Frjáls verslun - 01.09.1942, Síða 32

frjálslynda flokknum, dr. Christiani, hvassorða
aðvörun í dagblöðunum í júlí s. 1. Dr. Christ-
iani er forstjóri hins alþjóðlega firma Christ-
iani & Nielsen, sem verzlar með sement um all-
an heim. Fyrir hernámið var hann einn þeirra
Dana, sem kunnu vel að meta ýmsa árangra
einræðisríkjanna. Gagnrýni hans vakti þeim
mun meiri eftirtekt nú.
„Ein meginástæðan fyrir verðhækkuninni,
ritar hann, er hið óeðlilega mikla lausa fjár-
magn, sem leiðir af því, að Þjóðbankinn verð-
ur að greiða allan umfram-útflutning. Sömu
leiðis höfum við orðið að greiða upphæðir, sem
færðar eru á reikning „ýmissa skuldunauta".
Þannig hafa verið settar í umferð 1300 eða
1400 milj. kr., sem engin verðmæti eru til fyr-
ir. Þetta leiðir til óeðlilega hækkaðs verðlags,
sem ranglega gefur hugmynd um velmegun.
Önnur orsök hins háa verðlags, er gjaldeyris-
pólitík okkar, sem að mínu áliti hefir verið til
tjóns fyrir allt fjárhagslíf Danmerkur. Hlut-
fallið milli krónu og marks hefir haldizt óbreytt
eins og það var 9. apríl 1940, þó að af því hljóti
að leiða misræmi milli dansks og þýzks verð-
lags, þar eð skráningin var eingöngu miðuð við
sterlingspund. Þar sem danskt verðlag var miklu
lægra en hið þýzka, hlaut að eiga sér stað gífur-
leg verðlagshækkun bæði á innfluttum og út-
fluttum vörum. Um verðlag á dönskum land-
búnaðarafurðum var fjallað af ýmsum nefnd-
um, sem komu til leiðar mikilli hækkun, en sú
hækkun hafði það eitt í för með sér. að vér
urðum að greiða innfluttar vörur miklu hærra
Verði en áður. Oss til hins mesta tjóns hefir
verð á innfluttum vörum hækkað tiltölulega
meira en á útfluttum".
Menn verja lausafé sínu til kaupa á föstum
verðmætum. Sú skoðun er ríkjandi, að hvernig
sem stríðið fari, muni Danmörk verða gjald-
þrota eða að minnsta kosti lömuð af verðbólgu.
Menn hafa því lítinn áhuga fyrir að safna spari-
fé- Auðvelt er að sjá fyrir, að blómaskeið land-
búnaðarins muni vera hjá liðið, en eigi að síður
er mikil eftirspurn eftir jörðum. Þó að afskrifa
verði verulegan hluta af kaupverði landeigna,
svo hátt sem verðið er nú, mun jörðin þó undir
öllum kringumstæðum verða sá grundvöllur,
sem framtíð Danmerkur verður reist á.
Margir hafa komið fé sínu fyrir í ýmsum
varningi. Fyrir hernámið var nánast álitið ó-
heiðarlegt að gera slíkt. Það var lögbannað að
kaupa upp vörur í þessu skyni, og því gerði það
enginn. En eftir hernámið var engu líkara en
hvíslað væri frá manni til manns um land allt:
„Kauptu eins mikið og þú getur, áður en Þjóð-
verjarnir hrifsa allt!“
32
Saga dönsku viðskiptamyntarinnar eftir her-
námið er raunasaga út af fyrir sig. Engir silf-
urpeningar voru í umferð, en smámyntin var
gerð úr dýrmætum málmi — kopar. Þjóðverj-
ar höfðu ekki verið margar vikur í landinu,
fyrr en koparpeningarnir hurfu með öllu úr
umferð. Það voru þó ekki Þjóðverjarnir, sem
tóku þá, til þess gafst þeim ekkert ráðrúm, því
að skyndilega barst út sá orðrómur, að Þjóð-
verjar hefðu krafizt koparmyntarinnar. Þeir
skyldu ekki fá þá: ef hver maður í landinu
styngi undir stól 89 aurum, yrði ekki mikið
eftir handa þeim. Á einni viku voru allir kopar-
peningarnir horfnir, og menn urðu að notast
við frímerki í stað skiptimyntar. Þá tók fjár-
málaráðherrann að gefa út alúmínpeninga, en
þeir voru ekki fyrr komnir í umferð en þeir
hurfu einnig með öllu. Að þessu sinni var það
staðreynd, að Þýzkaland hafði farið fram á.
að fá hið danska alúmín til flugvélaframleiðsl-
unnar. Loks voru gefnir út þeir peningar, sem
nú eru í umferð — sinkpeningar. Þeir eru kall-
aðir meðal alþýðu manna „þvottabalaaurarnir".
★
Fram til sumarsins 1941 var álitið, að í Dan-
mörku lifðu menn við meiri allsnægtir í fæði
en í nokkru öðru landi Evrópu, en veturinn
1941—42 hefir verið þröngt í búi.
Eftirtaldar vörutegundir voru skammtaðar í
Danmörku, janúar 1942:
Hafragrjón............ 1000 gr. á mánuði.
Sykur ................ 2000 -----
Hveitibrauð .......... 2100 -----
Rúgbrauð ............. 8000 -----
Kaffi ................ ekkert
Te.................... ekkert
Sápa.................. eitt stykki á mán.
Smjör ................ 315 gr. á viku.
•>
Hins vegar var kjöt ekki skammtað, og hver,
sem ráð hafði á, gat keypt sér það eftir vild.
En verðið hafði hækkað gífurlega, og um haust-
ið var orðinn kjötskortur í bæjunum. í Kaup-
mannahöfn minnkaði t. d. framboð á fleski nið-
ur í 10%, miðað við venjulegt framboð á einni
viku.
Ýmsar vörur, sem ensk húsmóðir getur með
engu móti án verið, voru ekki fáanlegar í Dan-
mörku. Þar á meðal var sagó, hrísgrjón, olívu-
olía, sardínur, makkarónur, ávaxtamauk o.fl.
Brauð, sem er mikilvægur þáttur í hinum
danska kosti, var nú naumar skammtað en í síð-
asta stríði. og er danski brauðskammturinn
minni en sá þýzki.
Fyrir flesta er þó eldsneytisskorturinn til-
finnanlegastur. Allar tegundir eldsneytis eru
FRJÁLS VERZLUN