Frjáls verslun - 01.04.1968, Blaðsíða 45

FRJÁLS VERZLUN
43
að skortur á tæknikunnáttu kunni að hafa alvar-
legar afleiðingar, hefur stjórnunarhæfileikinn úr-
slitaáhrif á endanlegan árangur fyrirtækisins.
Hér á landi geta allir, sem hafa yfir nægilega
miklu fé að ráða, stofnað fyrirtæki. Það er síðan
undir þeim sjálfum komið, hvort þeir standast
prófraun viðskiptanna. Fyrirtækið heldur velli, svo
framarlega sem eigandinn heldur því gjaldhæfu og
arðsömu.
Mörgum fyrirtækjum er augsýnilega ofaukið, og
reynast aðeins starfhæf á velmegunartímum, þegar
samkeppnin er lítil og markaðurinn hagstæður.
Þessi fyrirtæki þola lélega stjórn að vissu marki,
svo lengi sem þau fullnægja einhverjum þörfum.
Þegar svo óhagstæðir tímar koma, er líklegt, að ein-
ungis þeir eigendur og stjórnendur, sem nægilega
stjórnunarþekkingu og reynslu hafa, vinni bug á
erfiðleikunum.
Eins og að framan getur, er takmörkuð aðstaða
nér á landi til að kanna til hlítar orsakir gjaldþrota
og næsta vonlaust að koma slíku við.
Hér að framan hefur verið rætt almennt um or-
sakir gjaldþrota. Tafla sú, er birt er hér því til
uppfyllingar, byggist á rannsóknum Dum & Brad-
street stofnunarinnar í U.S.A. á orsökum gjald-
þrota þar í landi. Gildir hún fyrir árið 1960.
% af
heildartölu
fyrirtækja
Ónóg reynsla, hæfileikaskortur .............. 90.8
ónóg sala ...................... 48.8
mikill framleiðslukostn. ... 5.7
erfiðleikar við innh. skulda .... 8.9
birgðaerfiðleikar................ 7.0
slæm staðsetning ............... 2.3
samkeppnisörðugleikar .......... 23.0
annað . . ....................... 4.3
vanræksla .................................... 3.2
svik ................................... • • • 1.7
slys (náttúruhamfarir) ....................... 1.1
óþekktar orsakir 3.2
100.0%
Að sjálfsögðu er um fleiri orsakir að ræða t. d.:
1. Lélega stjórnun samfara óhagstæðum ytriskil-
yrðum.
2. Of lítinn undirbúning á skipulagningu starf-
seminnar.
3. Lélega fjármálastjórn.
4. Persónulega örðugleika.
5. Ýmsa utanaðkomandi þætti, sem stjórnin
ekki ræður við.
Og þannig mætti lengi telja.
Þegar fyrirtæki er á barmi gjaldþrots, kunna að
vera ýmsar leiðir til að afstýra því, svo sem áður
hefur verið minnzt á. Oft tekst því miður ekki að
komast yfir erfiðleikana, og lendir þá viðkomandi
aðili í gjaldþrotaskiptameðferð.
IV. Úrvinnsla og ílokkun.
a) Fjöldi gjaldþrota.
Á tímabilinu 1917 til 1966 urðu í Reykjavík 629
gjaldþrot. Talsverðar sveiflur hafa orðið á þessu
tímabili, en athyglisverðust er hin geysimikla
aukning gjaldþrota síðustu tíu árin. Frá 1957 til
1966 urðu 346 fyrirtæki og einstaklingar gjald-
þrota, en það eru 55% allra gjaldþrota, sem urðu á
fimmtíu ára tímabilinu. Einnig er athyglisvert, hve
fá fyrirtæki og einstaklingar urðu gjaldþrota á
striðsárunum. Á árunum 1917 og 1918 varð ekkert
gjaldþrot, 1940 tvö, 1941 þrjú og 1942 ekkert.
Til frekari glöggvunar er birt hér tafla yfir þau
gjaldþrot, sem urðu á tímabilinu, og kemur þáfram
sú þróun og þær sveiflur, sem þá áttu sér stað.
Fjöldi gjaldþrota 1917—19G6
1917 0 1927 9 1937 4 1947 12 1957 16
1918 0 1928 11 1938 6 1948 7 1958 18
1919 1 1929 12 1939 8 1949 7 1959 10
1920 5 1930 9 1940 2 1950 6 1960 23
1921 6 1931 11 1941 3 1951 6 1961 27
1922 7 1932 5 1942 0 1952 15 1962 28
1923 13 1933 11 1943 10 1953 12 1963 31
1924 5 1934 7 1944 8 1954 7 1964 58
1925 1 1935 15 1945 2 1955 7 1965 49
1926 7 1936 8 1946 7 1956 11 1966 86
b) Hvor aðilinn átti írumkvœði að gjaldþrota-
skiptunum, skuldunautur eða lánardrottnar?
Eins og fram kemur í næstu töflu, hefur orðið
mjög greinileg þróun í neikvæða átt, hvað frum-
kvæði að gjaldþrotaskiptum viðkemur. Á tímabil-
inu 1917—1921 fóru skuldunautar fram á skipti í
öllum tilfellum, en nú síðustu árin heyrir það til
undantekninga, að slíkt eigi sér stað.
í 1. tölul. 1. gr. gj.þr.l. segir, að vissir aðilar séu
skyldir til að framselja bú sitt til gjaldþrotaskipta-
meðferðar, þegar tiltekin skilyrði eru fyrir hendi,
þ. e. að þeir geti ekki staðið í skilum.
Reynsla síðari ára sýnir, að mikið skortir á, að
þessum lagabókstaf hafi verið framfylgt. Gjald-
þrota fyrirtæki virðast geta haldið rekstrinum
áfram mánuðum eða jafnvel árum saman, án þess
að yfirvöldin skerist í leikinn. Skortir hér greini-
lega eftirlit með rekstri fyrirtækja.
Sem dæmi um þá óheillavænlegu þróun, sem hér
á sér stað, má nefna, að af þeim ellefu hlutafélög-
um, sem urðu gjaldþrota á árinu 1964, átti aðeins
eitt þeirra frumkvæði að skiptameðferðinni.
Fjöldi Skuldu- Lánar-
gj.þrota nautur drottnar
1917—1921 12 12 —100.0%
1922—1926 33 26— 78.8% 7 — 21.2%
1927—1931 52 39— 75.0% 13 — 25.0%
1932—1936 46 28— 60.9% 18 — 39.1%
1937—1941 23 7— 30.4% 16 — 69.6%
1942—1946 27 8— 29.7% 19 — 70.3%
1947—1951 38 10— 26.3% 28 — 73.7%
1952—1956 52 9— 17.3% 43 — 82.7%
1957—1961 94 18— 18.1% 76 — 81.9%
1962—1966 252 13 — 5.2% 239 — 94.8%