Dagblaðið Vísir - DV - 18.01.2003, Blaðsíða 10

10
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Örn Valdimarsson
Abalritstjórí: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aöstoöarritstjórí: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Skaftahlíö 24,105 Rvik, simi: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - ABrar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: ÚtgáfufélagiB DV ehf.
Plötugerö og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aB birta aösent efni blaösins I stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viömælendum fýrir viötöl viö þá eöa fyrir myndbirtingar af þeim.
50 milljónir á ári
Ótrúlega tölu mátti lesa af
síðum DV í vikunni. Þar var
fullyrt að skemmdarverk sem
unnin voru á skólum Reykjavík-
ur hefðu kostað borgarbúa um
fimmtíu milljónir króna. Þetta
er griðarlegur kostnaður og i
reynd með ólikindum hversu oft
menn finna hjá sér þörf til að níðast á þessum opinberu
byggingum. Sem dæmi má nefna að talið er að allt að 300
rúður hafi verið brotnar i skólum bogarinnar á nýársnótt
og næstu tvo daga þar á eftir. Þetta er engu lagi likt.
Skemmdarverkum á skólum Reykvíkinga verður varla
likt við annað en faraldur. Á árinu 2001 var tjón vegna
skemmdarverka á grunnskólum borgarinnar metið á 40
milljónir króna. Síst hefur dregið úr þessari villimennsku
og er tjónið á síðasta ári metið varlega á 50 milljónir króna.
Það er með öðrum orðum fimmtungi meiri kostnaður á
milli tveggja síðustu ára. Þetta er ömurleg þróun og sýnir
að yfirvöld verða að staldra við og gera ráðstafanir svo að
kostnaðurinn aukist ekki enn frekar.
Starfsmaður Fasteignastofu Reykjavíkur, sem sér um all-
an rekstur á skólahúsnæði í borginni, sagði í DV á fimmtu-
dag að lögreglan aðhefðist lítt eða ekkert þó vargarnir sem
vinna skemmdir á skólum náist á eftirlitsmyndavélar. Lög-
reglan fái skýrslu og sendi málið áfram en síðan gerist ekk-
ert í dómskerfinu. Þetta er auðvitað íjarri lagi. Skemmdar-
verk á skólum eru alvarlegur verknaður sem ber að refsa
fyrir. Áhugaleysi lögreglu, ef rétt reynist, er aðeins ávísun
á enn frekari skemmdarstarfsemi.
„Það virðist allt vera eyðilagt,“ sagði starfsmaður Fast-
eignastofu i DV á fimmtudag. „... gróður er brotinn, skilti
brotin," segir hann og telur augljóst að skemmdarstarfsem-
in fari versnandi. Lýsingar margra skólastjóra á skemmd-
arverkum í skólum borgarinnar frá síðustu árum staðfesta
þetta. Þær vitna um harðara samfélag þar sem virðing fyr-
ir eigum náungans og samfélagsins er lítil sem engin. Oft á
tiðum virðist vera gengið fram í þessum efnum af full-
kominni vitfirringu.
Þessi aukna skemmdarfýsn sem veður uppi í samfélag-
inu er einn angi af nokkuð almennum sóðaskap og skrils-
mennsku sem hefur fengið að þrífast í samfélaginu um
langt árabil. í leiðurum blaðsins hefur oftsinnis verið
minnt á þetta efni: fólki stendur nokk á sama þó náunginn
helli úr öskubakka bifreiðar sinnar út um dyrnar á gatna-
mótum. Og sama fólk gengur yfir tyggjólagðar gangstéttir
á leið sinni úr og í verslanir. Plastdrasl þekur umferðar-
eyjar.
Á margan hátt virðist sem aginn i samfélaginu sé af
skornum skammti. Fölki finnst það geta leyft sér hvað sem
er. Og unglingar skemmta sér við það að líma sprengjur á
tugi rúðna á skólabyggingum og sprengja þær með látum til
að fagna nýju ári. Þeir komast upp með það. Dæmin sanna
að ekki er áhugi fyrir því að leita þá uppi og láta þá greiða
fyrir glæp sinn. Það er eins og það taki því ekki. 50 millj-
óna króna kostnaðurinn af skemmdarverkum er að verða
bókhaldsdæmi.
Stefán Jón Hafstein, formaður Fræðsluráðs Reykjavíkur-
borgar, segir i DV i dag að áform séu uppi um að setja upp
fleiri eftirlitsmyndavélar í skólum borgarinnar. Vélarnar
hafi gefist vel. Stefán vill koma því til leiðar að i skólasam-
félaginu verði byggður inn hvati til að nemendur vilji verja
skóla sinn, þeim verði umbunað fyrir það með einhverjum
hætti og eftir þvi sem minni skemmdir verði unnar á skól-
um þeirra fái þeir betri verðlaun. Þetta er rétt stefna. Og
kennir nemendum góða lexiu.
LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2003
13V_________________
Ríkisrekin
villimennska
Repúblikaninn George Ryan, fráfar-
andi ríkisstjóri niinois-ríkis i Banda-
ríkjunum, setti ailt á annan endann á
mánudaginn var þegar hann lét það
verða sitt síðasta verk í embætti að aft-
urkalla dauðadóma yfir öllum 167
dauðadæmdum fóngum fylkisins. Fjór-
ir voru náðaðir og sleppt frjálsum þar
sem Ryan er sannfærður um að pynt-
ingum hafi verið beitt til að knýja fram
játningar þeirra. Refsingum flestra
hinna er breytt úr dauðadómi í lífstíð-
arfangelsi.
Ákvörðun Ryans aflaði honum lítilla
vinsælda, enda nýtur drápsgleði banda-
ríska dómskerfisins velþóknunar hjá
meirihluta þjóðarinnar.
Vinsæl refsing
Þorri Bandaríkjamanna er hlynntur
dauðarefsingum. Samkvæmt nýjustu
skoðanakönnun Gallups eru 70%
þeirra hlynnt þeim, 25% andvíg og 5%
hlutlaus. Stuðningurinn hefur farið
heldur minnkandi undanfarinn áratug
og fer reyndar niður fyrir 50% þegar
spurt er hvort menn telji dauðarefsingu
eða lífstiðarfangelsi réttlátari dóm yfír
morðingjum.
Sé litið yfír lengri tíma kemur hins
vegar í ljós að stuðningur við dauða-
refsingar hefur aukist til muna í
Bandaríkjunum frá því á sjöunda ára-
tug, þegar hann var á milli 40 og 50%.
Kannski það sé að hluta til skýringin á
því að fjöldi þeirra sem hafa verið tekn-
ir af lífí hefur margfaldast: aftökur
voru 14 að meðaltali á níunda áratug en
54 á þeim tíunda! Ekkert lát er á þess-
ari þróun því að meðaltal síðustu fímm
ára er 78. En skoðanakannanir mæla
ekki réttlæti. Meirihlutinn getur haft
rangt fyrir sér.
í góðum félagsskap
Dauðarefsingum er beitt í um 90
löndum heims en hvergi á Vesturlönd-
um nema í Bandaríkjunum. Þróunin er
hröð og eindregin í eina átt: Á fjórða
tug landa hefur afnumið dauðarefsingu
frá 1990.
Kínverjar taka langsamlega flesta
fanga af lífi, eða um 1.000 á ári, en að
þeim frátöldum eru Bandaríkjamenn í
hópi þeirra drápsglöðustu ásamt frön-
um og Egyptum. Aðrar þjóðir sem taka
fólk af lífi eru til dæmis fyrirmyndar-
ríkin Afganistan, Botsvana, Kúba, írak,
Kenía, Líbía, Norður-Kórea, Pakistan
og Simbabve.
En þótt félagsskapurinn geti verið
vísbending um hvort Bandaríkjamenn
séu á réttri braut er hann ekki mæli-
kvarði á réttlæti. Það er nefnilega sama
hvaðan gott kemur.
Engin fælingaráhrif
Ekkert bendir til að dauðarefsingar
stuðli að auknu öryggi borgaranna. Af
öllum aftökum í Bandaríkjunum eru
um 80% framkvæmdar í Suðurríkjun-
um þar sem morðtíðnin er 8,4 á hverja
100.000 íbúa. Aðeins 1% er framkvæmt
í Norðausturríkjunum þar sem morð-
tíðnin er þó ekki nema 4,8.
Samkvæmt tölum frá 1999 var morð-
tíðni 5,5 að meðaltali í ríkjum sem
leyfðu dauðarefsingu en 3,6 í ríkjum
sem leyfðu hana ekki. Fjölmörg dæmi
voru þá um að rfki sem leyfðu dauða-
Fjöldi fanga á dauöadelld í
Bandaríkjunum 1976-2002
1976 1978 19SO 1982 1994 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002
Oiafur Teitur
Guðnason
blaöamaöur
Ritstjórnarbréf
refsingar væru miklu hættulegri en ná-
grannaríki sem bönnuðu þær. Morð-
tíðnin var þannig margfalt hærri í
Missouri en í Iowa, hærri í Hlinois en í
Wisconsin, hærri í Virginíu en i Vest-
ur-Virginíu og svo framvegis.
í Texas, sem tekur langílesta fanga af
lífi, er morðtíðnin yfir landsmeðaltali.
Árin 1952-67, þegar Kalifomía leyfði
dauðarefsingar, Qölgaði morðum þar
um að meðaltali 10% á ári. Árin
1968-1991, á meðan dauðarefsingar
vom bannaðar í ríkinu, fjölgaði þeim
aðeins um 4,8% á ári.
Kanada aflagði dauðarefsingar 1976
- á næstu fímm árum fækkaði morðum
um fímmtung og hefur fækkað allt til
dagsins í dag!
En fælingaráhrif eru hvort eð er
ekki fullnægjandi réttlæting fyrir aftök-
um, jafnvel þótt tækist að sanna að þau
væm fyrir hendi. Þá væri nefnilega
réttlætanlegt að taka saklausan mann
af lífi svo lengi sem allur almenningur
tryði því að hann væri sekur.
