Þjóðviljinn - 24.12.1975, Blaðsíða 18

18 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN— Jólablað 1975.
EFTIR
| - EINAR MÁ
/ JÓNSSON
Einar Már Jónsson fór utan snemma i október á
vegum Karlakórs Reykjavikur — ekki til að syngja
— heldur til þess að fylgjast með frækilegri söngför
og til þess að greina lesendum Þjóðviljans frá
mannlifi vestur-islendinga. í þessu jólablaði Þjóð-
viljans birtast greinar um þessi mál en áður hefur
birst i blaðinu greinin ,,Á menningarhátið i Winni-
peg”.
Þær greinar sem hér birtast eru: Nýja-ísland,
Indiánar, Um atvinnuhætti vestur-íslendinga, Vest-
ur-islensk menning.
íslenskir landnemar ganga á land við Winnipeg-vatn.
Krumbýlingar i Nýja islandi
Landnemar fyrir utan bjálkakofa sinn.
Þegar farið er i norður frá
Winnipeg, sem stendur þar sem
mætast Rauðá og Assiniboine-á,
liggur leiðin fyrst eftir marflötum
sléttum fram með Rauðá, gegn-
um akra og skógarbelti. Svo
er farið um bæinn Selkirk,
sem ber nafn skosks lávarðar
sem fyrstur mun hafa stýrt land-
námi hvitra manna i Manitoba á
öndverðri 19. öld. Nokkru þar fyr-
ir norðan fellur Rauðá i suður-
enda Winnipeg-vatns. bótt það sé
firnalangt — 418 km — er það til-
tölulega mjótt á þessum slóðum,
og munu aðeins tæpir 50 km vera
milli austur- og vesturstrandar-
innar. Frá Selkirk liggur leiðin
enn i norður, og er brátt komið að
vesturströnd vatnsins, að Winni-
p>eg Beach og Boundary Creek. Á
þessum stað, sem islendingar
kalla Lækjarmörk, voru áður
landamæri Manitoba-fylkis og
Keewatin-svæðis, sem svo var
kallað, — og jafnframt landa-
mæri Nýja íslands til suðurs.
Landslagið breytist þó ekkert —
allt er jafnflatt og skiptast stöð-
ugt á akrar og skógarbelti. Fyrir
vesturoddi mikillar eyju, sem
liggur siðan i norðaustur með-
fram ströndinni. Milli suðurhluta
eyjarinnar og vatnsbakkans eru
grynningar og hólmar, og hefur
verið lagður góður akvegur yfir
sundið út i eyna. A þessum slóð-
um er vatnið einna þrengst, og
eru þarna fleiri eyjar en flestar
smærri. Upphaflega var eyjan
kölluð Mikley, eða ,,Big Island”
og byggðin þar Mikleyjarbyggð,
en vegna þess að póststöðin hét
Hekla, færðist þaðnafn á eyna, og
er hún nú köliuð Hecla Island.
Þdtt þessi héruð séu á svipuð-
um breiddargráðum og suður-
hluti Englands, hefjast óbyggðir
skammt fyrir norðan Mikley.
Winnipeg-vatn breikkar þar tals-
vert mikið og verður likast haf-
sjó, en umhverfis það er ekkert
nema einstaka höfn fyrir fiski-
menn, strjálar indiánabyggðir og
veiðilönd. bannig má segja að
Nýja ísland sé, eins og hið gamla,
,,á mörkum hins byggilega
heims”, þótt breiddargráðurnar
séu ólikar.
bað voru flóknar tilviljanir sem
norðan Lækjarmörk er Húsavík,
en örskammt þar frá er lágt
kjarrivaxið nes — Viðines, þar
sem fyrstu islensku landnemarn-
ir gengu á land 22. október 1875.
Kringum Húsavik og Viðines og
þar fyrir innan heitir nú Vfðines-
byggð,ognær hún nokkuð norður
fyrir Gimli, sem er stærsti bær
Nýja Islands og höfn á bakka
Winnipeg-vatns. Strandlengjan er
viðast þráðbein og stefnir i norður
eða norð-vestur. Fyrir norðan
Vfðinesbyggð er Árnesbyggð og
siðan Hnausabyggð, og eru i
hverri byggð samnefnd þorp. bar
fyrir norðan er eina fljót þessa
héraös, Islendingafljót, sem tek-
ur þarna á sig stóra beygju til
suðurs en fellur siðan i norð-aust-
ur og rennur i Winnipeg-vatn rétt
fyrir norðan þann stað sem kall-
aður er Sandvik. A vinstri bakka
fljótsins er Geysisbyggð og
Fljótsbyggð, og þar er þorpið Ar-
tún, sem nú er jafnan kallað
Riverton. Hefur það nafn færst
yfir á byggðina.
Rétt sunnan við Sandvik er
tanginn Sandy Bar, sem flestir
munu kannast við vegna kvæðis
Guttorms J. Guttormssonar, og
breytist þar landslagið nokkuð:
ströndin verður vogskornari og
tekur stefnu i norðausturátt.
Skammt undan Sandy Bar er suð-
réðu þvf að islendingar skyldu
setjast að i núverandi Mani-
toba-fylki, þvi að fyrstu útflytj-
endurnir 1870—1874 munu lang-
flestir hafa ætlað sér að nema
land i Bandarikjunum. Fyrstu
hóparnir, sem fluttu úr landi
1870—73, settust að i Wisconsin,
við Michigan-vatn og i Mil-
waukee, og myndaðist þar lítil is-
lendinganýlenda. Aðeins smá-
hópur settist að i Muskoka-héraði
i Ontario haustið 1873, en flestir
landnemarnir þar flosnuðu fljót-
lega upp, og fluttu ýmsir eftir
skamma dvöl til Wisconsin. bann
2. ágúst 1874 héldu islendingar i
Milwaukee islendingadaginn há-
tiðlegan i fyrsta skipti.
bo'tt afkoma islendinganna við
Michigan-vatn og i Milwaukee
virðist hafa verið góð miðað við
það sem þá gerðist, var þó aug-
ljóst að þeir voru mörgum árum
of seint á ferðinni til að fá nokkuð
álitlegt nýlendusvæði. bjóðverjar
og norðurlandabúar höfðu sest
þarna að fyrir alllöngu, og þvi var
mjög erfitt fyrir islendinga að fá
góðar jarðir og alveg ógerningur
að fá samfellt svæði fyrir ný-
lendu. Hins vegar mun sú hug-
mynd hafa verið ofarlega i mörg-
um vesturförum að stofna e.k.
,,nýtt ísland”, og eftir Islend-
ingadaginn iMilwaukee 1874 kom