Dagblaðið Vísir - DV - 06.02.1999, Blaðsíða 22

LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999 UV
22
*
(ffsindi
★
Þrír fræðimenn spá í vísindi framtíðarinnar:
Saga Biblíunnar af Babelsturnin-
um er ein frægasta saga sem í heim-
inum hefur veriö rituð. Boðskapur-
inn var að maðurinn skyldi ekki
l\ 5K
hefja sig upp til jafns við æðra mátt-
arvald, Guð almáttugan sjálfan.
Refsing Guðs var að gera úr einu
tungumáli mannkynsins svo mörg
að menn ættu í vandræðum með að
skilja hver annan - og svo auðvitað
að eyðileggja tuminn. Æ síðar hafa
rithöfundar samið sögur um menn
sem daðra við það að leika Guð og
þeir hafa alltaf farið flatt á því. Má
þar nefna til sögunnar hinn geð-
þekka vísindamann Frankenstein.
Vísindaskáldsögur hafa oft á tíð-
um birt sannleika framtíðarinnar;
þ.e. hugarfóstur höfundanna hafa
ræst nokkmm árum eða áratugum
síðar. Vísindaskáldsögur einkenn-
ast margar af svartri sýn á framtíð-
ina og það hvemig maðurinn breyt-
ir umhverfi sínu.
Nýlegar fréttir af því hvemig
maðurinn bjó til kindina Dollý og
umræður um erfðafræði og erfða-
verkfræði hafa valdið áhyggjum og
vakið spumingar í hugum margra.
Hafa heyrst raddir um að nú skuli
staðar numið áður en allt fari til
fjandans. Aðrir telja að halda skuli
áfram til að bæta mannkynið.
í tilefni af þessum vangaveltum
fengum við þrjá virta fræðimenn
við Háskóla íslands til að svara
spurningunum: „Hvað hræðistu
mest í vísindum framtíðarinnar?"
og „Hvað er mesta tilhlökkunarefn-
ið í vísindum framtíðarinnar?".
Fræðimennirnir eru Sigmundur
Guðbjarnason, prófessor við verk-
fræðideild, Vilhjálmur Ámason,
prófessor við heimspekideild og
Þorsteinn Vilhjálmsson, prófessor
við raunvísindadeild.
@öii®fe|a[niiia®®[sis
Misnotkun þekkingar-
innar
Vísindamenn leita þekkingar og
skilnings á náttúranni, á manninum
og umhverfi hans. Náttúrunni má
líkja við bókasafn sem hefur að
geyma þá þekkingu sem við leitum
að og reynum að afla með vísinda-
rannsóknum til þess að skilja nátt-
úmna og þá manninn sjálfan, eigin-
leika hans og umhverfi. Þetta mikla
bókasafn er í mörgum bindum sem
fjalla um ólík viðfangsefni, þ.e. ólík
fræðasvið. Við læram að lesa ein-
faldari kafla fyrst og smátt og smátt
getum við einnig lesið og skilið
flóknari hluti í náttúrunni. Við öfl-
um okkur þannig þeirrar þekkingar
sem er að fmna í þessu bókasafni
náttúrunnar, við búum ekki þessa
þekkingu til, hún er þarna fyrir
hvem þann sem lærir að lesa þetta
flókna letur og hefur til þess fæmi
og aðstöðu.
Vísindarannsóknir eiga að vera
frjálsar, en ég hef áhyggjur af því
þegar menn vilja hefta rannsókna-
frelsi annarra en vilja fá sérleyfi fyr-
ir sig til að leita og afla þekkingar á
náttúranni og krefjast síðan eignar-
halds á tiltekinni þekkingu.
Á undanförnum árum höfum við
menntað og þjálfað mikinn fjölda af
ungu fólki til vísindastarfa. Nú þeg-
ar við ættum að vera að virkja þetta
nýja afl til skapandi vísindastarfa þá
hafa fjárveitingar til rannsókna (til
hagnýtari þegar menn hafa skilið að
þekkingin sjálf er uppspretta auð-
linda framtíðarinnar.
