Dagblaðið - 10.11.1980, Blaðsíða 28

28
I
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1980.
Menning
Mennin
Menning
Menning
I
GIRDINGIPERU
Verk eftir Manuel Scorza á íslensku
Bók
menntir
*
AÐALSTEINN ! INGÓLFSSON S.
Af fúsum og frjálsum vilja skal ég:
játa að ekki vissi ég hætishót um
perúíska rithöfundinn Manuel
Scorza fyrr en þau tíðindi bárust frá
Iðunni, að forlagið hygðist gefa út
eitt af helstu verkum lians, skáld-
söguna Rancas — þorp á heljarþröm
(Redoble por Rancas, Barcelona,
1970). Slíkar fréttir koma manni í
opna skjöldu, en verða jafnframt til
þess að kveikja áhuga á höfundinum
og bókum hans. Eftir lestur bókar-
innar og frekari upplýsingaöflun er
svo hægt að fræða almenning um
það, að Scorza er fæddur i Perú árið
1928 og hefur frá öndverðu verið
ötull rithöfundur og skeleggur
baráttumaður í þágu verkalýðs.
Áhugi hans á frelsis- og jafnréttis-
málum kom snemma I ljós, er t.d.
hreyfiafl fyrstu bókar Scorza, Las
imprecaciones (1955) en síðan hefur
hann gefið út a.m.k. fjórar aðrar
ljóðabækur. Það eru hins vegar
skáldsögurnar sem hafa borið
hróður hans víðar en þsér eru nú
orðnar tiu talsins.
Morð í
Andesfjöllum
Scorza stofnaði sömuleiðis s .mtök
til verndar smábændum í Pcrú n þeir
állu í vök að verjast lyrir sl.úeigna-
mönnum og auðhringum. Nærri má
gela hvorl Scorza liafi orðið vinsæll
af stjórnvöldum fyrir vikið, enda var
liann nokkur ár í útlegð og býr nú í
París eins og margir aðrir suður-
amerískir rithöfundar.
Á ferðum sinum um Perú á vegum
hagsmunasamtaka smábænda
(MCP) kom hann eilt sinn í fylkið
Cerra de Pasco þar sem bændur og
annar almúgi höfðu verið stráfelldir
fyrir tilstilli einræðisherrans Manuel
Prado og hins ameriska Cerra de
Paso auðhrings. Ástæðan var sú að
skapurinn veruleikann enn raunveru-
legri, dregur saman aðalatriði en
sleppir því sem minna máli skiptir.
Tvær táknmyndir valdaníðslu eru
sterkastar í Rancas, — þorp á heljar-
þröm, Montenegro dómari sem árum
saman hefur kúgað þorpsbúa, og
Girðingin, — óhugnaniegur snákur
sem smátt og smátt umlykur bestu
beitilönd I grenndinni, skiptir
þorpum í tvennt, neyðir fólk til að
taka á sig stóran krók I ferðum
sínum. í stað þess að spinna lógiskan
söguþráð, er Scorza meir í mun að
skapa sérstakt andrúmsloft I stuttum
atriðum, leiða okkur inn í myndina
fremur en framhjá henni.
Að rabba saman
í gröfinni
Stöðugt er gengið á rétt almúgans i
Rancas uns menn rísa upp og leiðtogi
bænda er Hector Chacón, Nátt-
augað, sem á harma að hefna. En
bændur með barefli hafa ekki í fullu
tré við vopnað þjóðvarðlið, upp-
reisnarmenn láta lifið. En þótt holdið
sé dauðlegt, er andinn sterkur og í
gröfum sínum ræða hinir látnu gang
mála. Foringinn, Chacón, var hand-
tekinn, en í formála bókarinnar segir
að útkoma hennar árið 1970 hafi
hrundið af stað herferð til björgunar
honum og nú muni hann vera frjáls.
Segjum svo að bókmenntir séu til
einskis nýtar.
Ingibjörg Haraldsdóttir sneri
Rancas, — þorp á heljarþröm á
íslensku og finnst mér ansi mikið
bók- og þýðingarmál á henni,
auk þess sem finna má i þýðingunni
beinan misskilning. Ég veit t.d. ekki
til þess að i póker sé hægt að lækka
boð (bls. 110). En kannski spila þeir
einhverja suðuraméríska útgáfu af
póker i Perú.
-Al.
bændurnir sátu sem fastast á landi
sem þeir höfðu ræktað frá upphafi
vega, en á þessu landi höfðu hins
vegar fundist verðmætir málmar. Á
þessum atburðum, fjöldamorðunum
í Rancas, Yanahuanca og Ambo,
smáþorpum lengst uppi í Andesfjöll-
um, byggir Manuel Scorza umrædda
bók.
Meir en vitni
Það þarf ekki langar yfirlegur til
aðsjá að Rancas er ekki venjuleg
skáldsaga, enda segir höfundur
sjálfur i inngangi: „Söguhetjurnar,
glæpirnir, svikin og hetjudáðirnar
bera hér því næst sín raunverulegu
nöfn”, item: „Höfundurinn er vitni,
fremur en skáldsöguritari”. Annars
staðar er haft eftir Scorza að „bækur
mínar eru ritverk siðferðilegs eðlis,
fremur en bókmenntalegs” (mis
libros más que literarios son éticos).
