Dagblaðið Vísir - DV - 18.01.2003, Blaðsíða 31

LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2003
Helcjarblaö V
héngu fyrir utan bari og krár. Nú er þaö allt horfið
og skýjakljúfar hafa sprottið upp. Ég var mjög hepp-
inn að upplifa þetta Japan áður en það varð að því of-
umýtískulega samfélagi sem það er núna.
Ég held enn sambandi við Japan og dvel þar gjarna
í tvo til þrjá mánuði í senn til að rifja upp kunnátt-
una. Lærimeistarinn minn er þekktur dansari og
danshöfundur og ég æfi hjá henni. Við höfum líka
unnið saman, hún hefur komið til Noregs og unnið í
sýningum sem ég hef leikstýrt."
Frosin augnablik
Eftir þriggja ára nám í Japan fórstu til Hull í Bret-
landi.
„Já. Þar lærði ég leiklist þvi ég vissi að framtíð
min væri á Vesturlöndum og því yrði ég að kynna
mér vestræna leiklist þótt skólinn í Japan hefði ver-
ið mjög góður og formað mig rnikið."
Hefðbundin vestræn leiklist og hefðbundin japönsk
leiklist eru mjög ólíkar.
„Algjörlega ólíkar. Japanska leiklistin byggist á
allt öðru konsepti. Vestræn leiklist hefur reyndar á
20. öld fengið inn ferska vinda frá japanskri og kín-
verskri leiklist," segir Haukur. „Japönsk leiklist skil-
ur ekki á milli texta, hreyfingar og tónlistar. I jap-
anskri leiklist er það allt ein heild en ekki aðskilið
eins og í hefðbundinni vestrænni leiklistarhefð þar
sem til er leiklist, ballett og ópera. Japönsk leiklist er
ævagamlar hefðir sem þróast hafa í gegnum kynslóð-
irnar, gengið mann fram af manni. Tækni japanskrar
leiklistar er gríðarlega krefjandi. Leikari eða dansari
i hefðbundnu japönsku formi stjórnar orkunni og
vinnur með henni en hendir henni ekki frá sér eins
og tíðkast í vestrænum dansi. Orkan fylgir hverri
hreyfingu og er aldrei sleppt. Hver hreyfing er alltaf
leið að ákveðinni stöðu. Og í þessum stöðum liggur
fegurð leiklistarinnar - í þessum frosnu augnablik-
um. í vestrænum dansi er hreyfingin sjálf aðalatrið-
ið: fagurfræðin liggur í stökkinu eða sveifhmni. í
japönskum dansi og leiklist er engin hræðsla við að
taka á kyrrðinni. í vestrænum leikurum finnur mað-
ur oft hræðsluna við kyrrðina, við að allt stoppi. Það
verður alltaf að halda áfram, áfram í stað þess að
leyfa sér að halda kyrrðinni og þögninni, leyfa sér að
lifa augnablikið. Það er sjálfsagður hluti japanskrar
listar.“
Vestrænir áhorfendur hafa séð allt
Þú varst í sex ár leikhússtjóri Þjóðarleikhúss
Sama, hvernig kom það til?
„í kringum 1980 urðu i Noregi mikil átök um virkj-
un Alta-árinnar sem rennur í gegnum samísk svæði.
Áætlanir gerðu ráð fyrir því að einu samísku þorpi
yrði sökkt. í fyrsta sinn í nýrri sögu risu Samar upp
og mótmæltu. Þeir fengu stuðning fólks annars stað-
ar að og mikið var skrifað um Sama og samíska
menningu. Þessi átök urðu til þess að samísk menn-
ing gekk í gegnum endurreisnarskeiö en’menning
þeirra hafði þurft að þola langt niðurlægingartímabil.
Samar fengu með menningunni aftur sjálfsvirðing-
una. Samískir listamenn tóku að þróa list sina og
gamla jojk-tónlistin var lífguð við og þættir úr tónlist-
armenningu annarra minnihlutaþjóða voru teknir
inn og nýtt tónlistarform þróað. Þá kom upp hug-
mynd um samískt leikhús en leikhúsið hafði ekki
verið hluti af samískri menningu. Samar eru hirð-
ingjaþjóð og í þjóðfélagi þeirra var engin bæjarmenn-
ing og enginn grundvöllur fyrir leikhúsi. Hins vegar
er sagnalist Sama mjög sterk og það sama mátti segja
um sönglistina. Leikhúsið byrjaði sem pólitískt leik-
hús og fyrsta verkið sem sýnt var í húsinu var revía
um þessi pólitísku átök. Ákveðið var að byggja upp
fastan leikhóp á þessari fyrstu tilraun. Leitað var að
formi fyrir leikhúsið og það var byggt að nokkru leyti
á fyrirmynd Tukak-leikhúss inúíta. Þegar leikhúsið
varö tíu ára 1990 var auglýst eftir leikhússtjóra og ég
sótti um. Mér þótti heillandi að kynnast nýrri menn-
ingu og nýju tungumáli og komast inn í þennan heim
sem var að leita að sínu formi og var í stöðugri þró-
un. Mér fannst líka að þarna gæti ég notað reynslu
mína frá Austurlöndum því samíska leikhúsið er
ekki hefðbundið vestrænt leikhús. Ég fékk starfið og
var þar í sex ár og fékk aö hafa áhrif á þróun eins
þjóðarleikhúss. Það var mjög sérstök tilfinning. Ég
neitaði að fara þá leið að búa til samískt leikhús fyr-
ir áhorfendur í Ósló eða Stokkhólmi heldur vildi ég
fyrst og fremst búa til leikhús sem höfðaði til
samískra áhorfenda þótt það væri gott ef það gæti
kynnt samíska menningu umhverfinu. Hluti af þessu
var aö fá samíska höfunda til að skrifa fyrir leikhús.
