Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.1995, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 1995 DV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 14, 105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Augiýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@ismennt.is - Auglýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Hvert fór bjartsýnin?
Eftir rúmlega sex ára ferö um himingeiminn er geim-
farið Galileo komið á braut umhverfis reikistjörnuna
Júpíter, þar sem það mun verða næstu tvö árin og vænt-
anlega senda mikilvægar upplýsingar til jarðar. Tæplega
fjögurra milljarða kílómetra leið liggur að baki þess.
Geimskotið í árslok 1989 markaði endalok stórhuga
tímabils í geimkönnun, sem náði hámarki frægðar, þeg-
ar maður steig fæti á tunglið. í árslok 1995 eru viðhorfin
til sóknar út í geiminn önnur en þau voru á þessum
árum. Nú er lítið um djarfar ráðagerðir af þessu tagi.
Þótt Bandaríkin séu núna miklu ríkari en þau voru á
sjöunda, áttunda og níunda áratugnum, hafa þau núna
síður ráð á könnun geimsins eða öðrum timamótaverk-
um. Almennt má segja, að vestrænar þjóðir virðist ekki
lengur hafa efni á að víkka sjóndeildarhring sinn.
Bjartsýni fyrri áratuga hefur hopað fyrir svartsýni nú-
tímans, þótt árleg landsframleiðsla vestrænna þjóða hafi
aukizt. Fyrir nokkrum áratugum taldi ungt fólk sér alla
vegi færa. Nú telur fólk sig sleppa þolanlega, ef það fær
yfirleitt pláss við færibönd atvinnulífsins.
Fyrir þremur áratugum var ungt fólk sannfært um að
geta lagt stund á hvaða háskólanám sem væri og síðan
fengið góða vinnu við hæfi. Nú geta ekki einu sinni ný-
útskrifaðir læknar og verkfræðingar verið vissir um, að
umheimurinn telji sig þurfa á þeim að halda.
Svo virðist sem auknar tekjur þjóða hafi gufað upp í
enn meiri aukningu á hversdagslegum útgjöldum, þann-
ig að kraftur til nýrra verka hefur farið minnkandi. Sér-
staklega er þetta áberandi í ríkisfjármálum, þar sem
peningar sogast hraðar inn og verða að engu.
Það er ekki séríslenzkt fyrirbæri, að rekstrarkostnað-
ur þenjist út á sjálfvirkan hátt, ryðji framkvæmdakostn-
aði til hliðar og gleypi smám saman allt það fé, sem er
til ráðstöfunar. Við sjáum þetta um allan hinn vestræna
heim, sem áður hafði ráð á að láta gamminn geisa.
Hinn óbærilegi hversdagsleiki hefur tekið við af ævin-
týraljómanum. Núna dettur engum í hug að senda mann
til tunglsins eða geimfar til Júpíters. Allir eru önnum
kafnir við að gæta hagsmuna sinna í fjárlagakökum af
ýmsu tagi. Vesturlönd eru orðin að músarholu.
Þegar ísland var fátækt nýríki lét þjóðin sig ekki
muna um að reisa sér á örskömmum tíma Landsbóka-
safn, sem stendur fegurst húsa sem minnisvarði um
bjartsýna þjóð. Þegar þjóðin var orðin rík, lenti hún í sí-
felldum töfum við að reisa arftaka í Þjóðarbókhlöðu.
Fyrir nokkrum áratugum lögðu íslenzk fyrirtæki að
fótum sér freðfiskmarkaðinn í Bandaríkjunum og áætl-
unarflugið yfir Atlantshaf. Nú sitja menn bara tugum
saman í nefndum á nefndir ofan til að spjalla um upplýs-
ingaþjóðfélagið. Blaðrið hefur leyst verkin af hólmi.
Enn er verið að gera góða hluti. íslenzk fyrirtæki eru
að hasla sér völl á erlendum markaði. Töluverð gróska
er í listum og menningu. En það er eins og topparnir séu
mun lægri en áður. Flatneskjan verður smám saman
meira áberandi í flestum greinum íslenzks þjóðlífs.
