Dagblaðið - 10.11.1980, Blaðsíða 15

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1980.
Kjallarinn
Sigmar E. Amórsson
pantar sér ekki far fyrirfram, heldur
mætir á flugvöllinn og kaupir sér far
og þegar komið er i fulla vél er lagt af
stað. Við þetta sparast bæði mikill
skrifstofukostnaður og svo það að
aldrei er flogið með hálfsetnar vélar.
Hvers vegna hafa Flugleiðir ekki
reynt neina slíka hagræðingu?
Einokunaraðstaða
Flugleiða
Sameining Loftleiða og Flugfélags
íslands á sínum tíma setti undir eina
stjórn nær allt flug milli íslands og
annarra landa og einnig innanlands-
flugið. Síðan þá hafa Flugleiðir keypt
af sér nær alla samkeppni með því að
kaupa stóran hlut í Arnarflugi. Þetta
er í hæsta máta óeðlilegt ef mönnum
er umhugað um frjálsa samkeppni.
Einnig er óskynsamlegt að fáir
einstaklingar hafi á hendi stjórn allra
flugmála í landinu, ekki síst ef mark-
mið þeirra er einungis að hámarka
sinn eiginn gróða af rekstrinum.
Flugleiðir hafa haft nær einokunar-
aðstöðu hvað varðar flugferðir
íslendinga til Evrópu og bera flugfar-
gjöld þeirra á þessum leiðum þess
greinilega merki. Þau eru svo óheyri-
lega dýr að hvergi á jörðinni komast
fargjöld á samsvarandi löngum flug-

Kjallarinn
SteinarWaage
ila, og svo hinu að þurfa oft að ferð-
ast til viðkomandi lands til að gera
innkaup. Þá er eftir að greiða flutn-
ingskostnað, tryggingar, innflutn-
ingsgjöld, tolla og auk þess mikinn
skrifstofukostnað vegna ýmiss konar
pappírsvinnu sem er meiri hér en
víðast annars staðar. Loks má minna
á að við greiðum einn hæsta söluskatt
sem um getur i Evrópu.
Þrátt fyrir þetta allt saman kosta
sömu vörur svipað, eða minna hér en
erlendis.
Gleðin er líka
smitandi
Ágæti viðskiptavinur. Látum vin-
x semd ríkja í viðskiptum. Þau fara
yfirleitt ekki fram nema það sé hagur
beggja.
Útgjöld geta eðlilega skapraunað
mönnum þegar illa gengur að láta
enda ná saman, en látum það ekki
bitna á ósérhlífnu afgreiðslufólki.
Vinsemd og þolinmæði skilar bestum
árangri — ekki bara fyrir innan af-
greiðsluborðið heldur einnig fyrir
framan það. Glaðlegt viðmót er hvar-
vetna ávinningur fyrir alla sem eru til
staðar, því gleðin er nefnilega lika
smitandi.
Steinar Waage.
leiðum í hálfkvisti við fargjöld Flug-
leiða. Lætur nærri að fljúga megi frá
London og hringinn í kringum
hnöttinn fyrir sama verð og að fljúga
með Flugleiðum til Kaupmanna-
hafnar og heim aftur.
Krafa um lægri fargjöld
Flugleiðir hafa illa getað útskýrt
hin háu fargjöld sín nema með
slæmri sætanýtingu á áætlunar-
leiðum, þ.e. hálftómum flugvélum.
Ég tel það fullvíst, án þess að byggja
það á nokkrum tölfræðiathugunum,
að 95% allra íslendinga sem fljúga
til Evrópu láti sig engu skipta þó þeir
þurfi að bíða nokkrar klukkustundir
eða einn dag meðan að safnast í fulla
flugvél, sérstaklega ef fargjaldið
myndi lækka um helming eða meir.
Enda hefur það sýnt sig að félaga-
samtök eins og stúdentar í Háskóla
íslands hafa fengið erlend flugfélög
til að fljúga fram og til baka Reykja-
vík — Kaupmannahöfn fyrir um 1/4
af almennu fargjaldi Flugleiða.
