Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 32

aratugurinn
- Frelsi
Einkenni 2. áratugarins er fyrst og
fremst frelsi. Með Eimskipafélaginu
komst skikk á flutninga til frá land-
inu og innflutningur var gefinn frjáls.
Þó er það upphaf dagblaða og Háskól-
ans sem hefur sennilega gefið þjóð-
inni mesta frelsið, frelsi andans.
I Síldarsögu Íslands segir Matthías
Þórðarson að sfldarverð hafi verið
mjög hátt í byrjun kauptíðarinnar
1919, en ( október hafi verðið fallið
skyndilega og vorið 1920 hafi milli 60
og 70.000 tunnur, fjórði hluti fram-
leiðslunnar legið óseldur og orðið
Hagsveiflur voru jafnan skarp-
ari á fyrri hluta aldarinnar en
þeim síðari. Mesta niður-
sveiflan varð á árunum 1913 til 1920
þegar niðursveiflan var um 3,8% á
mann á ári. Dýpst fór hún 1919 í
heimskreppunni. Vegna fyrri heims-
styrjaldarinnar nær stöðvaðist inn-
flutningur og var gerður sérstakur inn-
kaupaleiðangur til Ameríku, fyrir hon-
urn fóru Olafur johnson konsúll og
Sveinn Björnsson. Verðlag innflutn-
ings hækkaði risaskrefum og viðskipta-
kjör versnuðu um nærri helming frá
toppinum árið 1915 til strfðsloka
1918.
Alþingi og landsstjórnin gerðu árið
1914 ýmsar ráðstafanir til þess að tryggja
innfiutning til landsins, meðal annars
kom stjórnin á fót Landsverslun. Þegar
mest var flutti Landsverslunin þriðjung
af öllum vörum til landsins. innflutn-
ingur var gefinn frjáls að mestu árið
1919. Landsverslun hélt áfram einka-
sölu á kolum, kornvörum og nokkrum
öðrum nauðsynjum til ársins 1922.
Gjaldeyriskerfi heimsins riðlaðist í fyrri
heimsstyrjöld. Islandsbanki var leystur
undan gullinnlausnarskyldu árið 1914.
Mikil verðbólga var hér á stríðsárunum,
en mjög hagstætt verð á afurðum bætti
það upp.
einskis virði. í Guðsgj tfarþulu segir
um sfldina sem lá óselc á Amager í
Danmörku: „Sem sé gu 1 Islands, ís-
landssíldin fræga, aflinn Ifrá í fyrra, lá
þetta vor einsog fyrri daginn ýmist í
háum hlöðum undir berujn himni og
þránaði í sólinni ellegat ( djúpum
kjöllurum þar sem ríkti slík forógnar
pest að ekki var gerlegt að fára þángað
öðruvísi en hafa með sér örtdunarsölt
eða setja upp gasgrímu." Að lókum var
„djúpvíkursíldinni er ekið burt. á stór-
um prömmum á kostnað eigetýda og
sökt niðrí Eyrarsund." Hér reynist
sannleikurinn lygilegri en skáldsagan,
því að Islandssíidin endaði raunar sem
áburður á ökrunum á Amager.
Stórt skref var tekið í flutningum og
reyndar sjálfstæði landsins með stofn-
un Eimskipafélags Islands árið 1914.
Flugsaga Islands hófst með tilkomu
Flugfélags Islands árið 1919, var það
fyrsta flugfélagið af fjórum sem borið
hafa þessa nafngift. Tilraunaflugið stóð
stutt yfir eða þangað til að flugvéla-
bensín var búið í landinu en þá var
einu vélinni pakkað niður og hún send
úr landi. Það var ekki fyrr en með til-
komu annars Flugfélags Islands sem
stofnað árið 1928 að flugsamgöngur
hófust hér á landi, það félag tóraði þó
einungis í fjögur ár. Póstflug og flug í
leit að síldapfórfum varð til þess að
halda flugihu á lofti þegar fram liðu
stundir./Eimskip er enn í dag leiðandi í
flutnjngum á sjó, Flugfélag Islands, hið
þrijðja, stofnað 1940 upp úr Flugfélagi
ureyrar, sameinaðist Loftleiðum
árið 1973 og varð Flugleiðir sem hefur
æ síðan verið loftbrúin til
annarra landa.
Alþýðusamband íslands,
allsherjarsamtök verka-
manna- og iðnaðar-
mannafélaga hér á landi,
var stofnað árið 1916,
m.a. af Jónasi frá Hriflu.
Allmörg verkalýðsfélög úr
Reykjavík og Hafnarfirði
gengu í hið nýstofnaða fé-
lag. Verkamannafélagið
Dagsbrún hafði verið
stofnað tíu árum áður.
Verkalýðsbarátta átti eftir
að setja mikinn svip á at-
vinnulífið og á seinni
hluta aldarinnar var svo
komið að vinnutap vegna verkfalla var
miklu meira hér á landi en annars
staðar, um 650 dagar á hverja þúsund
starfsmenn.
Um miðjan áratuginn var hins vegar
slegið á þá gleðistund sem samkomur
af ýmsu tagi áttu það til en þá gengu í
gildi áfengisbannlögin frá 1909 í fullt
gildi. Var það bæði bann við innflutn-
ingi og allri áfengissölu í landinu. Að-
flutningsbannið stóð til ársins 1934.
Framboð af upplýsingum og vísdómur
var auknum mæli á boðstólnum með
tilkomu dagblaða og Háskóla Islands.
Háskólinn var stofnaður árið 1911 og
minnkaði þá flæði íslenskra stúdenta
til Danmerkur, vafamál er hvort
frændum okkar þótti það sárt en alla
■vega vakti það nokkra undrun að þó að
hamingjuóskir kæmu víða að þá komu
þær\ ekki frá Kaupmannarhafnarhá'
skóla. Þá tók Hagstofan til starfa árið
1913. Fypsta dagblaðið sem kom út að
staðaldri var Vísir 1910 en Morgun-
blaðið var stófnað þremur árum síðar,
hafa þau bæði haldið velli og upplýst
þjóðina alit fram á daginn í dag.
Islendingar fögnuðu fúlLveldinu árið
1918 og þó að fátt breyttist var þó ljóst
að þessi bláeygða og bjartsýna þjó&átti
eftir mörg stórvirkin það sem eftir liíði
öldinni.