Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.2001, Blaðsíða 18

18
LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2001
Helgarblað
I>V
Jónas Sen
Blaðamenn DV á vaktinni í tuttugu ár - 2:
Þú getur fengið
kaffi en ekki te
íslenska óperan dauðadæmd
Jónas Sen
skrifar
DV-MYND SVEINN PORMÓOSSON
Enga matbjörg aó fá
„Guö almáttugur, á maöur þá ekkert aö fá í helgarmatinn?" varö þessum
viöskiptavini aö oröi þegar lögreglan lokaöi JL-húsinu viö Hringbraut. Þannig
hljóðaöi myndatextinn í DV10. október 1983.
Kópavogi urðu fyrstir til að bjóða fólki
inn í hlýjuna til sin. Þetta olli miklum
átökum og pirringi. Reykvíkingar
flykktust til nágrannabyggðanna til að
versla á þeim tíma sem þeim hentaði, til
dæmis á kvöldin og á laugardögum. Víð-
ast voru eigendur einir að vinnu, versl-
unarfólkinu var meinað um aukavinnu
af stéttarfélaginu - afgreiðslutimi sölu-
búðanna var í raun ákveðinn með
kjarasamningum verslunarfólks, sem
þykir nokkuð sérkennilegt fyrirkomu-
lag.
Lögregluátök við verslanir var reynd-
ar ekkert nýtt fyrirbæri. Á 7. áratugn-
um var Verslunin Örnólfur Snorrabraut
i fararbroddi í að veita skikkanlega
þjónustu. Sigurjón kaupmaður lenti iðu-
lega i umsátursástandi á síðkvöldum,
lögreglan gekk hart fram í að meina
honum að selja fólki nauðsynjamar. En
Sigurjón var maður úrræðagóður og
þijóskur og hélt sínu striki. Hann leit
ekki á þjónustu sem glæp og taldi sig
mega vinna sin störf í friði.
Fleiri og fleiri komu inn í þetta ólög-
mæta söluferli, alls kyns reglugerðir
komu fram. Upp úr sauð af og til og ekki
síst þegar ekki mátti lengur selja mat-
vörur á laugardögum sumarið 1981.
Jónas Kristjánsson ritstjóri segir um
þetta:
„í þessu efni fara saman hagsmunir
þeirra neytenda, sem eiga erfitt með að
fara úr stífri vinnu til að verzla á tak-
mörkuðum opnunartima, lötu kaup-
mannanna - og hagsmunir hinna dug-
legri kaupmanna, sem nenna að þjón-
usta þessa neytendur.
Á Seltjamamesi hafa bæjaryfirvöld
ekki séð neina þörf á að ákveða, hvenær
kaupmenn skuli selja og neytendur
kaupa. I Reykjavík beita borgaryfirvöld
hins vegar lögregluofsóknum til að hafa
vit fyrir fólki og tryggja ró kaup-
manna."
Það verður þó að benda á rök Guðna
Þorgeirssonar, fyrrverandi kaupmanns
í Kópavogi, sem var formaður Félags
matvörukaupmanna á þessum tima.
Hann segir að kaupmenn hafi átt erfitt
um vik á þessum tima þar eð verðlag
matvöm var ákveðið af opinberri stofn-
un. Hækkun vegna lengri afgreiðslu-
tima hefði ekki komið til greina. „Það
vom stif verðlagsákvæði og ekki freist-
aði það margra kaupmanna að vinna
lungann úr sólarhringnum. Þetta var
mesta ófremdarástand," sagði Guðni.
Lok, lok og læs
Árið 1983 segir DV frá því í október
að lögreglan hafi heimsótt þrjár verslan-
ir, Hagkaup, Kjötmiðstöðina og JL-hús-
ið, og lokað búðunum. Þessar verslanir
ætluðu að hafa opið til klukkan fjögur á
laugardegi. Ekki lá fyrir heimild til þess
ama frá „opnunamefnd Reykjavíkur"
sem svo var kölluð og réð yfir kvóta,
tvær búðir í borginni máttu vera opnar
svo lengi!