Siðast i sumar kostaði ferðin á þeirra
vegum Reykjavik — Kaupmanna-
höfn fram og til baka 110 þúsund.
Kannski vegna þessarar samkeppni
hafa Flugleiðir nú boðið sérstök jóla-
fargjöld fyrir 1/3 af venjulegu verði.
Vandamálið er því aðeins að fljúga
með fullar vélar, þá er hægt að lækka
fargjaldið um 2/3. Hvers vegna
hefur þetta þá ekki verið gert fyrr?
Hagnaðarvonin og
almenningsheill
Hvernig fjármálasérfræðingar
Flugleiða hafa dregið upp arðsemi-
kúrfur af flugrekstrinum veit ég ekki.
En mig grunar þó að þeir hafi ekki
hafist handa við verkið með þann
ásetning að hafa fargjöldin eins lág
og mögulegt væri svo að sem flestir
íslendingar gætu létt sér upp á er-
lendri grund. Heldur hafi átt að
hámarka gróðann og fargjöldin því
höfð rándýr þar sem menn hefðu
hvort eð er ekki átt í annað hús að
venda en þetta eina flugfélag til að
komast út fyrir landsteinana. Hinn
almenni flugfarþegi á hér óhægt um
vik að mótmæla þar sem einokunin
er algjör. Hann getur aðeins reynt að
hreyfa mótmælum í blöðum. Islensk
stjórnvöld hafa oftast stutt Flugleiðir
að þessu leyti og verið treg að veita
öðrum flugrekstrarleyfi, sem hefði
hugsanlega getað þýtt samkeppni
fyrir Flugleiðir og lægri fargjöld.
Versnandi hagur
Hagur Flugleiða fer nú hrakandi
og draga á saman seglin. Kemur þá
vel í ljós mikill aðstöðumunur þriggja
hópa starfsmanna fyrirtækisins, þ.e.
nokkurra eigenda, flugmanna og svo
annars starfsfólks. Eigendurnir eru
orðnir stórauðugir menn, á islenskan
mælikvarða að minnsta kosti og eru
sumir hverjir farnir að stunda
fésýslubrask víðs vegar um heiminn
og þurfa engu að kvíða um framtíð-
ina. Flugmennirnir eru einnig flestir
orðnir stórrikir, enda hafa laun þeirra
verið margföld á við venjulegt launa-
fólk í landinu auk þess að hafa margs
.konar fríðindi. Atvinnumissirinn er
þeim þó örugglega ekki sársaukalaus,
sérstaklega ef þeir neyðast til að taka
vinnu á hinum almenna vinnu-
markaði fyrir aðeins brot af þeim
launum sem þeir áður höfðu.
Reyndar hefur heyrst að þeir eigi
allir vísa vinnu í Saudi-Arabíu ef þeir
haFi áhuga á og launin þar erp vist
ekki skorin við nögl. Þriðji hópurinn
er flest annað starfsfólk sem nú er
sumu sagt upp og á ekki neina vísa at-
vinnu aðra. Sumt hefur unnið í 20 ár
við að byggja upp fyrirtækið sem nú
á eignir fyrir tugi milljarða í húsum,
flugvélum og stóra eignarhluti í
erlendum flugfélögum svo eitthvað
sé nefnt. Nú árar illa, kannski vegna
óhæfni stjórnenda fyrirtækisins og
þá á starfsfólkið einfaldlega að fá sér
vinnu annars staðar. En réttur eig-
andans er í sliku tilfelli algjör og of
seint að ræða málin þegar uppsagnar-
bréfið kemur.
Starfsmenn,
kaupið f yrirtækin
Sagan sýnir að það er langt frá því
að velferð starfsfólks og hámarks-
hagnaður þurfi alltaf að fara saman.
