Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.2002, Blaðsíða 19

I 8
Helgarhlað DV LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002
Blómasalinn
sem bjargaðist
Þessi samtök spruttu upp úr lausbeislaðri grasrótar-
hreyfingu manna sem áttu það sameiginlegt að hafa leit-
að sér aðstoðar vestur í Ameríku á meðferðarstöðinni
Freeport á Long Island. í tilefni afmælis þessara ódeigu
samtaka hitti DV einn af frumherjunum, Hendrik Bernd-
sen, eða Binna eins og hann er yflrleitt kallaður. Binni
var meðal allra fyrstu íslendinga sem fór á Freeport og sá
ljósið þar svo skært að hann hefur verið allsgáður síðan.
Hann tók mjög virkan þátt í starfi og uppbyggingu sam-
takanna í áratugi eftir að hans eigin meðferð lauk og
vann að því af líku ofstæki og hann hafði áður drukkið.
Ekki eins og venjulegt fólk
„Það kom fljótt í ljós þegar ég byrjaði að drekka að ég
drakk ekki eins og venjulegt fólk. Ég var sextán ára gam-
all þegar ég byrjaði og tveimur árum seinna var ég í
fyrsta sinn lagður inn á Kleppsspítala á deild 10. Þetta var
læst deild fyrir erfiðustu geðsjúklinga en þetta var eina
úrræði sem samfélagið hafði fyrir drykkjumenn," segir
Binni þegar hann rifjar upp þessa tíma á einkar fallegu
heimili sínu við Túngötu. Á þessum árum voru of-
drykkjumenn eða strætisrónar ekki í miklum metum en
Binni tilheyrði einni af þekktari efnafjölskyldum Reykja-
vikur og frændi hans, Sigurður Berndsen, var einn rík-
asti maður sinnar samtíðar. Það þarf varla að taka fram
að hann fór ekki sjálfviljugur inn á Klepp heldur fyrir til-
stilli fjölskyldunnar.
„Á næstum 10-11 árum fór ég síðan inn á þessa deild
um það bil 20 sinnum. Þar var ég mislengi allt frá
nokkrum vikum og stundum í mánuði, stundum nauðug-
ur en stundum að eigin ósk. Maður samlagaðist hinum
sjúklingunum og skreið stundum á gólfinu í lyfjavímu
þegar konan kom í heimsókn."
Af þessum fjölda heimsókna má auðvitað ráða að þessi
tiltekna deUd hentaði aUs ekki tU áfengismeðferðar en
hamhleypan Binni rak sitt eigið fyrirtæki og átti konu og
ung böm. Þeim skyldum sem þessu fylgdu sinnti hann
miUi drykkjutúra og hélt því fyrirtækinu þrátt fyrir
mikla drykkju. Túrarnir gátu varað frá 4-5 dögum og aUt
upp í nokkra mánuði. Það seig smátt og smátt á ógæfu-
hliðina en allt var gert tU að fela vandann.
Fékk miða aðra leiðina
„Það versta við þennan sjúkdóm er að þaö verða aUir
sjúkir. Á þessum tima var þetta óskaplegt feimnismál og
þjóðfélagið allt horfði i gegnum fingur sér. Fjölskyldan og
samfélagið vernduðu þetta vandamál inni á heimUunum
og það var ekkert tiltökumál þótt menn væru drukknir í
vinnu sinni.
Síðasti aðilinn sem viðurkennir að hann hafi eitthvert
vandamál er sjúklingurinn sjálfur."
Eins og margir langt leiddir alkóhólistar reyndi Binni
mikið á þolrif fjölskyldu sinnar sem gerði þó sitt ýtrasta
tU þess að styðja hann og halda vandanum leyndum. Það
segir sína sögu um gUdismatið að eitt sinn þegar virtist
fokið í flest skjól fékk hann sendan farmiða tU útlanda frá
fjölskyldu sinni. Miðinn gUti aðeins aðra leiðina.
„Ég man að ég fékk flugmiða og 50 pund í farareyri.
Þau voru komin í slíkt þrot að eina lausnin virtist að
koma vandanum eitthvað i burtu. Ég tók boðinu, fór tU
útlanda og var þar í eitt ár og drakk allan tímann."
Túralífið í Reykjavík
Þegar hér var komið sögu var Binni orðinn viðskUa við
fjölskyldu sína og sinnti drykkjunni af kappi. Hann lýsir
fyrir okkur dæmigerðum degi í stífri neyslu.