Áfram má lesa í gegnum árin hvem-
ig yfirvöld og kontóristar ganga yfir
vilja viðskiptavina. Aðeins DV er til
vamar neytendum og smám saman
rennur upp fyrir mönnum að baráttan
gegn ftjálsum afgreiðslutíma er von-
laus. Síðast er að finna lögguhasar 1990
vegna opinna matvömbúða á sunnudög-
um. Farið var í fimm verslanir, skýrsl-
ur teknar, og annað ekki aðhafst. Sigur
neytenda og DV var nánast í höfn.
-JBP
- neytendur áttu stuðning í frjálsum blöðum þegar lögreglu
var sigað á neytendur vegna afgreiðslutíma sölubúða
„Þú getur fengið kaffi - en ekki te,“
var svariö í lúguverslunum Reykjavík-
ur sem frægar vom að endemum. Þar
var enga mjólk að fá, ekkert brauð en
hins vegar sykraðan djús og súkkulaði-
húðað kex. Landsmenn norpuðu í vetr-
arveðmm við sölulúgur sem gerðar
vom á útidyr verslana og gerðu þar inn-
kaup sín. Blöðmbólga heijaði auðvitað
sem aldrei fyrr. Eftir lokun sölubúða á
slaginu klukkan 18 virka daga var búð-
inni lokað en lúgan opnuð. Ekki mátti
hleypa fólki inn í hlýjuna í verslunum.
Verslun á íslandi átti við höft að stríða,
verk misviturra ráðamanna. í dag þegar
kaupa má úrval lífsnauðsynja allan sól-
arhringinn inni í birtu og yl nánast alla
daga ársins minnir þessi barátta gegn
þjónustu við almenning helst á leikhús
fáránleikans.
Þríhöfða þurs gegn neytendum
DV og þar áður Vísir og DB studdu
eindregið eðlilega, frjálsa verslun í land-
inu, þar með talinn frjálsan afgreiðslu-
tíma sölubúða og fijálsa álagningu.
Frelsi i þessum málaflokki komst loks-
ins á að öllu leyti i byijun síðasta ára-
tugar 20. aldarinnar og breytti verslun
landsmanna til hins betra. Frjáls álagn-
ing komst á árin 1984 og 1985 - og eng-
inn talar lengur um að siga lögreglu á
neytendur sem kaupa inn á kvöldin.
í háifa öld var barist um afgreiðslu-
tímann. Baráttan átti sér stað milli
kaupmanna og stéttarfélaga verslunar-
manna, auk þess sem borgarstjóm og
lögregla komu að málum. Neytendur
stóðu hjá og voru ekki spurðir. Þá komu
fijálslynd blöð að góðu gagni. DV hélt
úti neytendavænum skrifúm og vildi að
afgreiðslutími snerist um þarfir neyt-
enda. DV benti á að „þríhöfða þurs“ réði
því að eðlileg þjónusta viö neytendur
næði fram að ganga - kaupmannasam-
tök, borgarstjóm og verslunarmannafé-
lög.
„Neytendur og hluti reykvízkra mat-
vörukaupmanna sæta nú lögregluof-
sóknum af hálfu samtaka kaupmanna
og verzlunarfólks, svo og borgaryfir-
valda, sem hafa ákveðið að fólki sé fyrir
DB-MYND ÁRNI PÁLL JÓHANNSSON
Verslað gegnum gat
Þetta er frá 1976, sölulúgurnar ill-
ræmdu sem ollu blöðrubólgu.
beztu að verzla ekki á laugardögum,"
segir Jónas Kristjánsson I leiðara í Dag-
blaðinu 1. júlí 1981, nokkm fyrir sam-
einingu DB og Vísis. Ljóst er því að DV
fékk svokallað afgreiðslutímamál í arf
og sinnti því betur en nokkur annar.
Löggu sigað á neytendur
Ljóst er að um þetta leyti og raunar
fyrr áttu sér stað síðustu fiörbrotin hjá
mörgum minni kaupmönnum landsins,
stórmarkaðir vom að gleypa ailt. Minni
kaupmenn reyndu fyrir sér með lengri
afgreiðslutíma. Verslunarmannafélög
reyndu að koma í veg fyrir sllka versl-
un, og samtök kaupmanna réðust gegn
eigin félögum með þeim afleiðingum að
Kaupmannasamtökin nötraðu. I blöðum
var Magnús L. Sveinsson, forseti borg-
arstjórnar og formaður VR, sagður
vinna gegn hagsmunum neytenda.
