Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 12

V
ISBENDING
pólitík og einn þeirra Eykon, sem frá
upphafi gekk aðra leið en ég. Eftir það
var ég svo í vinnu hjá Rafveitunni í
götum Reykjavíkur í fjölmennum
vinnuflokkum. Enn var mest unnið með
höndunum. Og alls staðar var pólitík á
dagskrá á þessum árum, stundum rök-
rætt, oftar kannski karpað, en þó ríkt
eftir gengið að menn stæðu fyrir sínu
máli.
Svo tók ég inntökupróf í 3. bekk
Menntaskólans árið 1943. 1 4. bekk sat
ég í máladeild en svo tókum við okkur
saman tveir strákar og verteruðum yfir í
stærðfræðideild. Félagsmálaárátta loddi
enn við mig og ég varð forseti
Framtíðarinnar, ritstjóri Flátíðablaðs
vegna hundrað ára afmælis skólans,
inspector scholae í ó.bekk, ég var á kafi
í starfi í Æskulýðsfylkingunni, og sótti
leshringi hjá Asgeiri Blöndal Magnús-
syni um marxisma. Annan leshring
fengum við Einar Olgeirsson til þess að
halda; þeir tímar voru miklu frjálslegri
og Einar lét gamminn geisa fram og
aftur um mannkynssöguna af ákafa
trúboðans. Ég man að hann taldi ekki
ástæðu til að gera sér rellu út af að
útflutningsgreinarnar væru ár eftir ár
reknar með tapi. Þetta væri bara bók-
haldslegt trix auðvaldsins, sem tæki
gróðann í innflutningnum. Þetta mætti
auðveldlega leiðrétta með millifærslum
þegar stjórn hliðholl verkalýðnum væri
við völd (og kannski var það ekki verra
frá áróðurssjónarmiði að fá stöðug færi
á að berja á heildsölunum).
Eftir á er ég raunar hissa hversu mér
vegnaði í náminu, ég fékk snert af
mænuveiki ofan á annað, en samt tókst
mér að halda mér aðjafnaði í I. einkunn.
Barist á Volgubökkum
/
Eg býst við að það hafi verið kynni
mín af marxismanum, sem vöktu
áhuga minn á hagfræði. Sú grein var
ekki kennd hér í Háskólanum. Fyrir
efnalítinn námsmann þýddi ekkert að
huga á námsdvöl erlendis. Því Iá leiðin
í viðskiptafræðina í háskólanum. Auk
þess lá mér mikið á. Ég hafði kynnst
Rósu Guðmundsdóttur, ágætiskonu af
góðu fólki, sem síðan hefur fylgt mér
gegnum þykkt og þunnt og verið mér
stoð og stytta. Ég var tæplega tvítugur
og hún tveimur árum yngri, þegar við
vorum gift og búin að eignast fyrsta
barnið af þremur, sem var fremur sjald-
gæft um fólk í langskólanámi á þessurn
tíma. Þetta ýtti vissulega undir það að
ég kláraði viðskiptafræðina á mettíma.
Ekki lét ég þó félagsmálin með öllu
afskiptalaus. Ég var í framboði til
stúdentaráðs í þriðja sæti á lista róttækra
stúdenta og tókst að tapa því sæti. Sumir
vildu meina, að ég hefði getað haldið
því með því að halda mig við umræður
um hagsmunamál stúdenta, en ég kaus
alveg blygðunarlaust að „berjast á
Volgubökkum", eins og það var kallað,
þegar menn töldu meira um vert að
koma boðskapnum um fyrirmyndarríkið
Er ástæða til að óttast harkalega lendingu efnahagskerfisins hér á landi
eða í Bandaríkjunum?
Ekki tel ég svo vera, en það er að vissu marki trúarsannfcering. Ekkert er svo
að óttast sem óttann sjálfan, og með hinum sterku huglœgu öflum, sem áhrif
hafa, gœti efnahagskerfið misst hæði drifog svif. Raunhagslegur gfundvöllur
œtti hins vegar að vera traustur bœði í risaveldinu og prómillinu okkar.
Hvað myndir þú ráðleggja stjórnvöldum varðandi
hagstjórn komandi ára?
a) Siga ekki sérhagsmwmm á ríkiskassann með því aðfcera eignasölu og
endurmat til rekstrartekna, en taka lífeyrisskuldir jafn alvarlega sem aðrar
skuldir.
b) Gera opinbera lífeyrissjóði fjárhagslega sjálfstceða og ábyrga sem aðra
og gangast fyrir samtryggingu þeirra allra að verjanlegu marki.
c)Koma á veiðigjaldi í áföngum, sveigjanlegu eftir afkomuskilyrðum og
teknu af óskiptum afla, encla sé gefinn kostur á mismunandi launakerfum
með vinnustaða- eða ráðningarsamningum.
d) Aðskilja almannatryggingar frá rekstri heilbrigðisstofnana og gera að
raunverulegum sjúkratryggingum. Einkavœða sjúkrahús og skóla í áföngum
með aðild starfsliðs og með skilyrði um afnám verkfallsréttar. Opinber
framlög beinist að notendum og verði háð skilyrðum um að komct þessu
skipulagi fram.
e) Fjárhagslegur stöðugleiki verði tryggður eftir megni meðfœrum og
viðeigandi verðgiidistryggingum og arðgjafarskilyrðum.
iaustri á framfæri, en að fjargviðrast um
búksorgir forréttindahópa eins og
háskólastúdenta hér heima. En það fór
nú að styttast í samfylgd minni við hið
rauða lið.
