Þjóðviljinn - 24.12.1975, Blaðsíða 35

Jólablað 1975 — ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 3 5
VESTUR-
ÍSLENSK
MENNING
Framhald al'il3. siðu
varði um Vilhjálm á þessum stað
með umdeildri styttu og áletrun-
um á islensku, ensku og frönsku,
og er þetta eitt það fyrsta sem is-
lendingum er sýnt á Nýja Islandi.
Vilhjálmur var bæði mannfræð-
ingur og málfræðingur og byrj-
aði, eins og fyrr var sagt, á þvi að
skrifa gagnmerka grein um vest-
ur-islensku. Hann hafði mjög
mikla rithöfundarhæfileika, en
skrifaði bækur sinar um ferðalög
sin i heimskautahéruöum Kanada
á ensku. Siöasta verk hans var
ævisagan, en þá var hann orðinn
bitur og hafði orðiö fyrir barðinu
á McCarthyismanum. En Vil-
hjálmur Stefánsson kunni vel is-
lensku, og er enn i minnum haft
hve frábær ræðumaður hann var
á þvi máli.
Guttormur J. Guttormsson
fæddist á Nýja tslandi 1878 og var
allan sinn aldur skáld og bóndi i
Fljótsbyggð, en kom nokkrum
sinnum i heimsókn til tslands.
Hann varð fjörgamall, dó ekki
fyrr en 1966. A langri ævi gaf hann
út margar ljóðabækur, en einnig
leikrit og ritgerðir, og kunna
vestur-islendingar mörg ljóð hans
utanbókar. Þótt ljóðmál Gutt-
orms sé algerlega islenskt eru
yrkisefnin og andrúmsloft kvæð-
anna sprottin og úr jarðvegi
Nýja tslands, og má segja að
hann komist næst þvi allra skálda
að vera rödd þess. Það jók enn á
vinsældir hans vestra, aö hann
var mjög skemmtilegur maður og
andrikur og frábær samkvæmis-
maður. Á tslandi er hann senni-
lega þekktastur fyrir kvæðið
Sandy Bar, en sjálfum mun hon-
um þó ekki hafa þótt sérlega mik-
ið til þess koma. Nokkrum árum
áður en hann dó, las hann úrval
kvæða sinna inn á plötu og vildi
þá ekki hafa þaö með, en honum
var sagt að aðdáendur hans
myndi taka þvi illa af þvi yrði
sleppt. Það væri meira en þarft
verk ef úrval af verkum Gutt-
orms yrði gefið út að nýju, t.d. i
tilefni aldarafmælis hans, og þá
með skýringum, þvi ekki er vist
að islendingar heima átti sig allt-
af á kanadiskum yrkisefnum
hans.
Siðasta vestur-islenska skáldið
var Gisli Jónsson, sem dó i fyrra
tæplega 99 ára gamall. Hafði
hann hugsað sér að gefa út ljóða-
bók á 100 ára afmæli sinu, svo
segja má að hann hafi dáið um
aldur fram.
Flest það fólk, sem hefur skap-
að og haldið uppi vestur-islenskri
menningu, er alþýðufólk, sem að-
eins gat leyft sér að glugga i bók
eða huga að skáldskap i hjáverk-
um. Siguröur Nordal lætur þess
getið i ritgerð sinni um Stephan
G. að Klettafjallaskáldið muni
vafalaust hafa oröið aö vinna
miklu meira en jafnvel fátækir is-
lenskir bændur geröu — þótt það
kæmist um slöir i allgóö efni.
Blaðamanni Þjóöviljans leist svo
á*sama máli myndi gegna um
Minnisvaröi i Gimli um þá sem féliu I heimsstyrjöldunum: þarna eru
bæði islenski og kanadiski fáninn.
mikinn fjölda manna á Nýja ts-
landi: það voru ekki aðeins frum-
býlingsárin sem voru erfið, held-
ur er ekki fjarri lagi, eins og
Gunnar Sæmundsson benti á, að
það hafi verið tveggja kynslóöa á-
tak að leggja þetta land undir sig.