„Við hittumst, ákveðinn hópur uppi á Hótel Esju kl. 6-7
á morgnana. Þar drukkum við til kl. 10, þá fóru sumir í
vinnuna. Svo hittumst við aftur á Sögu í hádeginu og þar
sátum við fram til 2-3 og þá skruppum viö oft aftur í vinn-
una. Þetta gat gengið svona dálítið lengi.“
Meðal tryggustu drykkjubræðra Binna var Hilmar heit-
inn Helgason sem oft er nefndur í sömu andrá og stofnun
SÁÁ. í einum svona túr, þar sem Binni sat á barnum með
Þórarni Tyrfingssyni, núverandi yfirlækni SÁÁ, barst
þeim til eyrna sú furðufregn að Hilmar Helgason væri
hættur að drekka.
„Ég trúði þessu auðvitað alls ekki.“
Binni bjó einn í kjallaraherbergi þegar þarna var kom-
ið sögu og átti í peningavandræðum en vissi að hann átti
von á arfi. Þegar hann heyrði af áætlunum Hilmars um að
flytja menn til Ameríku þá datt honum í hug að nýta þessa
upphæð til að komast úr landi og fékk Hilmar í lið með sér
til að fá fulltingi fjölskyldunnar. Binni ætlaöi ekki í með-
ferð heldur vildi komast úr landi. Þetta tókst og dugði rétt
rúmlega fyrir flugmiðum fyrir þá félaga báða.
„Þegar Hilmar kom að vekja mig daginn sem við áttum
að fara mundi ég ekkert. Ég var svo hræddur og ruglaður
að ég endaði á fjórum fótum bak við klósettið því maður
opnaði aldrei dyr eða svaraði í símann fyrr en maður var
búinn að ná að sjúga í sig fyrsta glasið."
Hilmar var með fulla flösku af brennivíni með sér og
kom Binna í jafnvægi og þeir flugu til Ameríku. Þar tók
á móti þeim Anna Guðmundsdóttir sem bjó ytra og hún
hafði haft milligöngu um að útvega fyrstu íslendingunum
pláss á Freeport og ók þeim á staðinn.
„Þar vaknaði ég svo daginn eftir og vissi ekkert hvar
ég var. Ameríkanar borðuðu eggjahræru í morgunmat og
ég skalf svo að ég gat ekki borðað. Ég var mataður í sjö
daga áður en ég varð eðlilegur.
Mér fannst svo undarlegt hvað allir skildu mig og allir
voru að tala mínu máli. Ég hélt að ég væri einn og ein-
stakur og enginn hefði upplifað þetta eins og ég. Svo byrj-
aði meðferðin og það var alltaf verið að tala um mig og ég
sá mig í hverri ræðu.“
Þaðan lá leiðin í Veritas Villa í eftirmeðferð og þar seg-
ist Binni hafa fengið fyrst löngun til þess að lifa.
„Það var allt í lagi þarna inni en hvernig í ósköpunum
átti ég að fara að þvi þarna úti í samfélaginu? Ég hafði oft
gert tilraunir til að fyrirfara mér meðan ég drakk og í eitt
skiptið slapp ég með skrekkinn þegar ég tók tilhlaup og
LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002
Helgarblað H>V
<3
„Það var dimmt úti og ég var einn í eldhúsinu og það
sá enginn til mín. Ég var búinn að hella í glas sem var
svo fullt að það var ekki hægt að bera það inn. Ég lyfti
því upp og ætlaði að súpa á því. Þá sá ég mig speglast í
glugganum og áttaði mig allt í einu á því að ég var í
þann veginn að taka fyrsta sopann sem ég mátti aldrei
gera.
Maður læknast aldrei af þessum sjúkdómi. Meðan
maður heldur sig frá þessu er maður heill en um leið og
fyrsti sopinn er tekinn er þetta búið. Mér tókst að hella
þessu glasi niður en ég er ekkert lengra frá fyrsta glas-
inu í dag en ég var þá. Það eina sem ég þarf að gera er
að taka glasiö upp og súpa á því. Þá verð ég á einu
augnabliki kominn aftur á þann stað þar sem ég var.“
Þegar Binni kom heim frá Ameríku var Hilmar vinur
hans enn edrú og þeir fóru að sækja fundi og stunda það
björgunarstarf sem seinna átti eftir að verða undirstaða
SÁÁ:
„Ég fór svo oft til Ameríku með fólk í meðferð þetta ár
að ég flaug meira en meðalflugfreyja. Það voru forstjór-
ar, ráðherrar, þingmenn og fólk úr öllum stéttum. Allt í
einu sáu menn í þessu litla samfélagi að alls konar menn
sem voru þekktir drykkjumenn voru farnir að vera alltaf
edrú. Þetta smitaði út frá sér með miklum hraða.“
Um líkt leyti og Binni kom heim kom einnig náfrændi
hans, Ewald Berndsen, eða Lilli Berndsen eins og hann
var kallaður. Sá var lengi talinn „konungur strætisrón-
anna“ og hafði drukkið griðarlega allt sitt líf. Binni,
Hilmar og Lilli fengu Sjúkrasamlagið til þess að sam-
þykkja að greiða fyrir meðferð á Freeport. Síðan fóru
þeir til Flugleiða og fengu þá til að samþykkja að fylgd-
armaður þess sem fluttur væri í meðferð á Freeport
fengi frítt flugfar.
