Frjáls verslun - 01.11.1971, Blaðsíða 28

Efnahatfsmál
Takmarkað svigrúm
IVIöguleikar til launahækkana hafa verið
nýttir til hins ýtrasta. — Hætta á óðaverð-
bólgu af völdum of mikilla launahækkana
og fjárfestingar. — Ríkisstjórnin stefnir
beint í átt til gengisfellingar í einhverju
formi.
Síðan 1969 hafa raunveru-
legar atvinnutekjur launastétt-
anna í heild aukizt meira en
þjóðartekjur á mann eða vinnu-
stund. Þannig hafa launatekj-
urnar aukizt um 30%, en þjóð-
artekjur á mann um 20%.
Hækkun launatekna er mis-
munandi mikil eftir starfshóp-
um. Aukning kaupmáttar kaup-
taxta verkafólks og iðnaðar-
manna svarar til aukningar
þjóðartekna á vinnustund, en
aukning atvinnutekna verka-
manna einna hefur verið 4%
minni en aukning þjóðartekna
á mann.
Svigrúm, sem skapast hefur
til launahækkana síðan 1969,
hefur verið nýtt til hins ýtr-
asta. Kjör sjómanna hafa batn-
að um 25-30% á tiltölulega
stuttum tíma og opinberir
starfsmenn töldu sig hafa feng-
ið um 30-35% launahækkun
með samningunum í desember
1970. Sennilega eru þessar
hækkanir til opinberra starfs-
manna meiri, þegar á heildina
er litið, vegna þess, að auka-
greiðslur, sem áttu að falla nið-
ur, hafa í reyndinni haldist ó-
breyttar í ýmsum tilfellum.
Opinberir starfsmenn höfðu
dregist aftur úr öðrum stétt-
um í fyrrasumar, en með áður-
nefndum samningum unnu þeir
það upp og sennilega vel það.
Nú er talið, að hugsanlegt sé
að veita afmörkuðum launa-
hópum nokkra launahækkun,
án verulegra verðlagsáhrifa.
Heildarhækkun handa öllum
þeim, sem nú æskja launa-
hækkana má sennilega ekki
verða meiri en 5%, án þess
að almennar verðlaeshækkanir
fylgi í kjölfarið. Eigi launa-
hækkanir að verða meiri en
þetta, hljóta þær að segja til
sín í verðlaginu. Að vísu eru
atvinnugreinarnar misjafnlega
undir það búnar að mæta launa-
hækkunum. Framleiðni og
greiðsluþol aukast misjafnlega
hratt.
En benda má á, að auðveld-
ara er að meta greiðslugetuna
í einni grein en annari. Það er
t. d. auðveldara að gera sér
grein fyrir greiðsluþoli iðnaðar
og sjávarútvegs en t. d. verzl-
unar og byggingariðnaðar og
ýmissa annarra þjónustugreina,
svo dæmi séu tekin. í bygg-
ingarstarfsemi koma aukin
vinnuafköst yfirleitt strax
fram í hækkuðum launum
vegna ákvæðisvinnukerfisins,
en önnur atriði gætu aukið
greiðslugetuna. Verzlunin er
misjafnlega aflögufær eftir því,
hvar hún er staðsett. Nauð-
synjavöruverzlunin utan höfuð-
borgarsvæðisins stendur einna
verst að vígi, en verzlun með
tæki og munaðarvöru, stendur
að ýmsu leyti betur, vegna auk-
innar veltu.
Verulegar almennar launa-
hækkanir munu að öðru ó-
breyttu hafa í för með sér
aukningu í neyzlu, sem síðan
leiðir af sér versnandi gjald-
eyrisstöðu. Talið er, að verð-
tryggð 7% launhækkun muni
hafa í för með sér, að gjald-
eyrisstaðan versni um ca. 2200
milljónir króna.
Af þessum upplýsingum má
verða ljóst, að ríkisstjórnin og
atvinnuvegirnir standa frammi
fyrir gífurlegum vandamálum.
Almennt er viðurkennt að
veita þurfi hinum lægst laun-
uðu umtalsverðar kjarabætur.
Vissar stéttir aðrar hafa einn-
ig dregist aftur úr sambærileg-
um starfshópum, eftir samning-
ana við opinbera starfsmenn og
á það við félagsmenn Verzl-
unarmannafélags Reykjavíkur.
Þá hefur ríkisstjórnin sjálf lof-
að að beita sér fyrir kjarabót-
um, sem vinnuveitendur verða
ekki spurðir um, hvort veittar
verði. Hún hefur sett í frum-
varpsform styttingu vinnuvik-
unnar um fjórar stundir, sem
talin er jafngilda 10% kjara-
bótum. Einnig lengingu orlofs
um þrjá daga, sem jafngildir
1% kjarabótum. Þarna er strax
útgjaldauakning hjá atvinnu-
vegunum, sem er meiri en þeir
eru almennt taldir geta risið
undir. Ríkið þarf sjálft að mæta
útgjöldum vegna hækkandi
launakostnaðar auk annarar
útgjaldaaukningar. Ríkisstjórn-
in gat ekki um miðjan nóvem-
ber svarað því, hvar hún ætlaði
að taka þær tekjur, sem ríkis-
sjóð skortir.
Þegar stjórnin var mynduð
sögðu talsmenn hennar, að þeir
myndu bera byrðarnar, sem
breiðust hefðu bökin.
Þessi breiðu bök hafa reynst
færri en álitið var. Enn sem
komið er verður ekkert full-
yrt um, hvernig ríkisstjórnin
hyggst maéta þeim vandamál-
um, sem hún á nú við að etja
í efnahagsmálum. Þessi vanda-
mál eru sumpart sprottin af
veilum í sjálfu efnahagskerf-
inu, sumpart af stefnu laun-
þegasamtakanna sjálfra, sum-
part vegna aðgerða stjórnar-
flokkanna meðan þeir voru í
stjórnarandstöðu, og loks af ó-
leysanlegum vandamálum, í
þeim skilningi, að lausnin er
pólitískt óframkvæmanleg, og
enda naumast æskileg í sjálfu
sér.
Stjórnarandstaðan hefur ekki
reynt að hagnast á ástandinu.
Hún hefur ekki hvatt til óraun-
hæfra kjarabóta eða reynt
að hrinda launþegahreyfing-
unni út í verkfall. Hún bíður
28
FV 11 1971