Frjáls verslun - 01.04.1968, Blaðsíða 42

Aa
FRJÁLS VERZLUN
HVAÐ ER
704?
704 er tala nýrra áskrifenda Frjálsrar verzlunar, sem
bœttust við í einum mánuði. Lesendum Frjálsrar verzl-
unar fjölgar með degi hverjum. Þess vegna gerum við
blaðið betra, því að fleiri lesendur gera auknar kröfur.
FRJAI-S
VIERZI-UIM
erfitt er að komast að niðurstöðu um eigið fé eins
og að meta virði fjármuna fyrirtækis, hvort heldur
er einstaklinga eða í heild.
Eigið fé er fyrst og fremst það fjármagn, sem
eigendur leggja til fyrirtækis, t. d. við stofnun þess
eða meiriháttar stækkun, en einnig fjármagn, sem
verður til við rekstur og ekki er tekið út úr fyrir-
tæki, t. d. varasjóðir og annar óráðstafaður ágóði.
Hlutfallið milli eigin fjármagns og lánsfjármagns
hefur mikla viðskiptalega þýðingu, en ekki er
unnt að ákveða það með vissu. Ef t. d. skuldir fyr-
irtækis eru kr. 825.000.00 og fyrirtækið er virt á
kr. 1.000.000.00, þá er eigið fé fyrirtækisins kr.
175.000.00. Sé aftur á móti virði fyrirtækisins að-
eins 700.000.00, er eigið fé negatívt, þ. e. kr. -f-
125.000.00. Fyrirtækið er í því tilfelli gjaldþrota
(insolvent).
Um val milli mikils og lítils eiginfjár kemur
tvennt til greina: öryggið annars vegar og óskin
um mestan mögulegan hagnað af eigin fé hins veg-
ar. Frá sjónarhóli lánardrottna er öryggið að sjálf-
sögðu þeim mun meira því meira sem eigið fé er
í hlutfalli við lánsfé.
Hlutafé er eigið fé. Selji t. d. hluthafi fyrirtæk-
inu vönar og á peninga hjá því fyrir vörur sínar,
eru þeir peningar lánsfé. Varasjóðir og óskiptur
arður eru aftur á móti eigið fé, þar sem þessar
upphæðir tilheyra fyrirtækinu.
í sameignarfélögum og einstaklingsfyrirtækjum
ábyrgjast eigendurnir skuldirnar með öllum eign-
um sínum, einnig þeim, sem ekki eru festar í fyrir-
tækinu. Þess vegna hefur magn eiginfjár ekki mikia
þýðingu, hvað viðkemur áhættu, hvorki séð frá
sjónarhóli eigenda né lánardrottna. Hvað ágóðann
snertir, verður hann eðlilega mestur, þegar eigið
fé er mikið í hlutfalli við lánsfé, og er hægt að
reka því stærra fyrirtæki þeim mun meira sem
eigið fé þess er. Með því að auka eigið fé fyrirtækis,
sparar það vexti af tilsvarandi skuld, sem falla síð-
an eigendunum í skaut sem arður af hinu nýja
eigin fé.
Ein helzta orsök gjaldþrots er sú, að menn ráð-
ast í að stofna fyrirtæki með lítið fé undir höndum
og fjármagna fyrirtækið að mestu með lánsfé.
Vaxta- og afborgunarbyrðin verður þá mikil, og
hún getur valdið fyrirtækinu miklum erfiðleikum,
ef reksturinn gengur illa.
Traust fyrirtæki lenda oft í gjaldþrotaskiptameð-
ferð, ef eigendur draga fé út úr rekstrinum til eig-
in þarfa og skerða þannig hlutfalldð milli eigin fjár
og lánsfjár. Skortur á eigin fé er sem sagt aðalfor-
senda gjaldþrots.
Skal nú að lokum minnst örfáum orðum á gjald-
hæfi (soliditet) fyrirtækis, þ. e. hæfni þess til að
bera tap. Rannsókn á því hefur fyrst og fremst
gildi fyrir lánadrottna fyrirtækisins.
Eftirfarandi hlutfall gefur mynd af því öryggi,
sem fyrirtæki sér lánsfjármagni fyrir:
eigið fjármagn
----------------- x 100=X%
heildarfjármagn
Þetta hlutfall sýnir, hversu mikill hluti heildar-
fjármagns má tapast, áður en tapið bitnar á kröf-
um lánveitenda. Þegar tapið er orðið meira en eig-
ið fé fyrirtækisins, er fyrirtækið „insolvent“.
Ekki eru til neinar almennar reglur um það,
hversu hátt eigið fé skuli vera í hlutfalli við heild-
arfjármagn, til þess að gjaldhæfi fyrirtækis geti tal-
izt fullnægjandi. Algengt er, að í verzlunar- og iðn-
fyrirtækjum sé krafizt, að eigið fé sé minnst 50%
af heildarfjármagninu.
2) Hugtakið „likviditet".
Þegar rætt er um greiðslugetu fyrirtækis, er ann-
ars vegar átt við, að það sé ,,likvid“ á ákveðnum
tímamörkum, en hins vegar að það sé „likvid“ á
ákveðnu tímabili. Er hið síðarnefnda miklu algeng-
ara í notkun.
Með greiðslugetu fyrirtækis á ákveðnu tímabili
er átt við hæfni þess til að inna af hendi þær
greiðslur, sem því ber, til þess að það geti starfað
á tímabilinu.