Án þess að skoða Rancas frekar,
mundi maður sennilega freistast til að
flokka hana með heimildasögum,
sem í þessu tilfelli hefði ákveðin
erindi að reka, þ.e. að tala máli rétt-
visi og mannúðar. En sú skilgreining
stenst ekki fullkomlega þegar inn í
bókina er komið. Það kemur nefni-
lega I Ijós að Scorza er meir en vitni
og skipar sínu efni af iþrótt skáldsins,
auk þess sem sagan fer langt út fyrir
allar heimildir, reyndar inn á sömu
lendur og Gabriel Garcia Marquez
ræktar svo vel: hugaróra, þjóðsögur,
drauma, töfra. Við þetta hleypur
kerfisbundið hugarfar í baklás.
Veruleikinn
skáldskapnum
Á ekki ádeiluboðskapur að vera
innan marka hæfilegs raunsæis? Þvi
hafa margir a.m.k. haldið fram. En
sú kenning fellur reyndar um sjálfa
sig með þessari bók, því sá einkenni-
legi sambræðingur staðreynda og
draumóra sem í henni er verður í
raun ansi mögnuð ádrepa á nýlendu-
stefnu og ómennska yfirdrottnun
hvar sem er — eins og Scorza ætlast
sjálfsagt tiL Þannig gerir skáld-
í kirkjugarði í Perú.
AMERÍSK VÖRUBÍLA- 0G JEPPADEKK
frá Armstrong Rubber Co.
10x61/2
kr. 108.700
11 x 15 kr. 118.100
700x15 kr. 73.400
1100x20, afturd.,
kr. 328.100
1000x20, framd.,
kr. 242.600
1400x24
kr. 535.800
Upplýsingar 92-2348
í símum 92-2495
Svarað i síma
og um helgar
HAL0GEN H4
Samfellur
í aðalljós
Hagstætt
verð
ARMULA 7 - SIMI 84450
Fundið frelsi?
Útvarp:
ITAKT VIÐ TÍMANA
eftir Svövu Jakobsdóttur.
Leikstjóri: Stefán Baldursson.
Hvers virði er frelsið? Hvað er
annars frelsi? Hjónin i leikriti Svövu
Jakobsdóttur á fimmtudagskvöldið
gerðu með sér samkomulag um gagn-
kvæmt frelsi. En með tímanum hefur
samkomulagið, ef ekki frelsið sjálft,
orðið þeim ofraun. Manninum
verður það um megn á meðal annars
af því að hann á ekki við konu sína
eina að semja — heldur lika vini sína
og vinnufélaga, dóttur þeirra og
meira að segja líka karlmennina sem
konan hans umgengst á veitingastöð-
um eða leiðir með sér í herbergi
vestur í bæ. í stystu máli það karla-
samfélag, karlveldi sem þau byggja
bæði.
Og konan sjálf? Það er að skilja að
hið umsamda frelsi hafi ekki veitt
henni þá kosti sem hún þurfti á að
halda og þráði. Samið var um kyn-
ferðislegt frelsi, frelsi hennar til að
sofa hjá — upp á sín eigin býti en
ekki eftir neinni reglu sem karlar
settu. En það; var að skilja að þetta
hefði ekki verið nóg, það var eitthvað
annað sem hún leitaði hjá lagsmönn-
um sínum í því afdrepi sem
samningurinn veitti henni, samneyti
af öðru tagi ef því sem afdrepið
heimilaði. Hún girntist það lif sem
þeir lifðu utan þess. Og þegar hún
nálgast manninn sinn í leikslokin sér
hún hann um síðir sem ókunnan
mann, kannski hún finni hjá honum
það sem ekki var annarsstaðar að
hafa?
Þessir málavextir voru í leiknum
ÓLAFUR
JÓNSSON
raktir út frá málstað konunnar. En
þar var ekkert sagt því til fyrirstöðu
að reynsla Hrafnhildar væri einnig
reynsla Gunnars. Við vitum ekkert
um það hvers hann leitaði eða hvað
hann hreppti á sínum frikvöldum frá
heimilinu og hjúskapnum. En bert er
að einnig hann hefur orðið fyrir von-
brigðum. Einnig hann nálgast að sinu
leyti ókunna konu, nýja konu í leiks-
lokin — kannski nýja von, von um
eitthvað nýtt.
Hvað tekur við þegar frelsið er
fengið? Það var í stystu máli
spurningin sem leikurinn bar upp, og
Ijóst að hún varðar meira mál en
kynlíf og kvenfrelsi þótt leiksagan
snerist um ástir og hjúskap. Hvert er
það frelsi sem þau Hrafnhildur og
Gunnar leita og finna kannski um
siðir hvort hjá öðru?
Svo sem til hliðsjónar við Hrafn-
hildi var í leiknum brugðið upp svip-
myndum frelsis — með frásögn
gamla þjónsins af ungri stúlku á
knæpu erlendis, óttanum sem honum
stóð af sakleysi hennar, og með frá-
sögn Hrafnhildar sjálfrar af ungri
konu í annarri hafnarborg sem rekin
var til skips eins og hryssa af fjalli.
Það eina sinn sá hún frjálsa konu,
segir hún. Er þá frelsið beinlínis í þvi
fólgið að tefla í tvisýnu og fara sér að
voða, gera uppreisn og bíða ósigur?
Þá er því miður lítil von til þess að
þau Hrafnhildur og Gunnar finni um
síðir „frelsi” hvort í fanginu á öðru
hvað sem þau þá finna. „Öryggi”
kannski?
Að visu held ég að hlustendur megi
láta sig einu gilda afdrif þeirra góðu
hjóna. Það voru ekki þau sjálf sem
vöktu áhuga á efninu, þótt vel og
skilmerkilega væri með leikinn farið i
útvarpinu, heldur vandinn sem þau
eiga við að fást, siðferðisleg álitaefni
sem þau eru höfð til að reifa.