Kaupmannasamtökin, sem unnu með
samtökum verslunarfólks í þessu máli,
vom sökuð af eigin félagsmönnum fyrir
að senda lögreglunni eins konar „hand-
DV-MYND SVEINN PORMÓÐSSON
Enn er lokað
Þessi mynd er ekki svo gömul, hún
er 11 ára, frá því í nóvember 1990.
Lögreglunni hefur veriö beitt. Hrafn
Bachmann í Kjötmiöstööinni sem
haföi opiö á sunnudögum.
tökulista" á hveiju fóstudagskvöldi. Um
helgar fengu kaupmenn heimsókn lög-
reglu, sem stóð vörð um einar 30 versl-
anir - lögreglunni var beinlínis sigað á
neytendur.
í borgarstjóm kom ungur borgarfull-
trúi með tillögu um fijálsan afgreiðslu-
tíma verslana í nóvembeer 1980. Þetta
var Davíð Oddsson ásamt Markúsi Emi
Antonssyni og Elínu Pálmadóttur. Til-
lagan var felld með 9 atkvæðum gegn 6!
Baráttan var hörð á þessum vígstöðv-
um má lesa í blaðinu. Blaðamenn DV,
og þá ekki síst Anna heitin Bjamason
sem ritstýrði öflugri neytendasíðu og
neytendapólitik DB og síðar DV, létu
ekki á sér standa að styðja málstað
fólksins, neytendanna. Aðrir frétta-
menn blaðsins tóku virkan þátt í að
segja fréttir af þessum furðulegu átök-
um og þvi sem okkur þykir mikið
ófrelsi í dag.
Latir kaupmenn og duglegir
Kaupmenn á Seltjamarnesi og í
Eins og kunnugt er hefur ríkið
ákveðið að tvöfalda árlegt framlag sitt
til íslensku óperunnar upp í 130 millj-
ónir. Það er dálítið kyndugt því á sama
tíma hefur óperunni verið úthýst úr
tónlistarhúsinu sem loksins virðist
ætla að verða að veruleika. Fyrirhugað
er að reisa 35.000 fermetra glæsihöll við
höfnina í Reykjavík og þar verða þrír
salir starfræktir, auk risahótels. Stóri
salurinn, sérhannaður tónleikasalur,
mun taka 1500 manns og þar er ekki
gert ráð fyrir óperusýningum. Auk
stóra salarins verður ráðstefnusalur og
sérstakur æfingasalur fyrir Sinfóníu-
hljómsveit Islands. Æfmgasalurinn á
einnig að nýtast fyrir kammertónleika.
Á málþingi, sem haldið var um fram-
tíð íslensku óperunnar fyrir
skemmstu, kom ekki fram hvað stór-
virkið á að kosta en ég ímynda mér að
það sé ekkert smáræði. Menn óttast að
kostnaðurinn fari algerlega úr böndun-
um ef hafa á aðstöðu fyrir ópemsýning-
ar í tónlistarhúsinu. Þá þarf að byggja
miklu stærra svið og rándýr tæknibún-
aður þarf að vera til staðar. Ráðamönn-
um finnst því óhugsandi að íslenska
óperan fái að vera í húsinu.
En hvað á að gera í staðinn? Mig
minnir að það standi i samþykkt Sam-
taka um tónlistarhús að miða skuli við
„aö hægt sé að flytja öll helstu verk tón-
bókmenntanna" í húsinu. Óperur em
vissulega þar á meðai. íslenska óperan
er að veslast upp í Gamla bíói sem er
ekki góður tónleikasalur, hljómburður-
inn er ómögulegur og sviðið er hlægi-
lega þröngt. Litlir sem engir möguleik-
ar em á almennilegri sviðsmynd en
hún skiptir gífurlegu máli i ópemupp-
færslu. Hún þarf helst að vera hreyfan-
leg því meira að segja glæsileg sviðs-
mynd verður þreytandi ef maður þarf
að horfa á hana í heila þrjá klukku-
tíma. Sviðsmyndin sem er notuð um
þessar mundir i Töfraflautunni eftir
Mozart er óþolandi. Hún samanstendur
af tjöldum og engu öðm og manni líður
eins og í skammarkrók að stara á hana
heila kvöldstund.