Þjóðin þarf að hætta að kaupa ný hús handa ríkinu til
að fylla þau kontóristum og ráðstefnuliði. Þjóðin þarf að
hætta að nota ríkið eins og úthlutunarskrifstofu handa
þurftarfrekum atvinnuvegum fortíðarinnar. í staðinn á
hún að kasta fé sínu í ævintýri framtíðarinnar.
Ef það verða varanleg örlög þjóðarinnar að híma yfir
fjárlagahalla og framtaksleysi, verður ekki mikið rúm
fyrir bjartsýni til að þeyta okkur inn í 21. öldina.
Jónas Kristjánsson
Friðarleið Bosníu
þakin torfærum
Forustumenn tuga ríkja og al-
þjóðastofnana varð að flytja í þyrl-
um af flugvöllum yfir umferða-
röngþveitið sem heltekið hefur
höfuðborg Frakklands í þrjár vik-
ur til að taka þátt í undirritun
friðarsamnings um Bosníu í
frönsku forsetahöllinni. Viö at-
höfnina í París var öllu til tjaldað
til að gera hana sem hátíðlegasta,
og mun ekki af veita að undir-
strika alvöru málsins eigi að vera
von til að ákvæðin sem þar voru
staðfest komist í viðunandi fram-
kvæmd.
Hernaðarleg hlið málsins er
rækilegast frágengin og undirbú-
in. Sextíu þúsund manna lið frá
yfir 20 löndum tekur að streyma
til Bosníu næstu daga til að skilja
að striðandi fylkingar eftir fyrir
fram mörkuðum línum undir yfir-
stjórn NATÓ. Mestur verður liðs-
aflinn frá Bandaríkjunum, Bret-
landi og Frakklandi, og má Bill
Clinton Bandaríkjaforseti vel við
una að hafa fengið samþykki
þingsins til að senda bandarískt
lið á vettvang, þótt með ýmsum
varnöglum sé.
Vandi þessa liðs er ærinn, að
koma sér fyrir og hefja vandasamt
starf í fjalllendi Bosníu um hávet-
ur og þurfa að byrja á að ryðja lítt
eða ekki merkt jarðsprengjusvæði
einmitt þar sem mynda á kví milli
herja Bosníustjórnar og Bosníu-
Serba. Við bætist sífelld hætta á
fyrirsátum í landi þar sem vopn
eru auðfengin og margir sáróá-
nægðir með niðurstöðu friðar-
gerðarinnar.
Yfirmenn herstjórnar NATÓ
verða að treysta á yfirburði
manna sinna í vopnabúnaði og
heimild til að beita honum gegn
hverri ógnun. Og þar að auki
þurfa þeir ekki að hafa fyrir að
láta menn sína sinna verndun
hjálparstarfs, sem sífellt var að
koma friðargæsluliðinu á vegum
SÞ í klípu.
Yfirumsjón viðleitni til að lið-
sinna Bosníumönnúm við að
koma samfélagi sínu til starfa og
sjálfsbjargar verður undir forustu
Carls Bildts, fyrrum forsætisráð-
herra Svíþjóðar, og hann á sann-
arlega erfitt verk fyrir höndum.
Samgönguleiðir í Bosníu eru rofn-
ar, fyrirtæki í rúst eða eiga engan
kost aðdrátta, landsfólkið á tvist
og bast. Talið er að stríðið hafi
hrakið 2.700.000 Bosníumenn frá
heimilum sínum, þar af 700.000 í
önnur lönd. Búist er við að verja
þurfi sem svarar sex milljörðum
dollara á næstu árum til að reisa
Bosníu úr stríðsrústum, og Carl
Bildt hefur ekki enn hugmynd um
hvaðan það fé á að koma. Söfnun
fyrirheita um framlög ríkja er rétt
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
að byrja.
Friðarsamkomulagið gefur fyr-
irheit um að flóttafólk skuli eiga
þess kost að snúa til fyrri heim-
kynna eða hljóta bætur ella, en'
allt er í óvissu um framkvæmd.
Skelfing þeirra sem hrökkluðust á
flótta undan morðhótunum, vita
hús sín brennd og eigur í ræn-
ingjahöndum, er slík að borin von
er að fólk reyni að snúa heim svo
nokkru nemur fyrr en friður hef-
ur ríkt um skeið.