Samar eiga mikið af gömlum sögnum og ævintýrum
og bamabókmenntir þeirra eru mjög lifandi. Ljóðlist
á sér einnig langa sögu hjá Sömum. Þannig fékk ég
höfunda sem höfðu reynslu af skrifum til að skrifa
fyrir leikhús i náinni samvinnu við leikstjóra. Þá var
oft búið að ákveða um hvað verkin ættu að fjalla og
höfundurinn skrifaði í samvinnu við leikhúsið. Það
var auðvitað eðlilegt að samísk leikrit fjölluðu um þá
kúgun og niðurlægingu sem samísk þjóð hafði lifað í
gegnum aldirnar en við ákváðum líka að skoða
samískt samfélag innan frá. Við fjölluðum um ýmis
efni sem voru tabú í samískri menningu: sjálfsmorð
„Maður á alltaf ósk uin að hafa áhríf, að geta sagt eitthvað sem skiptir máli. Það er alltof sjaldan sem maður
upplifir það,“ segir Haukur. „Vestrænir áhorfendur hafa séð allt og það er erfitt að koma þeirn í uppnám."
DV-myndir E.Ól.
ungra manna, áfengisvandamál, samkynhneigð og
heimilisofbeldi.
Við settum líka upp sýningu sem var byggð á sögu
Austur-Sama en þeir eru minnihlutahópur innan
minnihlutahóps. Þeir bjuggu dreift á Kólaskaga og
eiga aðra menningu og þeir eru undir rússneskum
menningaráhrifum. í seinni heimsstyrjöldinni var
þessi hópur Sama hrakinn af svæðum sinum og gat
ekki snúið aftur vegna breyttra aðstæðna og settist
að í Norðaustur-Finnlandi. Ég uppgötvaði dramatíska
sögu þeirra fyrir tilviljun og langaði að athuga hana
nánar. Saga þeirra var mjög viðeigandi á þessum
tíma því Balkanskaginn logaði í ófriði og fólk var
landflótta. Ég fékk höfund til liðs viö mig og við fór-
um í lítið þorp þar sem þetta fólk bjó og tókum viðtöl
við eldra fólkið sem hafði upplifað flóttann. Á þeim
frásögnum byggðum við leikrit. Það var mjög áhrifa-
mikið að upplifa nálægðina við þessa miklu sögu og
koma henni á svið. Við lékum eina sýningu í næsta
þorpi við byggð þessara Sama og fluttum þá í rútu í
leikhús. Það var ótrúlega sterk upplifun að sýna
þessu fólki á sviði söguna sem það átti sjálft. Slíkt
upplifir maður ekki í stóru leikhúsi, hvort sem það er
í Noregi eða á íslandi. Nálægðin viö áhorfendur var
áþreifanleg.“
Er þetta ekki draumur leikhúsmannsins?
„Jú, þess vegna valdi ég leikhúsið. Maður á alltaf
ósk um að hafa áhrif, að geta sagt eitthvað sem skipt-
ir máli. Það er alltof sjaldan sem maður upplifir það,“
segir Haukur. „Vestrænir áhorfendur hafa séð allt og
það er erfitt að koma þeim í uppnám."
Hvað gerist svo þegar þú ert búinn að frumsýna
Rakstur?
„Þá fer ég aftur til Tromsö þar sem ég bý og hef
starfað sjálfstætt þau tvö ár sem eru liðin frá því ég
hætti sem leikhússtjóri Hálogalandsleikhússins.
Næsta verkefni i Noregi er að setja upp Galdra-Loft
eftir Jóhann Sigurjónsson. Ég er byrjaður að undir-
búa ferðina inn I hugarheim hans til að sjá hvað
hann þurfti að kljást við og hvað drap hann að lok-
um.“
-sm