„Þetta er það góða við litla ísland. Maður þekkir
mann. Svo var þetta líka vandamál hjá Flugleiðum eins
og mörgum stórum fyrirtækjum."
Fyrirgefning fjölskyldunnar
Binni segist hafa átt því láni að fagna að þegar hann
sneri aftur heim úr meðferðinni í Ameríku þá tók fyrr-
verandi eiginkona hans aftur við honum og fjölskyldan
tók hann í sátt. í samvinnu við Lilla frænda sinn setti
hann upp nokkurs konar heimili eða athvarf á Ránar-
götu þar sem þeir gátu átt húsakjól sem voru að koma úr
meðferð eða vildu koma sínu lífí á réttan kjöl. Þar réði
Lilli Berndsen húsum og tvisvar sinnum var heimilið
stækkað en Reykjavíkurborg útvegaði húsnæðið og ýmis
fyrirtæki gáfu húsgögn og innréttingar. Þetta hafði ver-
ið draumur Lilla og þeir frændur stóðu saman að þessu
og tóku á móti fjölda fólks.
„Þetta heimili hreinsaði strætisrónana af götunum og
það eru ótrúlegustu menn sem enn eru edrú eftir þessa
meðferð. En þetta heimili var fyrsti hornsteinn SÁÁ.“
SÁÁ verður til
En Binni gat ekki setið auðum höndum hvað varðaði
uppbyggingu meðferðarstarfsins. Honum og Hilmari
Helgasyni og Björgólfi Guðmundssyni varð ljóst að það
var forgangsmál að flytja meðferðarstarfið heim til ís-
lands og hófust þegar handa. Þessir þrír sem nefndir
voru voru kosnir í fyrstu stjórn SÁÁ sem var stofnuð í
kjölfar umtalaðs stofnfundar í Háskólabíói.
„Það sem við lögðum áherslu á var að safna saman
bæði lærðum og leikum, bæði þeim sem höfðu drukkið
og hinum sem ekki drukku. Áhuginn á vandamálinu var
það eina sem þurfti."
Hópurinn sem fundið hafði betra líf með aðstoð þeirra
félaga stækkaði stöðugt og fljótlega varð fyrsta meðferð-
arheimili SÁÁ að veruleika í Reykjadal i Mosfellsveit
haustið 1977. Þar gátu þeir aðeins starfað yfir veturinn
því á sumrin þurftu aðrir á húsinu að halda. Enn var
leitað á náðir borgarinnar sem lánaði eldhugunum Lang-
holtsskóla sem stóð auður yfir sumarið og þar var starf-
semin hýst tímabundið. Það gat auðvitað ekki staðið
lengi og í einni af tíðum ökuferðum sínum um nágrenni
Reykjavíkur í þágu málstaðarins sáu Hilmar, Binni og
Björgólfur Guðmundsson allt í einu Silungapoll sem
fyrrum hafði verið sumardvalarheimili barna en stóð nú
auður og beið niðurrifs. Það reyndist ekki erfitt að fá yf-
irráð yfir húsinu.
„Þetta var svoleiðis hreysi að maður hefði varla farið
þarna inn með hundinn sinn. En á þeim árum sem við
rákum þetta fóru mörg þúsund manns þama í gegnum
meðferð og enginn kvartaði undan aðbúnaðinum.
Hilmar var ógurlegur eldhugi sem fékk nýjar hug-
myndir á hverjum degi en það þurftu aðrir að hrinda
þeim í framkvæmd. Þess vegna var ég alltaf eins og kúst-
ur á eftir honum til þess að gera hugmyndirnar að veru-
leika.
Við vfljum ekki þurrka ísland. Það er þitt mál hvern-
ig þú drekkur og hvað mikið en þegar þú verður veikur
og vflt hjálp og fjölskyldan er farin að líða þá vUjum viö
vera tU staðar fyrir þig.“
henti mér fram af svölum sem reyndust vera á fyrstu
hæð.“
Á barmi fallsins
Daginn eftir að Binni kom út á meðal fólks á ný var
hann staddur í heimsókn hjá frænku sinni í Boston. Þar
gekk lífið sinn vanagang með „cocktaU hour“ þegar
vinnu var lokið og Binni bauðst tU þess að sækja aftur í
glösin fyrir gestina.
