Dagblaðið Vísir - DV - 09.09.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 2000
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Svelnn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgófustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Bjöm Kárason
Aðstoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plötugerö: ísafoldarprensmiöja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuöi 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverö 180 kr. m. vsk., Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aösent efni blaösins i stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiöir ekki viömælendum fyrir viötöl viö þá eöa fyrir myndbirtingar af þeim.
Lofaður sé Stóri bróðir
Ráðuneytisstjóri sjávarútvegsmála og einn af helztu
höfundum kvótalaganna hefur með ráðherravaldi verið
gerður að hæstaréttardómara til að tryggja meirihluta
í dómstólnum með kvótanum. í þessu skyni gekk ráð-
herra framhjá reyndum héraðsdómurum.
Þetta atvik er gott dæmi um takmarkanir lýðræðis á
íslandi, annars vegar of litla skiptingu valds og hins
vegar of lítið aðhald almennra leikreglna. Það sýnir
líka, hversu nauðsynlegt var fyrir okkur að gangast
undir fjölþjóðavald Evrópska efnahagssvæðisins.
Frá Evrópu kemur krafan um, að lýðræði sé annað
og meira en kosningar á fjögurra ára fresti og alræði
ráðherra þess á milli. Þar er krafizt skiptingar ríkis-
valdsins á marga staði. Þar er krafizt laga og reglu-
gerða, sem fela í sér leikreglur fyrir alla jafnt.
Aðild okkar að evrópskri samvinnu hefur gert
Hæstarétt að fífli. Hvað eftir annað hafa dómar hans
verið gerðir afturreka á meginlandinu og íslenzka rík-
ið neytt til að greiða ríkisborgurum bætur, ef þeir hafa
haft bein í nefinu til að sækja réttlæti til Bruxelles.
Stjómvöld tregðast við að læra af þessari reynslu.
Þau nota skipunarvald ráðherra yfir dómsvaldinu til að
skekkja dóma í þágu kerfisins. Þau semja lög og reglu-
gerðir til eflingar sérréttinda forréttindahópa, snið-
ganga til dæmis leikreglur í þágu kvikmyndagerðar.
Dálæti kjósenda og stjómvalda á gerræðisvaldi ráð-
herra minnir á ástand fyrri alda hér á landi, þegar inn-
lendir embættismenn stóðu þvert fyrir rétti almúgans.
Þá sóttu duglegir bændur rétt sinn til kóngsins í Kaup-
inhafn. Nú sækja menn rétt sinn til Bruxelles.
Meðvitundarleysi íslenzkra kjósenda gagnvart vest-
rænum leikreglum lýðræðis, skiptingu rikisvaldsins og
annarri takmörkun þess felur í sér afsal borgaralegra
réttinda og um leið afsal fuUveldis í hendur Stóra bróð-
ur í Bruxelles, sem leiðréttir íslenzk stjómvöld.
Gildi hinnar óbeinu aðildar okkar að Evrópusam-
bandinu felst ekki nema að litlu leyti í efnahagslegum
ávinningi af aðgangi að markaði. Miklu meira máli
skiptir aðgangurinn að vestrænum leikreglum og jöfnu
réttlæti fyrir alla, vernd gegn gerræði ráðherra.
íslenzka ríkið er hins vegar oftast og ekki sízt núna
rekið í þágu forréttindafyrirtækja, er fá sérleyfi og
einkaleyfi á vegum ríkisins, svo sem kvóta og gagna-
grunn, og hafa aðstöðu til að kaupa ríkisfyrirtæki fyrir
lítið og breyta ríkiseinokun i einkaeinokun.
Röð dæmanna ætti aö skelfa kjósendur. Síldar- og
fiskimjölsverksmiðjumar voru gefnar kolkrabbanum.
Bifreiðaeftirlitinu var breytt í einkaeinokun, sem hélzt
árum saman. Fjárfestingarbanka atvinnulífsins átti að
afhenda kolkrabbanum á silfurfati, en tókst ekki.
Forsætisráðherra okkar skiptir skapi, þegar forrétt-
indadæmið gengur ekki upp. Refsivöndurinn er hafður
á lofti og gerræðið er skammt undan. Allt þetta láta
kjósendur sér vel líka og munu staðfesta hið sérís-
lenzka ástand í næstu alþingiskosningum.
