúð i senn átti hún eftir
að sýna stórum betur.
Ég set mér hana fyrir sjónir
nokkrum árum eftir sonar-
missinn. Þá er hún orðin 62 ára
gömul, og sorgin hefur markað
hana. Hár hennar er allmjög
tekið að grána, máttur handanna
að þverra, áratuga strit og þreyta
búin að valda varanlegri örorkuj
sú kona, sem áður hafði þótt bera
höfuðið hátt, næsta höfðingleg i
fasi, var tekin að haltra þegar
hún gekk. Læknar áttu til fræði-
lega skýringu á þessu: ofur eðli-
lega gikt og slit gamallar konu.
En sjálf gaf hún aðra skýringu
jafnframt, og mér er ekki ör-
grannt um, að sú skýring hafi
verið alveg eins sönn: likaminn
brást við sorginni með þessum
hætti. Þvi nú átti hún ekki aðeins
á bak að sjá syni sinum i fjarlægu
landi, heldur dótturinni lika. I
júlilok 1925 lézt Elisabet Jónina
úr bráðaberklum, aðéins 24 ára
gömul. Vonin um umhyggju
barna sinna á elliárunum var nú
orðin Guðrúnu Jónsdóttur að
beiskum, kaldranalegum harmi,
ógæfu, örlögum eins og þau geta
orðið einna verst. Til hvers hafði
verið barizt? Hvar var réttlæti
Guðs? Og — hvað gat nú verið
framundan.
En einmitt þennan vetur,
1925—26, á Guðrún Jónsdóttir þó-
nokkuð framundan. Og i þvi, sem
hún þarna tekst á hendur, tel ég
hana hafa risið hæst. Aldurinn,
þreytan og sorgin gátu bugað
likama hennar, en andlegt þrek
gátu þau ekki bugað. Það tjóar
litið að vera með heimspekilegar
vangaveltur yfir þvi, að tilveran
leggi mönnum aldrei þyngri ok á
herðar en þeir geti borið; en svo
mikið er vist, að Guðrún bar sitt
ok, lyfti sinum grettistökum,
færðist I fang við næstum ofurefli
— og stóðst þá raun með prýði.
Þegar hér er komið sögu eru
orðin enn ein stórfelldu þátta-
skilin i lifi hennar. Hún hefur
misst bæði börnin sin, en stendur
þó ekki með öllu ein uppi. Lifið
hefur fært henni i fang ómálga
barn, konunni á sjötugsaldri,
sorgmæddri og lúinni. Dóttirin
hefur látið eftir sig son, sem er
rúmlega ársgamall þennan
örlagarika vetur þegar gamla
konan fastákveður það að láta
hann ekki frá sér fara, heldur
annast uppeldi hans og sjá fyrir
honum eftir þvi sem hún hefur
krafta til og á meðan henni endist
lif. — Nú dvelst hún i bakherbergi
stórhýsis við Hafnarstræti,
skuggalegu herbergi, þótt gluggi
þess viti mót suðri. Húsin sunnan-
vert eru það há, að varla sést til
sólar Og i þessu herbergi er engin
upphitun. Miðstöðvarrör gægist
út úr vegg á einum stað; en
enginn miðstöðvarofn, kolaofn
þvi siður. A oliulampa logar nótt
og dag, til þess að halda hita á
ungviðinu, sem er að sálast úr
kighósta. Gamla konan á ekki i
mörg hús að venda — og þegar
barnið tekur hóstasogin, má fullt-

eins vænta þess, að það kafni. Það
er eins og þessi hósti þess ætli
aldrei að réna. Mér er öldungis
ókunnugt um það hvort hún bað
til Guðs. Hitt er mér kunnugt um,
að hún raulaði v,isu sem var ein-
hvernveginn svona:
Bágt á litla barnið hér,
babbi er ekki heima.
Mamma er farin þin frá þér,
og þig kann ég ekki að geyma.
En Guðrún Jónsdóttir frá
Hausastöðum reyndist kunna
prýðisvel að geyma þetta barn.
Þetta barn er ég, sem skrifa
þessar linur.
Um þær mundir sem hún
færðist það I fang að ala mig upp,
sagði fólk við hana i huggunar-
skyni eitthvað sem svo: Þú getur
vel lifað, Guðrún min, þangað til
hann verður orðinn átta eða niu
ára. En henni auðnaðist reyndar
að lifa tvöfaldan þann tima;
þegar hún dó, gat hún verið
nokkurn veginn viss um, að ég
gæti séð fyrir mér sjálfur. Þá var
hlutverki hennar lokið i ströng-
ustu merkingu þess orðs. En
kannski var þvi alls ekki lokið, og
er ekki enn. Persónuleiki hennar,
ævi og störf verða mér fyrir hug-
skotssjónum svo lengi sem ég lifi.
Sumt af þvi sem hún sagði á þeim
árum, þegar ég enn var barn,
hefur öðlazt nýtt lif — nær þvi
sem við köllum sannleika, heldur
en á meðan það var talað. Alþýð-
legustu athugasemdir geta i
minni manns jafnazt á við mörg
hver spekiorð þeirra sem lærðir
eru, þegar öllu er á botninn
hvolft. Smáatriðin, þessi óendan-
legu mörgu atvik úr daglegu lifi
áranna, mynda þá heild, sem ekki
verður lýst i fáum orðum.
Einstakir drættir út af fyrir sig
geta lika orðið ótrúlega sterkir;
einstök atriði I heildarmyndinni...
Nærtækar eru mér á þessari
stundu hendur hennar. Þessar
vinnulúnu, sigggrónu hendur,
grófar eftir áratuga strit i eld-
húsi, gróðurreit, þvottahúsi eða á
sildarplani. En þó svo ósegjan-
lega mjúkar hendur, svo mjúkar,
að þær voru öllum öðrum fremur
þeim hæfileika búnar að strjúka
tár af ungum vanga. Þessar
hendur; ég minnist þeirra er hún
hvildi þær fram á borðplötuna að
dagsverki loknu. Og þær eru mér
nærtækar á þessari stundu, ekki
hvað sizt vegna þess, að ég sit
einmitt við þetta sama borð. Ég
hef að visu árum saman unnið við
þetta borð og skrifað við það
bækur. En endurminning lúinna
handa gamallar konu getur á
stundum lætt þeim grun i hug
manns, að ómerkilegt sé að skrifa
bækur. Siggletur slikra handa
getur sagt fullteins mikið og
skráð verður á bók.
Elias Mar.
wsygs&y Ó

Gleðilee
jól!
Farsælt nýtt ár.
LANDSVIRKJUN
Alþýðusamband
Austurlands
sendir sambandsfélögunum og lands-
mönnum öllum beztu óskir um
gleðileg jól
og íarsælt nýár, með þökk fyrir sam-
starfið á árinu sem er að liða.
Alþýðusamband
Austurlands
o 1 x • Z/ ,7W? •
heglageroiir Æ gir
(irandagarði 13
Sendum viðskiptavinum vorum okkar be/tu
Jóla- og nýársóskir