Saklausir dæmdir
Sumarið 1972 komust fímm dómarar
af níu í Hæstarétti Bandaríkjanna að
þeirri niðurstöðu, að dauðarefsingin
stæðist ekki stjómarskrá eins og hún
var framkvæmd. Árið 1976 höíðu ríkin
brugðist við og lagfært löggjöf um
dauðarefsingar til að fullnægja kröfum
Hæstaréttarins.
Frá 1976 hafa rétt tæplega 7.000
manns verið dæmdir til dauða í Banda-
ríkjunum („aðeins" 822 hafa verið tekn-
ir af lífi) en 102 þeirra hefur síðan ver-
ið sleppt af dauðadeildinni af ýmsum
ástæðum, sumum til dæmis vegna
tæknilegra ágalla á málsmeðferð. En
samkvæmt nákvæmum rannsóknum
alríkisdómstóls í New York og samtaka
sem eru HLYNNT dauðarefsingum á
málum þessara 102 manna er óhætt að
fullyrða að 35 til 40 þeirra hafi sannan-
lega og án nokkurs vafa verið saklaus-
ir.
Þetta þýðir að nákvæmni réttarkerf-
isins hvað dauðarefsingar varðar er
ekki nema 99,5%. Um það bil 0,5%
dauðadæmdra eru saklausir, eða einn
af hveijum tvö hundruð!
Þetta er sannarlega mælikvarði á
réttlæti. Dómskerfí sem dæmir sak-
lausa menn er ekki réttlátt.
Á hinn bóginn má segja að séu gerð-
ar kröfur um
100% ná-
kvæmni muni
þúsundir
ódæðismanna
sleppa; það
verði hreinlega
of erfitt að
sanna á þá
glæpinn. Auk
þess verður
dómskerfið sí-
fellt nákvæmara, t.d. í kjölfar DNA-
rannsókna, þannig að vandinn er
kannski hverfandi. Eru ekki mennimir
35-40 til marks um að kerfíð virki, þrátt
fyrir allt? Ekki hefur enn sannast að
saklaus maður hafí verið tekinn af lífi.
En þetta eru í raun aukaatríði, því
að jafhvel 100% nákvæmni er ekki rétt-
læting. Því er nefnilega ósvarað hvort
dauðarefsing sé réttlætanleg í þeim fáu
tilvikum þegar glæpurinn hefur náðst á
myndband eða sannast með öðrum
hætti þannig að ekki leiki nokkur ein-
asti vafi á um sekt?
Makleg málagjöld?
Fangi er tekinn af lífí i Bandaríkjun-
um á um það bil fímm daga fresti. Sá
síðasti var Daniel Revilla - dauðadómi
hans var fullnægt í Oklahoma-ríki í
fyrradag. Revilla var dæmdur árið 1987
fyrir að bana 13 mánaða gömlum syni
kærustu sinnar. Að hennar sögn hafði
Revilla misþyrmt barninu í um það bil
mánuð; lokað það ofan í eldhússkúffu,
hengt það upp á fótunum og kaffært
það í köldu vatni. Hún fullyrti að hann
hefði hatað bamið vegna þess að hann
var ekki faðir þess.
Revilla fullyrti að hann hefði komið
að baminu látnu og reynt í geðshrær-
ingu að lífga það við; lamið það i kvið-
inn, skellt því undir rennandi vatn sem
óvart reyndist sjóðandi heitt, hlaupið
með það út en rekið höfuð þess í
dyrakarm og loks dottið með það í göt-
una. Þetta skýrði að hans sögn þá
miklu áverka og sár sem bamið hafði
hlotið.
Að því gefhu að Danial Revilla hafí
verið sekur má fullyrða að flestir hefðu
í sporum föður bamsins verið reiðu-
búnir til að ganga sjálfír frá honum.
Margir telja sjálfsagt að hann hafi feng-
ið makleg málagjöld.
Villimennska
En jafnvel svívirðilegur glæpur á
borð við þennan réttlætir ekki dauða-
refsingu. Rökin fyrir því em þau sömu
og vikuritið Economist (sem alla jafna
er ekkert lamb að leika sér við!) styðst
við í síðasta tölublaði þar sem það
kemst að þeirri niðurstöðu að Vestur-
lönd megi ekki falla í þá freistingu að
beita pyntingum til að knýja hryðju-
verkamenn til frásagnar um yfírvof-
andi voðaverk: Menn vinna ekki stríð
við villimenn með því að fóma siðferði-
legum yfirburðum sínum.
Einu raunverulegu rökin gegn
dauðarefsingum em þau að slíkar refs-
ingar eru villimannslegar og ómannúð-
legar. Það er siðlaust að beita óvenju-
lega grimmdarlegum refsingum. Að
hluta til vegna réttinda þess sem refsað
er en ekki síður og jafhvel enn frekar
vegna sjálfsvirðingar þess sem refsar.
Sigmundur Ernir