Ég fór að gera mér grein fyrir að
viðhorf mín og verkalýðsstrákanna
kunningja minna og vina voru í ýmsu
gerólík. Ég hafði gengið til liðs við
málstaðinn af liugsjón, ég vildi betra
réttlátara og skynsamlegra þjóðfélag,
byggt á víðtækara lýðræði, en hið
borgaralega þjóðfélag hafði enn treyst
sér til að innleiða. Þeir aðhylltust
stefnuna vegna hagsmuna sinna.
Lýðræði væri lúxus, sem verkaiýðs-
stéttin hefði ekki efni á. „Alræði
öreiganna" með miskunnarlausri vald-
beitingu væri ekki aðeins ill nauðsyn
heldur beinlínis æskilegt til að gera útaf
við stéttarandstæðinginn. Sú kenning
Marx að ríkið væri alltaf og alls staðar
ekkert annað en kúgunartæki ráðandi
stéttar gekk alltaf þversum í mig.
Útlistun Leníns á því að við byltinguna
tæki verkalýðurinn einfaldlega þetta
kúgunarlæki í sínar hendur og beitti
gegn fyrri valdhöfum og áhangendum
þeirra, ef með þyrfti af meiri harðýðgi
en borgarastéttin, fannst mér enn
fráleitari. Ég sá íslenskt ríkisvald sem
forystuafl í nýfrjálsu samfélagi, sem var
að feta sig í átt til aukinnar hagsældar
allra þegnanna. Svona skoðanir voru
bannorð í Flokknum, kratismi og
endurskoðunarstefna af verstu sort.
Þegar svo við bættist, að um þessar
mundir tók Stalín lfka upp þá iðju að
drepa félaga sína, heima fyrir og í hinum
nýstofnuðu, svokölluðu alþýðulýð-
veldum, skerptist skoðanamunurinn við
félagana. Valdaránið íTékkóslóvakíu og
hinsta för Masaryks yngri út um glugga
utanríkisráðuneytisins í Prag vakti ugg
og umhugsun. Þing Æskulýðs-
fylkingarinnar ákvað svo að samþykkja
tvenns konar ályktanir og starfsáætlun.
Aðrar til birtingar í Þjóðviljanum, en
hinar leynilegar til heimabrúks. Þetta var
nú held ég kornið, sem fyllti mælinn.
Mér ofbauð þessi tvöfeldni og gekk út.
Ég man að Gísli Halldórsson leikari var
í pontu og sendi mér smáglósu þegar ég
gekk af fundi. Þar með lauk pólitískum
afskiptum mínum í bili.
Hjá OLÍS og SÍS
Fyrir ungan stúdent með fjölskyldu
dugði ekki að slá slöku við
brauðstritið. Jónatan föðurbróðir minn,
var góður vinur Héðins Valdimarssonar
í Olíuverslun Islands og kom mér þar í
vinnu árin mín þrjú í Háskólanum. Þetta
var mest við reikningagerð og saman-
tektir á skrám og töflum. Ég man að ég
varð drepfeintinn, þegar barst í tal í
kaffitíma, að ég væri nýkjörinn formað-
ur Æskulýðsfylkingarinnar. Allir þekktu
þá viðskilnað Héðins við kommúnistana
í Sósíalistaflokknum nokkrum árurn
fyrr, og hvernig þeir höfðu fengið hann
felldan sem formann Dagsbrúnar. En
hann lét sér hvergi bregða og óskaði mér
til hamingju með upphefðina!
Annars urðu kynni mín af Héðni
ekki löng. Hann féll frá 1948, mágur
hans Hreinn Pálsson varð forstjóri og
Önundur Ásgeirsson með honum. Mér
stóð seinna til boða að verða aðalbókari
þar, en var þá kominn á aðra braut.
Unt þetta leyti var SIS í örri út-
þenslu fyrir kraflmikla forystu Vilhjálms
Þórs og á grunni hafta og
úthlutunarnefnda ríkisins. Mér bauðst
starf þar í útflutningsdeild og var settur
í gerð útflutningsskjala og verðafreikn-
inga. Á l'yrstu árum mínum þarna var
mikil verðbólguholskefla í kjölfar
gengislækkunarinnar miklu í mars 1950
og fjaraði út 1952 í verðlagi, sem var
60% hærra en fyrir gengislækkunina. í
12