Fall Hilmars versta áfallið
TU að gera langa sögu stutta þá var SÁÁ tU húsa á SU-
ungapolli árum saman en 1981 var opnað í Síðumúla og
á þessum árum var komið á fót eftirmeðferð á Sogni og
StaðarfeUi. Höfuðból starfseminnar, sjúkrastöðin á Vogi,
var siðan vígð haustið 1983. Þegar tU þess kom var frum-
kvöðuUinn og eldhuginn HUmar Helgason ekki lengur í
forystu því hann hafði misst fótanna í baráttu sinni við
Bakkus og lést af slysförum í mars 1984.
„Ég er ekki í nokkrum vafa um að þegar HUmar fór að
drekka aftur var það eitt stærsta áfall sem starf SÁÁ
hafði orðið fyrir enda fórum við með það eins og manns-
morð fyrst í stað. Þetta var eitt það versta sem fyrir gat
komið og engum dylst að andlát hans var af völdum
áfengis þótt óbeint væri. Það sama má segja um svo fjöl-
marga sem ég hef kynnst á lífsleiðinni. Þess vegna segi
ég hiklaust að Freeport bjargaði lífi mínu því ég hefði án
efa farið sömu leið og vUdi það reyndar gjarnan," segir
Binni.
- Binni segist gæti talað um uppbyggingu SÁÁ í hálft
ár og eftir að hafa setið með honum um stund er ég sann-
færður um að það er rétt. Það sem undrar mig er hins
vegar sannfæringarkrafturinn sem enn fylgir málflutn-
ingi hans eftir 27 ára „trúboð". Hann segist sjálfur vera
mjög góður í því að selja edrúmennsku og reyndar má
segja að það hafi orðið honum að falli að vissu leyti.
Missti allt aftur
Þótt Binni tæki aftur við rekstri verslunar sinnar,
Blóm og ávextir, þegar hann kom úr meðferð og mætti
talsverðum skUningi fjölskyldunnar við að byggja aftur
upp sitt líf þá hellti hann sér út í meðferðarstarfið af
gríðarlegum krafti sem kom niður á atvinnurekstri hans
og svo fór að lokum að fyrirtæki hans varð gjaldþrota og
hann missti að kalla allt sem hann átti og má segja að
það hafi verið í annað sinn en hið fyrra hafði verið af
völdum Bakkusar.
Binni tók þátt í að reka meðferðarheimili fyrir Færey-
inga í vesturbænum í Reykjavík sem gekk prýðisvel,
hann flutti hugmyndimar tU Færeyja og loksins tU Dan-
merkur. Þar settu hann og félagar hans upp meðferðar-
heimUið Von Veritas og byggðu enn á módeli SÁÁ. Það
ævintýri fór út um þúfur og enn segir Binni að þeir hafi
mætt óvæntri andspyrnu.
„Við börðumst mikið við neikvæða umfjöllun fjöl-
miðla hér heima í tengslum við fjáröflunaraðferðir okk-
ar þegar verið var að byggja Vog. Það er auðvitað ekkert
nema partur af andófi þeirra manna sem sjá drykkju-
skap sínum ógnað af starfi okkar enda voru sumir sem
gagnrýndu okkur harðast fljótlega komnir tU okkar í
meðferð.
Við börðumst samt á móti og unnum að okkar ímynd-
arstarfi með ýmsum leiðum og tókst að verjast en í Dan-
mörku var annað uppi á teningnum. Það tók Ekstra Bla-
det og BUledbladet ekki nema hálft ár að slátra okkur
eftir að þeir sneru sér að því.“
Fundimir eru lykillinn
Binni rekur í dag Blómaverkstæði Binna á Skóla-
vörðustíg og segist ganga vel. En hvernig fer hann að því
að halda sér edrú?
„Það er ekki flókið og um að gera að halda því ein-
fóldu. Mér þykir vænt um mína edrúmennsku og á mitt
net af vinum og stuðningsmönnum sem ég hitti á fund-
um. AA-fundirnir eru lykUlinn að því að halda sér frá
áfengi og ef ég mæti ekki á þá reglulega þá veit ég ekki
hvernig ég gæti þetta."
Binni vinnur í miðbænum og býr í miðbænum og sér
þess vegna enn þá það líf sem óreglusamt fólk lifir á göt-
unni og eitt sinn var hans hlutskipti. Hvað hefur breyst?
„Það sem mér finnst slæmt er hve margt mjög ungt
fólk virðist eiga erfitt á þessu sviði og mér finnst áfengi
verið haldið blygðunarlaust að mjög ungu fólki. Skólarn-
ir eru farnir að halda bjórkvöld fyrir fólk sem er undir
16 ára. Þetta getur ekki verið í lagi. Það hlýtur að vera
framtíðarverkefni okkar að sinna unga fólkinu og hjálpa
því að halda sér heilbrigðu."
-PÁÁ
Binni hefur verið allsgáður í 27 ár og er með verslun
sína á Skólavörðustígnum en þar var hann stunduin lok-
aður inni í gamla daga þegar sá gállinn var á honum.