Áður hefur verið sagt hér í leiðara, að ekkert sé það
að á íslandi, sem ekki megi laga með því að skipta um
kjósendur. Það er nefnilega kjami málsins, að íslenzka
ráðherraveldið hefur blómstrað i skjóli kjósenda. Með-
an þeir kveina ekki, heldur gerræðið sínu striki.
Við þessar aðstæður er eðlilegt að ljúka hverjum degi
með því að prisa Stóra bróður í Evrópusambandinu,
sem sættir sig ekki við séríslenzka vitleysu.
Jónas Kristjánsson
DV
Moskva brennur
Mig minnir að það sé Bismarck
sem á að hafa sagt um Rússa: „Þeir
eru lengi að spenna fyrir, en þeir aka
hratt.“ Svipuð speki sem ég held að sé
líka höfð eftir Bismarck er þessi:
„Rússland er aldrei jafn veikt og virð-
ast kann, en ekki jafn sterkt heldur."
Hvort tveggja er skarplega athugað -
sannleikskom sem benda manni á að
Rússland sé einhvem veginn öðmvísi
en sá hluti heimsins sem við köllum
Vesturlönd og eigi aldrei eftir að
verða að öllu leyti eins og þau.
Þversögnin Rússland
Það er erfitt að halda því fram að
almenn þjóðfélagsþróun í Rússlandi
undanfarinn áratug hafi verið til
góðs að öllu leyti. Flestu hefur hrak-
að eins og margir telja sig hafa kom-
ist að eftir kafbátaslysið í Barents-
hafi í ágúst. En þrátt fyrir ýmsar
hrakfarir í svokállaðri lýðræðisþró-
un Rússa hafa menn viljað halda því
fram að á meðan valdhafar aðhyllt-
ust lýðræði í öllum meginatriðum,
þá þyrfti ekki að hafa neinar áhyggj-
ur. Þannig var litið svo á að kostim-
ir væm tveir: Afturhvarf til einræð-
is eða framþróun til vestræns lýð-
ræðis.
En kostimir eru alltaf fleiri en
tveir. Það stjómarform sem þróast
hefur í Rússlandi skortir enn marga
grundvallarþætti lýðræðis, einkum
það grundvallaratriði réttarríkisins
að valdið sé takmarkað og skýr skil
á milli framkvæmdavalds, löggjafar-
valds og dómsvalds.
Sterkara miðstjórnarvald
Helstu breytingarnar sem Vla-
dimír Pútín hefur komið til leiðar
síðan hann varð forseti um áramót
miða að því að styrkja ríkisvaldið í
einstökum hémðum Rússlands.
Hann hefur nú þegar dregið mjög úr
valdi héraðsstjóra og sett þá undir
sérstaka umboðsmenn sína.
Pútín hefur einnig komið því í
gegn að héruð landsins séu látin
greiða meira til ríkisins en verið
hefur síðustu ár. Héruðum verður
ekki leyft að halda meiru eftir af
tekjum sínum en 30 prósentum, hitt
rennur í ríkissjóð. Þetta á eftir að
koma illa niður á valdahópum sem
myndast hafa á einstökum stöðum.
Hætt er viö að það komi líka illa
niður þar sem framkvæmdir hafa
verið miklar, ekki síst í Moskvu, en
borgin hefur tekið stakkaskiptum á
skömmum tíma.
Þó að það sé fullmikið sagt að
þessi styrking ríkisvaldsins leiði
beint til stöönunar þá felur hún í
sér ákveðna stefnubreytingu: Vald-
dreifing er í raun gefm upp á bátinn
eftir næstum tiu ára tilraunir.
Meiri stjórn á fjölmiðlum
Nú liggja fyrir drög að upplýsinga-
stefnu stjórnarinnar, leynilegt plagg
sem var lekið i fjölmiðla í Moskvu
fyrir nokkru og hefur valdið
fjaðrafoki. Stefnudrögin miða að því
að auka áhrif stjómvalda á fjölmiðla,
gera þeim auðveldara að sjá til þess
að umfjöliun sé ekki of neikvæð.
Það er sagt um Pútin að hann ótt-
ist mjög neikvæða fjölmiðlaumfjöll-
un. Að þessu leyti er hann ólíkur for-
vera sínum í embætti, Borís Jeltsín,
sem skipti sér ekki af umfjöllun fjöl-
miðla nema í eitt skipti - þegar
barist var á götum Moskvuborgar. Þó
að enn hafi Pútín ekki gert neina at-
lögu að fjölmiðlum þá er eins og
margir telji aðeins tímaspursmál að
það gerist.