Svo em það sætin. Þau em ekki sæti
heldur kvalabekkir. Fólk með við-
kvæmt bak er að drepast í þeim, og
menn með langar lappir haltra út eftir
sýningar. Feitt fólk kemst varla upp úr
sætunum og ég er viss um að þeir aUra
feitustu þora ekki einu sinni að setjast.
Þeir gætu átt það á hættu að festast og
þyrftu þá að góna á sviðsmyndina enn
þá lengur, eða þangað til sjúkrabíllinn
mætir á svæðið. Ef íslenska óperan
verður áfram í Gamla bíói er lágmark
að hún noti hluta aukafiárveitingar
ríkisins til að skipta um sæti í húsinu
svo verkjalyf þurfi ekki að fylgja hveij-
um miða.
Sætin í Gamla bíói eru líka of fá.
Þau em aðeins 473 sem þýðir að inn-
byggt tap er á hverri sýningu. Hver
sýning kostar heil ósköp, enda er óper-
an rándýrt listform. Borga þarf hljóm-
sveitinni, einsöngvurunum, kómum
(ha ha ha) ljósameistaranum og fleir-
um. Peningamir til alls þessa verða að
koma frá áheyrendum og sú upphæð
getur aldrei oröið mjög há í hvert
skipti því salurinn rúmar svo fáa. Að
vísu mætti hækka aðgöngumiðann upp
úr öliu valdi en hann er þegar svo dýr
aö það myndi aldrei ganga. Ekki væri
betra að flytja íslensku óperuna í Borg-
arleikhúsið, sem rúmar aðeins 500
áheyrendur, hvað þá í Þjóðleikhúsið,
sem hýsir bara 450 manns. Hljómburð-
urinn í báðum þessum húsum er hvort
eð er afleitur fyrir óperasýningar, þó
aðeins hljómi betur í Þjóðleikhúsinu.
Nú mætti ætla að óperuuppfærslum-
ar í Gamla bíói hafi ailar með tölu ver-
ið misheppnaðar. Svo er þó ekki. La
Bohéme, sem sett var upp í fyrra, tókst
með ágætum miðað við aðstæður og
skrifast það á hversu vel tókst að nota
allan salinn fyrir svið. Þannig var
sköpuð nauösynleg þrívídd sem ör-
smátt sviðið býr ekki yfir. Gallinn er sá
að þegar leikurinn fer að berast mikið
um salinn er hætt við að sýningin leys-
ist upp í eitthvað í líkingu við ára-
mótaskaup sem því miður hefur gerst í
mörgum ópemuppfærslum. Það er þvi
alveg ljóst að þó að stundum hafi vel
tekist til er Gamla bíó mjög takmarkað
hús og óhugsandi sem framtíðarheim-
ili íslensku ópenmnar.
í ljósi alls þessa skýtur það skökku
við að ríkið skuli ætla að tvöfalda ár-
legt framlag sitt til óperunnar. Og það
hljómar eins og brandari að hiö aukna
framlag eigi að stuðla að „uppbyggingu
samfelldrar, fiölbreyttrar og metnaðar-
fullrar óperustarfsemi á vegum Is-
lensku ópemnnar", eins og það er orð-
að á heimasiðu menntamálaráðuneyt-
isins. Það er einfaldlega ekki mögulegt
í Gamla bíói ef miðað er við alþjóðlega
staðla.
íslenska óperan verður því að fá að
vera í tónleikahúsinu fyrirhugaða. Ef
það er ekki hægt væri réttast að leggja
hana bara niður. Ríkið mætti þó halda
fiárframlagi sínu til íslenskrar ópem-
menningar áfram en hvemig væri að
dreifa því í formi styrkja til valinna óp-
emunnenda í staðinn? Fyrir 130 millj-
ónir gætu 2600 manns fengið fimmtíu
þúsund kall hver til að fara árlega á
framúrskarandi ópemsýningar í út-
löndum og þannig myndi ríkið ekki að-
eins styrka ópemmenninguna heldur
ferðaþjónustuna líka. Þetta er miklu
sniðugara en að reyna að styðja við óp-
emstarfsemi í vonlausu húsi og óneit-
ánlega væri skemmtilegra að fara í
Bastiiluóperuna í París en í Gamla bíó.
I Bastilluóperunni em engin tjöld sem
maður neyðist til að glápa á tímunum
saman og hver þarf verkjalyf í slíkum
sætum?