Mestu tilhlökkunarefni í vísind-
um í framtíðinni eru:
1. Aukin þekking á manninum
sjálfum og hvemig slík þekking get-
ur bætt mannlífið.
2. Aukin þekking á skynjun
mannsins og skilningur á náttúr-
unni. Þegar hið yfimáttúrulega
verður náttúrulegt, þ.e. þegar við
skiljum fyrirbærin sem era torskil-
in í dag.
3. Aukin þekking á himingeimn-
um og þeim lifverum sem þar
kunna að hafa þróast.
#
Vísindin auðsveipt
handbendi
Ég hræðist það mest að vísindin
verði að auðsveipu handbendi ríkj-
andi afla. Eitt af þvi sem ýtir undir
þá þróun er útbreiddur misskilning-
ur á hugmyndinni um hlutleysi vís-
inda. Nú á dögum er hún oft skilin
sem krafa um afstöðuleysi um verð-
mæti, sem leiðir gjaman til skeyt-
ingarleysis um það í hvaða skyni
þekkingin er notuð. En krafan um
hlutleysi vísinda kom einmitt fram
sem vöm gegn því að vísindin væra
notuð í þágu ríkjandi afla, póli-
tískra og trúarlegra. Þar með felur
hún í sér kröfu um að vísindamenn
lúti emungis fræðilegum rökum. Nú
á dögum era það ekki síst efnahags-
leg öfl sem ráða því hvemig vísind-
in eru notuð. Það þarf því að endur-
meta skilninginn á hlutleysi vísinda
um verðmæti og minna á að hann
felur í sér viðnám gegn því að vís-
indin lúti duttlungum valdsins.
Minni vísindatrú
Ég vona að sá skilningur eigi eft-
ir að styrkjast að visindin séu að-
eins eitt sjónarhorn á veruleikann
og í sjálfú sér ekkert rétthærri en
önnur túlkun mannlegrar reynslu
sem á við rök að styðjast. Það er til-
hlökkunarefni að það dragi úr
þeirri visindatrú sem tekur engin
rök gild nema vísindalegar sannan-
ir og þeirri vísindadýrkun sem ætl-
ar að öll vandamál megi leysa með
vísindalegum aðferðum. Þar með
myndu listræn tjáning, trúariðkun
og siðferðileg verðmæti, svo dæmi
séu tekin, öðlast þá viðurkenningu
sem þeim ber.
Vísindasjóðs og Tæknisjóðs) ekki
verið auknar að gagni á síðustu
áram. Ég sé að ef þetta unga fólk fær
ekki viðunandi tækifæri til rann-
sókna, þá munu margir hverfa tO
annarra starfa eða til annarra landa.
Fjárfesting okkar og erfiði við að
byggja upp þekkingu og fæmi mun
ekki nýtast eins og að er stefnt og er
það í senn sóun og skaði, því fram-
tíðin mun krefjast aukinnar fæmi á
öllum sviðum vísinda.
Ég hræðist mest misnotkun þekk-
ingarinnar. Þekkingunni er unnt að
beita til góðra eða illra verka.
Þannig er unnt að erfðabreyta líf-
verum og nota þær sem vopn í átök-
um manna, það er unnt að nota upp-
lýsingatæknina sem vopn og vágest,
svo dæmi séu tekin, en menn verða
að leita leiða til að takast á við
þennan vanda.
+
Bætt mannlíf
Maðurinn mun sífellt leita nýrrar
þekkingar og skilnings á sjálfum
sér, á samfélagi og samskiptum
manna, á náttúranni og leiðum til
að skapa nýjar auðlindir úr efnivið
náttúrunnar. Maðurinn mun
rannska hið smæsta, grunneiningar
efnisheimsins, og hann mun rann-
saka hið stærsta, himingeiminn og
óravíddir hans. Grannrannsóknir
munu sífellt verða mikilvægari og