En það er ekki eins og fjölmiðlarn-
ir séu frjálsir og óháðir. Staðreyndin
er sú að flestir fjölmiðlar í Rússlandi
eru miklu háðari ýmsum hagsmuna-
aðilum en fjölmiðlar í Vestur-Evrópu
og stundum ekki annað en tæki
þeirra. Það er kostulegt að sjá hve
ólíkt rússneskir fjölmiðlar taka á
sömu efnunum um þessar mundir
Agúst var mikill stórslysamánuður í
Rússlandi og þó að hinir válegu at-
burðir séu ótengdir með öllu hneig-
ist fólk til að stilla þeim saman.
Fyrst fórst fjöldi manna í sprengju-
tilræði í Moskvu, svo sökk glæsi-
legasti kafbátur flotans og loks
brann sjónvarpsturn Moskvuborgar,
næsthæsta bygging í heimi, að því
sagt var.
allt eftir því hvers hagsmunir eru í
húfi. Þetta ófremdarástand gerir
Pútín auðveldara að halda því fram
að ríkisvaldið eigi að veita fjölmiðl-
um aðhald og jafnvel hafa einhvers
konar eftirlit með þeim.
Stjórnarhættir fyrr og nú
Ágúst var mikil stórslysamánuður
í Rússlandi og þó að hinir válegu at-
burðir séu ótengdir með öllu hneigist
fólk til að stilla þeim saman. Fyrst
fórst fjöldi manna í sprengjutilræði í
Moskvu, svo sökk glæsilegasti kaf-
bátur flotans og loks brann sjón-
varpstum Moskvuborgar, næsthæsta
bygging í heimi, að þvi sagt var.
Hvað gerist næst? spurðu menn
sig. Eru innviðir ríkisins að hrynja?
Er búið að sýna svo mikinn trassa-
skap og láta öllu fara aftur svo lengi,
aö nú sé komið að endanlegu hruni?
Svo einfalt er það auðvitað ekki, en
það má gera ráð fyrir því að leiðtog-
arnir í Kreml spyrji sig sömu spum-
inga, og það má gera sér í hugarlund
að þeir séu hræddir.
Kannski em þeir gripnir svipaðri
hræðslu og Sovétstjómin var á átt-
unda og níunda áratugnum, áður en
Gorbatsjov tók við völdum. Á þeim
tíma og kannski lengur einkermdist
öll stjómsýsla og hagstjóm Sovétrikj-
anna af skammtímalausnum sem
höfðu ekki annað markmið en að leysa
eða koma í veg fyrir neyðarástand.
Það var eitthvað svipað á ferðinni
þegar Pútín tilkynnti eftir kaf-
bátaslysið að laun yfirmanna í her og
flota yrðu hækkuð umtalsvert í lok
ársins, lýsti því yfir að stofnaðar
yrðu björgunarsveitir við allar flota-
deildir og gaf ýmis fleiri loforð til
þess ætluð að bæta skaðann sem orð-
inn var, lægja öldurnar, friða þjóðina.
Það hefur einhver hræðsla gripið
um sig í Kreml og það kann ekki
góðri lukku að stýra, því hræddir
leiðtogar em hættulegir.
Það er líka freistandi að skýra sí-
harðnandi ummæli Pútíns og ann-
arra háttsettra Rússa vegna geim-
varnaáætlunar Bandaríkjamanna
upp á síðkastið með hræðslu um yfir-
vofandi hrun. Og angi þeirrar
hræðslu væru hin furðulegu ummæli
Sergeis Rogovs, forstöðumanns Am-
eríku- og Kanadastofnunar Rúss-
nesku vísindaakademíunnar, hér á
íslandi í vikunni, þegar hann gaf í
skyn að geimvarnaáætlunin mundi
breyta hernaðaráætlunum Rússa
gagnvart íslandi verulega.
Það er alltaf erfitt og stundum
ómögulegt að spá í hin litríku spil
rússneskra stjómmála, en hafi ein-
hvem tímann, eftir endalok Sovét-
ríkjanna, verið viss hætta á ferðum
þá er það nú.
Gore hefur ákveðið að taka þátt í einum kapprœðum...
Árni Snœvarr hefur samþykkt að tala á móti honum.