Gert er ráð fyrir kosningum til
þinga á svæðum Króata og mú-
slíma annars vegar og Serba hins
vegar og heildarþings Bosníu að
auki misseri eftir að friðarsamn-
ingurinn gengur í gildi. Öryggis-
og samvinnustofnun Evrópu er fa-
lið að gangast fyrir að kosningar
fari fram og koma á alþjóðlegu eft-
irliti með framkvæmd þeirra.
Þetta verður erfitt verkefni, þó
ekki kæmi annað til en þjóðflutn-
ingarnir sem átt hafa sér stað.
Sarajevo á að sameina á ný und-
ir eina yfirstjórn, þannig að fjórar
útborgir sem Serbar hafa lagt und-
ir sig sameinist miðborginni sem
Bosníustjórn ræður. Ljóst er að
forusta Bosníu-Serba í Pale hyggst
torvelda sameininguna með öllum
brögðum, og er mikill vandi lagð-
ur á herðar frönsku herdeildarfor-
ustunni, sem á að sjá um fram-
kvæmd friðargerðarinnar á þessu
svæði.
Erfiðast í framkvæmd af
ákvæðum friðarsamkomulagsins
kann þó að reynast það sem gerir
ráð fyrir jöfnun herbúnaðar aðila.
Samkvæmt því á að draga veru-
lega úr vopnabúnaði Serbíu, Króa-
tíu og Bosníu-Serba en efla Bosn-
íuher að þungavopnum. Verði
ekki af afvopnun þar sem hún er
áskilin hefur því Bosníustjórn rétt
til að afla sér hergagna að sama
skapi.
Öldungadeild Bandaríkjaþings
ætlast til að Bandaríkjastjórn sjái
um að sá réttur nýtist. Jafnframt
kemur forseta og þingi saman um
að bandarískur her í Bosníu skuli
á heimleið að ári liðnu, um þær
mundir sem Bandaríkjamenn
ganga að kjörborði.
Jacques Chirac Frakklandsforseti býður Bili Clinton Bandaríkjaforseta
velkominn til Elysée-hallar í París til að vera viðstaddur undirritun friðar-
samnings um Bosníu. Símamynd Reuter
'W
skoðanir annarra
Kröfur til hermanna
„Talsmenn Bandaríkjahers segja vanalega að þeg-
j ar hermaður fremur glæp eða er ákærður fyrir
glæp séu takmörk fyrir ábyrgð hersins á slíku. í
hernum endurspeglist öll vandamál sem sé að finna
i þjóðfélaginu, herinn sé einungis smækkuð mynd
af því. Þetta er aðeins rétt að vissu marki. í lýðræð-
isríki eru gerðar mun strangari kröfur um hegðun
, hermanna, sem uppfyUa verða kröfur um aga og
í hlutleysi sem ekki er krafist af almenningi."
Úr forustugrein Washington Post 14. desember
Áfall fyrir frelsið
„Leiðtogar Kína vilja skapa fordæmi meö máli
; Weis Jingsheng sem hefur þegar verið 14 ár í fang-
elsi fyrir að krefjast pólitísks frelsis. Markmiðið er
I að kúga þá menntamenn til hlýðni sem hófu á ný
S umræðuna um mannréttindi fyrr á árinu. Ef ráða-
menn í Peking fara sínu fram án þess að gjalda það
dýru verði á alþjóðavettvangi mun það þýða alvar-
legt og langvarandi skipbrot frelsis í Kína.“
Úr forustugrein New York Times 13. desember
Lesið og skiljið
„Það er ekki ástæða til mikiUar bjartsýni í
grunnskólunum þó fyrirsagnir blaðanna segi að
börnin séu orðin duglegri að lesa. Menn mega ekki
sofna á veröinum þrátt fyrir jákvæðar vísbending-
ar. Mörg böm og fuUorðnir geta ekki lesið á veg-
vísa, hvað þá dagblöð og bækur. í mörg ár hafa
heyrst aðvaranir gegn því að skipta börnunum, og
um leið þjóðinni, í tvo hópa; hina nýju yfirstétt,
sem kann að lesa, og þá sem eru ólæsir. Hinar góðu
fréttir um lestur þýða vonandi að þróunin verði
ekki svo slæm.“
Úr forustugrein Jyllands-Posten 12. desember