Það et jafnvel algengara í síbreytileg-
um heimi að atvinnurekandinn sjái
aukinn arð í nýrri atvinnugrein á
nýjum stað, eða vilji einfaldlega
hætta rekstrinum. Þess eru jafnvel
dæmi að heil byggðarlög úti á landi
hafi orðið atvinnulaus þegar at-
vinnurekandinn, sem átti öll atvinnu-
tækin, flutti burt einn góðan veður-
dag með allt sitt hafurtask. Starfs-
menn sem vinna í einka- eða hlut-
hafafyrirtækjum ættu þvi að hefjast
handa og leita eftir kaupum á fyrir-
tækjunum. Þegar margir leggja fram
sinn skerf t.d. prósentu af launum,
þá er fljótt að koma í miklar upp-
hæðir og ég er fullviss að atvinnurek-
endur muni taka þessu vel því allir
vita að þeim sem vinnur hjá sjálfum sér
verður ætið meira úr verki heldur en
hinum sem hefur engra hagsmuna að
gæta og bíður bara eftir að tíminn líði
svo hann komist burt af vinnustaðnum.
Eignaraðild starfsmanns að fyrirtæki
sínu hefur margháttaða þýðingu fyrir
hann, bæði efnahagslega og félagslega.
Efnahagslega þannig að ef fyrirtækið
gengur vel þá ber hann meira úr býtum,
félagslega þannig að hann fær rétt til
að imóta vinnustaðinn, vinnutilhögun,
rekstur fyrirtækisins og annað svo
vinnan verði honum frekar ánægjuverk
en þurrt „brauðstrit”.
------------------------
Notum Irfeyrissjóðina
í sumum tilfellum eins og í fjár-
magnsfrekum iðnaði getur orðið
erfitt fyrir starfsfólk að kaupa fyrir-
tækin. Verkalýðshreyfingin ætli þvi
að hafa forgöngu um að hvetja
starfsfólk til að eignast fyrirtækin og
styðja það til þess fjárhagslega í stað
þess að vera í sífelldu orðaskaki við
atvinnurekendur. Vil ég benda á að
nota mætti lífeyrissjóði landsmanna í
þessu augnamiði þó ekki með sama
brag og núverandi lífeyrissjóðslán
þar sem vextir eða vísitöluuppbætur
eru svo óheyrilega háar að engu tali
tekur.
Atvinnulýðræði
framtíðin
Atvinnulýðræði er það þegar
starfsmönnum er veitt aðild að
stjórnun síns fyrirtækis sem getur
verið mismikil eftir ástæðum hverju
sinni. Besta formið er þó þegar
starfsmennirnir eiga fyrirtækið sam-
eiginlega og taka virkan þátt í stjórn-
un þess. Eignarhluti allra er jafnstór
og gengur ekki kaupum og sölum
heldur gildir einungis meðan viðkom-
andi starfsmaður vinnur við fyrir-
tækið. Nú eru hér á landi aðeins örfá
fyrirtæki sem eru rekin með þessu
formi (s.s. Rafafl). Reynslan af þeim
er þó mjög góð, bæði gengur rekstur-
inn vel og allur starfsandi er mjög
góður. Vissulega reynir meira á
starfsmennina við að axla sameigin-
lega ábyrgð og eftirlit með rekstrin-
um, en slíkt er miklu eðlilegra en að
hafa einn úttaugaðan eiganda sem á
að hugsa allt út og stjórna öllu. Verk-
föll og vinnudeilur á sama hátt og nú
gerist á almennum vinnumarkaði
yrðu þá úr sögunni, þar eð starfs-
menn hefðu engan að semja við nema
sjálfa sig. En breyting í þessa átt
gerist ekki af sjálfu sér og ekki munu
atvinnurekendur taka af skarið.
Starfsfólkið sjálft verður að ríða á
vaðið og með því að læra af reynsl-
unni, móta heppilegt félagsform sem
byggir á fullum rétti allra starfs-
Sigmar E. Arnórsson
verzlunarmaður.
