Frjáls verslun - 01.04.1968, Blaðsíða 40

30
FRJÁLS VERZLUN
GJALDÞROT
f REYKJAVÍK
1917 -1966
Herbert Ilaraldsson,
viðskiptafræðingur.
Grundvöllur allra almennra viðskipta er tiltrú
og ráðvendni. Þeir, sem nokkurn drengskap hafa
til að bera, kosta kapps um að varðvedta þetta
hvorttveggja í lengstu lög.
Jafnvel þótt svo illa fari, að menn af óviðráðan-
legum orsökum missi fé sitt og verði gjaldþrota,
þykir það jafnan sjálfsögð drengskapar- og siðferð-
isleg skylda — enda skýr lagaákvæði fyrir því með
öllum þjóðum — að fara ráðvandlega með fé það,
er lánardrottnar hafa í góðu trausti lánað og trú-
að mönnum fyrir.
Jafn mikilvægt og það er, að hver einstaklingur
sé sér þess meðvitandi, hvað í því felst, að lög þau,
er lúta að ráðvendni í viðskiptum séu ekki fótum
troðin, er og það, að þeir menn, sem fara með
framkvæmdir laganna og eiga að vera útverðir
réttvísinnar, séu vakandi fyrir því, að þau séu
ekki brotin, og láti hvorkd kunningsskap né fortöl-
ur sakborninga eða annarra hafa áhrif á sig, þegar
kært er fyrir brot á þessum lögum.
Það, sem hér verður nú tekið til meðferðar, er
úrvinnsla úr opinberum skýrslum um gjaldþrot í
Reykjavík á fimmtíu ára tímabilinu 1917—19(i6.
í upphafi kom til greina að láta könnunina ná yfir
allt landið, en ýmissa orsaka vegna varð þó ekki
af því. Hefði það orðið umfangsmikið verk og erfitt
og að auki mjög vafasamt, að árangur hefði náðst
sem skyldi. Einnig kom til athugunar að gera
könnun á orsökum þeirra gjaldþrota, sem hér er
fjallað um. Næsta vonlaust má telja, að unnt hefði
verið að gera því máli nægileg skil. Margir þeirra
einstaklinga, sem gjaldþrota urðu á tímabilinu, eru
nú látnir svo og ýmsir forsvarsmenn þeirra fyrir-
tækja, sem hér koma við sögu. Ekki er heldur víst,
að þessir aðilar séu fúsir til að skýra frá orsökun-
um né að þeir geri sér fullkomlega grein fyrir þeim.
Aðalheimildir þessarar könnunar eru skiptabæk-
ur borgarfógetaembættisins 1 Reykjavík. í þeim er
ekkert getið um orsakir. Auk þess skortir á vissum
árabilum fullnægjandi upplýsingar, og rýrir það
að sjálfsögðu gildi niðurstaðanna. Verður skýrt frá
hverju tilviki, þegar við á. Um nákvæmni niður-
staðanna er annars erfitt að segja. Gilda sömu regl-
ur um úrvinnslu þessa og venjulega skoðanakönn-
un, þ. e. því stærra, sem úrtakið er, þeim mun ná-
kvæmari verður niðurstaðan. Gjaldþrotin á þessu
tímabili eru mjög fá nema allra síðustu árin. Af
því leiðir, að breytingar og sveiflur verða geysi-
miklar, eins og fram kemur í greininni.
Aukning gjaldþrota hin síðari ár hefur valdið mörgum áhyggjum, og er aug-
ljóst, að til einhverra úrrœða þarf að grípa í þessum efnum.
I kandidatsritgerð sinni til lokaprófs í viðskiptafrœðum fjallaði Herbert Har-
aldsson um gjaldþrot í Reykjavík 1917—1966 og dró fram ýmis atriði í því sam-
bandi.
Vegna þess hve þessi mál eru nú ofarlega á baugi, taldi ritstjórn F.V., að
lesendum þœtti fróðlegt að kynnast ritgerð Herberts.
Lánaði höfundur blaðinu góðfúslega ritgerðina, sem hér birtist, nokkuð stytt.