Frjáls verslun - 01.11.1967, Blaðsíða 33

FRJÁLS VERZLUN
33
\'ar það gert vegna aðstoðar við
ákveðnar atvinnugreinar.
Ríkisábyrgðir á lánum fóru
m.iög vaxandi eftir 1950 og árið
1955 eru þær komnar upp í 579
millj. kr. vegna 175 aðila.
Skortur fjárfestingarlána. Ein
aðalástæðan fyrir veitingu á-
byrgða var og hefur verið skortur
á hagkvæmum fjárfestingarlánum
til vissra framkvæmda. Með á-
byrgð ríkissjóðs hefur aðilum ver-
ið gert auðveldara að fá lán annað-
hvort innanlands eða utan. Til
dæmis hafa sveitarfélögin ráðizt
út í hafnarframkvæmdir og ríkis-
sjóður hefur oft orðið að veita
ábyrgð eða láta framkvæmdir
stöðvast. Hafnargerðir hafa staðið
lengi yfir og verið erfiðar í rekstri
og því illa veðhæfar. Erfitt hefur
verið að fá lán út á þær í bönk-
um og ríkissjóður því orðið að
bjarga málunum. Ekki er samt
víst, að alltaf hafi þau mannvirki,
sem þannig eru til komin, átt full-
an rétt á sér. 3 hraðfrystihús í
sama þorpinu, þar sem eitt væri
nægilegt, er ekki heppilegt.
Greiðslui’nar lenda á ríkinu, þeg-
ar þau eru svo öll rekin með tapi
vegna lélegrar afkastanýtingar.
Það verður hins vegar ekki dreg-
ið í efa, að ríkisábyrgðirnar hafa
haft mikla þýðingu til bóta og
lyft undir margar þjóðþrifafram-
kvæmdir. Skal ekki fjölyrt meira
um nytsemi og réttmæti ríkis-
ábyrgða.
BREYTT HLUTFÖLL.
Eins og áður segir námu ábyrgð-
ir ríkissjóðs 579 millj. kr. árið
1955. Af þeirri upphæð námu
ábyrgðir vegna byggingasam-
vinnufélaga 182 millj. kr., eðatæp-
um þriðjung, ábyrgðir vegna hafn-
argerða námu 52 millj. kr., raf-
veitna og Raforkusjóðs 63 millj.
kr., fiskvinnslu og síldariðnaðar
43 millj. kr. og ábyrgðir vegna
togaralána 15 millj. kr. Meiri hluti
ábyrgðanna var vegna innlendra
lána, eða alls 533 millj. kr.
Þessi hlutföll áttu eftir að breyt-
ast mjög á þá leið, að hlutur er-
lendu lánanna jókst. Mörg af hin-
um erlendu lánum eru á vegum
Framkvæmdasjóðs íslands og end-
urlánuð ýmsum aðilum.
Árið 1964 voru allar ábyrgðir
ríkissjóðs að fjárhæð 3180 millj.
kr., þar af erlend lán 1205 millj.
kr. Þá námu ábyrgðir vegna bygg-
ingarsamvinnufélaga 279 millj. kr.,
hafnargerða 123 millj. kr., raf-
veitna og Raforkusjóðs 248 millj.
kr. og vegna togaralána 170 millj.
kr. Lán á vegum Framkvæmda-
sjóðs höfðu aukizt mjög mikið á
þessu tímabili, úr 31 millj. kr.
1955 upp í 1195 millj. árið 1964og
voru þá orðin tæpur þriðjungur
af öllum ábyrgðalánunum.
ÁHÆTTA — VANDAMÁL.
Eins og nærri má geta, hafa
ríkisábyrgðirnar verið mjög mis-
jafnlega þungbærar ríkissjóði. Má
flokka þær niður eftir áhættu,
samkvæmt reynslu fyrri ára.
Mörg ábyrgðalán hafa ekki haft
í för með sér nein vanskil, að heit-
ið geti, og skoðast því án áhættu.
í þessum flokki eru lán byggingar-
samvinnufélaga, ábyrgðir vegna
lána Framkvæmdasjóðs og veð-
deildar Landsbankans. Nema þessi
lán að krónutölu miklum meiri
hluta allra ábyrgða ríkissjóðs. Á
hinn bóginn eru svo hinar áhættu-
sömu ábyrgðir. Hér er einkum
um að ræða lán vegna hafnar-
gerða, togara og fiskvinnslu og
síldariðnaðar. Þessir aðilar hafa
oft átt í miklum rekstrarerfiðleik-
um og oft verið gerðar sérstakar
ráðstafanir vegna þeirra. Hafa
greiðslur ríkissjóðs vegna van-
skila á lánum þeirra oft virkað
sem óbeinn styrkur og sum þessi
fyrirtæki eru reyndar í eigu ríkis-
ins. Hér er um mikið vandamál að
ræða, því að 2/3 af greiðslum rík-
issjóðs og Ríkisábyrgðasjóðs hafa
orðið vegna þessara áðurnefndu
aðila, og er þó ekki við neinn sér-
stakan að sakast í þeim efnum.
Hinar miklu greiðslur vegna
vanskila á ábyrgðalánum ríkis-
sjóðs voru, eins og fyrr getur,
mikið vandamál. Á hvei’ju ári var
Þota Flugfélags íslands var keypt fyrir lán með ríkisábyrgð.