Þótt andlegt fjör væri óskert,
virtust margir miöaldra menn
lúnir af erfiði. Fjölmargir höfðu
sömu söguna að segja: á æsku-
heimilum þeirra haföi veriö mik-
ið unnið, en þar voru lika haldnar
kvöldvökur, og þá las einhver eða
jafnvel „kveðaði rimur”. Oft
höfðu foreldrarnir (eða afinn og
amman) gengið hart fram I að
kenna börnunum islensku eða is-
lenska meningu. Alec Thorarin-
son, aðairæðismaður tslands i
Winnipeg, sagði aö afi sinn hefði
jafnan sagt af enska heyrðist á
heimilinu: „hvaða helvitis bull er
þetta!” En svo þegar unglingarn-
ir urðu 12-14 ára urðu fjölmargir
þeirra að fara að heiman og vinna
fyrir sér, og varð þá litið um is-
lenska menntun eftir það. Þrátt
fyrir það er furðulegt hve lengi
vestur-islensk menning hélst við.
Gunnar Sæmundsson áleit að hún
hefði haldist litt breytt fram að
seinni heimsstyrjöldinni, enda
hefði kreppan skorðað fólk mjög
mikið. A heimstyrjaldarárunum
hefði komið upplausn i þetta is-
lenska þjóðfélag, og um leið hefði
vestur-islensk menning farið að
vikja fyrir enskum áhrifum frá
útvarpi og sjónvarpi. Svo ollu
skólarnir þvi að börn urðu feimin
við að tala islensku. Haraldur
Bessason benti lika á að fyrir
nokkrum árum hefði verið íögð
mikil áhersla á að kenna góðan
enskan framburð i skólum og
hefði þá verið gert gys aö þeim
börnum sem töluðu með erlend-
um hreim. Stuðlaði þetta að þvi
að fæla börn frá þvi að tala is-
lensku.
Arangurinn varö þó ekki sá að
sú kynslóð, sem nú er yngri en 40
ára, hætti alveg að tala islensku,
þótt svo gæti virst i fljótu bragði.
tslenskukunnáttan fer eftir svæð-
um: i Winnipeg tala aðeins mið-
aldra menn og eldri islensku, og
þótt þeir reynist oft tala gott mál
er hún gjarnan stirð i fyrstu og
virðist manni að málið muni vera
mjög litið talað. Alec Thorarin-
son, aðalræðismaður, sagði að
fyrir 20 árum hefði islenska
gjarnan verið töluð á nefndar-
fundum þar, en þvi væri nú alveg
hætt. 1 Gimli er vitanlega talsvert
meira um að menn tali góða og
lipra islensku, en þeir sem það
gera eru allir miðaldra og eldri.
Sterkustu vigi islenskunnar eru
hins vegar norðar og vestar, i
Eiverton, Arborg og að Lundum,
þar sem kjarni byggðarinnar var
eftir útflutninginn mikla upp úr
1880. Sigmar Johnson bóndi að
Osi i Riverton sagöi að af 800 ibú-
um i Riverton væru um 500vestur-
islendingar, og töluðu flestir
þeirra islensku. Allir eldri menn
gera talsvert af þvi að lesa is-
lensku, og sagði Sigmar, að þegar
islenskumæiandi menn hittust töl
uðu þeir jafnan saman á þvi máli.
A þessum slóðum hitti maður
unglinga, sem töluðu lýtalausa is-
lensku, þótt það væri sjaldgæft:
yfirleitt sögðust unglingar ekkert
kunna i málinu, en Gisli Sigurðs-
son, blaöamaður Morgunblaðs-
ins, gerði skemmtilega tilraun i
grennd við Riverton. Hann kall-
aði á islensku til tveggja smá-
stelpna, sem hann hitti á förnum
vegi:
„Heyriði stelpur, fariði þarna
upp að veggnum. Ég ætla aö taka
mynd af ykkur! ”
Þær hlýddu á augabragði.