^ „Bezta formið er þó þegar starfsmenn-
irnir eiga fyrirtækið sameiginlega og taka
virkan þátt í stjórnun þess.”
Að f ríða sam-
viskuna f bili
Enn er farið af stað með fjársöfn-
un til handa hungruðum heimi og er
vel að hugsað var til þess í tíma fyrir
jól, því annars hefði getað farið svo
,að íslendingar, þessi gjafmilda og
greiðvikna þjóð, hefði ekki getað
setið mestu kjöthátíð sína með til-
heyrandi ofáti og öllu sem því fylgir.
Það er nefnilega hægt að innbyrða
ótrúlega mikið ef rétt er raðað í
jmagann.
Og svo er samviskan í stakasta lagi.
Allir sem eru aflögufærir eru búnir
|að gefa hungruðum börnum, allt frá
því að eitt barn geti lifað i viku upp í
að fimmtíu geti lifað i viku og
kannski hafa sumir gefið enn meira.
jvið höfum þá varla nokkuð Ijótt á
samviskunni lengur. Eða hvað?
Einhver hráslagi leitar á mann. Af
hverju er til hungrað fólk í dag? Er
ekki til nóg fæða i heiminum fyrir
þetta fólk. Þekkir það ekkert nema
ihungur og eymd? Var þetta fólk arð-
Irænt eða var kastað eitri yfir akra
þess, urðu náttúruhamfarir eða
uppskerubrestur? Liklegt er að allt
þetta hafi dunið yfir fólk sem er svelt-
andi i dag. En hvað svo sem veldur
vill svo til að það vantar ekki fæðu í
heiminum í dag. Það vantar peninga
til að kaupa hana.
Vopnabúrín
En í hvað fer þá mestur hluti
auðæfa heimsins? Jú, það vitum við
öll. Hann fer í aö efla vopnabúrin svo
mennirnir geti haldið áfram að drepa
hver annan, brenna land hver annars,
framleiða nógu öflugar tortímingar-
sprengjur, efla vígbúnaðarkapphlaup
og spennu milli stórveldanna. En
hvað kemur okkur íslendingum þetta
við? Hefur okkur ekki verið kennt
frá því að við fengum vit að við
værum sjálfstæð, vopnlaus og hlut-
laus þjóð? Tökum við þá nokkurn
„Væri ekki rétt aö byrja á vopnlausu ís-
landi? Þá gætum við skammlaust litið
upp.
Kjallarinn
Ástríður Karlsdóttir
þátt í þessu vigbúnaðarkapphlaupi?
Það vill svo til að í rúm 40 ár höfum
við haft erlendan her i þessu landi og
þessi gjafmilda og greiðvikna þjóð
hefur lánað mesta herveldi heimsins
land sitt til afnota svona í gustuka-
skyni undir hluta af vopnabúri sinu
og til að gegna framvarðarhlutverki
ef til átaka kæmi. Við erum ekki það
skyni skroppin að við vitum ekki að
við erum samsek í glæpnum og
tökum þátt í herstefnu og helstefnu
og meira en helmingur landsmanna
styðurþetta.
Á meðan stór hluti jarðarbúa
sveltur er meira en helmingur íslend-
inga reiðubúinn að styðja hernaðar-
kapphlaupið og þar með að stuðla að
áframhaldandi hungri í heiminum.
Þetta er þessi gjafmilda þjóð.
Maður líttu þér nær. Væri ekki rétt
að byrja á vopnlausu íslandi? Þái
gætum við skammlaust litið upp. Það!
yrði bæði siðferðislegur styrkur fyrirj
okkar þjóð og aðra þá sem vilja
brauð í stað byssufóðurs fyrir hungr-
aðan heim. Vissulega getum við
hjálpað nokkrum meðbræðrum
okkar að lifa nokkrar vikur í viðbót
en við strjúkum ekki ístruna
samviskulaust eftir jólasteikina án
þess að flökra á meðan við erum
samsek.
Ástriður Karlsdóttir.