Siðar sögðu þær á ensku að þær
gætu að visu ekki talað islensku,
en skildu allt sem sagt væri.
Haraldur Bessason sagði að al-
gengt væri að menn væru feimnir
við að tala islensku um tvitugt og
segðust ekki kunna hana, en
skiptu svo um og færu aö tala is-
lensku um fertugt.
En hvernig sem islenskukunn-
átta manna er, verður maður alls
staðar var viö mjög mikinn áhuga
á Islandi og málinu. öllum ber
saman um að gagnkvæm ferðalög
milli tslands og islendingabyggða
vestanhafs undanfarin ár hafi
mjög aukið þennan áhuga. Hóp-
ferðir vestur-islendinga til ts-
lands hófust um 1967, en það var
ekki fyrr en i sumar að islending-
ar fóru að koma i stórum stil til
Kanada. Það er ósk allra, að unnt
verði að efla þessar ferðir i fram-
tiðinni.
1 sumar var einnig gerð tilraun
með útvarpsendingar á islensku i
fjölþjóða útvarpsstöð i Winnipeg,
sem útvarpar á 15 tungumálum.
Það var Guðbjartur Gunnarsson,
sem sá um sendingarnar og var
þetta hálftima þáttur einu sinni i
viku. Útsendingarnar hófust i
april og var flutt islenskt og vest-
ur-islenskt efni af ýmsu tagi: þar
var leikin islensk tónlist, lesið upp
og kaflar fluttir úr leikritum, og
munu einir átján menn hafa kom-
ið þar fram. Þættirnir urðu ákaf-
lega vinsælir: á flestum heimil-
um þar sem blaðamaður Þjóð-
viljans kom, könnuðust menn við
þá og höfðu hlustað á a.m.k.
nokkra þeirra. Þættirnir urðu alls
22, en þeim var hætt i september
vegna fjárhagsörðugleika. Von-
ast menn til að unnt verði að hef ja
þessar útsendingar á ný.
Vikublaðið Lögberg-Heims-
kringla heldur stöðugt áfram að
koma út, þótt það eigi einnig i
talsverðum fjárhagsörðugleik-
um. Caroline Gunnarsson, sem
tók við ritstjórn blaðsins 1971,
sagði að áskrifendur þess heföu
lengi verið um 4000, en þeim hefði
fjölgað um þúsund i sumar, og
hefði blaðið útbreiðslu um allan
Vesturheim. Caroline skrifar
m.a. i blaðið sérstakan dálk, sem
nefnist Spjall, og er þar fjallað i
alllétum dúr um ýmsar hliðar á
tungutaki og þjóðlifi vestur-is-
Framhald á 37. siöu.
Viðtal við
HARALD BESSASON,
prófessor
ÍSLENSKU-
KENNSLA
A mildum haustdegi gekk
blaðamaður Þjóðviljans á fund
Haraldar Bessasonar prófessors,
sem kennir islensku við
Manitoba-háskóla i Winnipeg, og
spurði hann hvernig háttað væri
islenskukennslu á háskólastigi i
Manitoba.
„tslenska var kennd i Winni-
peg-háskóla á árunum 1901—1926,
en þá lagðist kennslan niður, þvi
að Skúli Johnson, sem hana ann-
aðist, tók þá við prófessorsemb-
ætti i klassiskum málum. Arið
1950 hófst svo islenskukennsla að
nýju i Manitoba-háskóla og hefur
haldið áfram óslitið siðan.”
Hvernig er kennslunni háttaö
nú?
„Islenskunámið tekur þrjú ár,
og er bæði kennt fornmál og nú-
timamál. Auk þess eru timar i
fornislenskum bókmenntum, sem
eru lesnar i þýðingum. I vetur eru
alls 33 nemendur og eru flestir á
fyrsta ári.”
Ert þú eini kennarinn?
„Ég er eini prófessorinn i
islensku, en ég hef nokkra menn
mér til aðstoðar. Valdimar Lár-
usson annast að nokkru leyti
kennslu nemenda á fyrsta ári, og
■ ■■■■■■■
með honum kennir einnig Baldur
Hafstað. Keneva Brandson fer yf-
ir Eddukvæði i þýöingum og held-
ur fyrirlestra um goðafræði.”
Kennir þú nemendum eitthvað i
„vestur-Islensku”?
„Nei, en ég hef hins vegar hald-
iðfyrirlestra um vestur-islensku i
tengslum við kennslu i almennum
málvisindum. Þess má geta að
nokkuð er um vestur-islendinga i
timum hjá mér, og hafa ýmsir
þeirra islensku að móðurmáli,
Þeir eru flestir á fyrsta ári, en
siðan blandast þetta meira.”
Fer einhver önnur starfsemi
fram innan islenskudeildar Mani-
tobaháskóla?
„Háskóiinn fæst einnig nokkuð
viö útgáfustarfsemi. Fyrst var
gefin út Sturlubók Landnámu,
sem Hermann Pálsson og Paul
Edwards þýddu, og siðan tslands-
saga Jóns Jóhannessonar i
þýðingu minni. Nú er verið að
undirbúa útgáfu Grágásar i
þremur bindum, og er sú þýðing
gerðaf Peter Foote, Andrew Den-
is og Richard Perkins. Loks höf-
um við einnig i undirbúningi út-
gáfu á bindi ritgerða um Eddu-
kvæði.”
I
Rætt við Sigurstein Alec
Thorarinson, aðalræðismann
40.000
manns
af íslensku
bergi
A eynni Hecla Island i ræknisfélagið er nú orðið eina
Winnipeg-vatni hitti blaðamaður Jélagið, sem brúkar eingöngu
Þjóðviljans Sigurstein Alec islenska tungu, en starfsemi þess
Thorarinson, lögfræðing, sem nú er talsvert að dragast saman. Svo
er oröinn aðalræðismaður tslands er einnig til félagið „Icelandic-
i Winnipeg, og lagöi fyrir hann Canadian club”. sem starfar á
nokkrar spurningar. ensku. Það heldur árshátið einu
Hvað hefur þú lengi verið aðal- sinni á ári, og gefur út timaritið
ræðismaður tslands hér? ..The Icelandic Canadian”. Loks
„1 eitt ár. Grettir Jóhannesson hefur ..Canada-Iceland
var fyrirrennari minn i þessu Foundation” það starf að aðstoða
starfi, en hann lét af störfum i stúdenta og veita styrki."
nóvember i fyrra, og þá tók ég Hvernig heldur þú að á þvi
við.” standi að islensku hefur hnignað
Hvað eru margir vestur-islend- hér um slóðir?
ingar i Manitoba? ..Það munu ha/a verið skólarn-
„Það munu vera hér um 40.000 ir sem ollu þvi. Þeir gerðu menn
menn af islensku bergi brotnir.” hrædda við að tala islensku. Fyrir
Hafið þið eitthvað sérstakt tuttugu árum var að algengt að
félagslif nú? islenska væri töluð á nefndar-
„Það er mest i kringum fundum. en nú heyrist slikt ekki
„tslendingadaginn", sem tekur meir”.
núna þrjá daga; þaö er fyrsti En nú talar þú sjálfur ákaflega
mánudagurinn i ágúst ár hvert og góða islensku.
laugar- og sunnudagurinn á und- „Það er kannske einkum afa
an, Þá er alltaf haldin a.m.k. ein minum að þakka. t hvert skipti
ræða á islensku. tslendingadags- sem enska heyröist á heimilinu.
nefndin er mjög iðjusöm og held- sagöi hann: hvaða helvitis bull er
ur fund einu sinni i mánuði. Þjóð- þetta!"