Frjáls verslun - 01.11.1971, Blaðsíða 51

mennirnir geta gengið að. Eigi félagið aðrar
eignir, standa þær einnig fyrir skuldum þess
og fjárhagur félagsins verður að sjálfsögðu því
öruggari, sem eignirnar verða meiri. í erlend-
um hlutafélögum er félögunum venjulega gert
að skyldu að leggja nokkurn hluta af tekju-
afgangi sínum í varasjóð. Samkv. íslenzku hluta-
félagalögunum hvílir engin skylda til þess á
félögunum. Það er lagt á vald þeirra sjálfra,
hvort þeir setja ákvæði um það í samþykktir
félagsins. Ef samþykktirnar hins vegar skylda
þá til þess, má eigi úthluta arði til hluthafa fyrr
en varasjóður hefur fengið, það, sem honum
ber. Þá er það og miklu varðandi fyrir hag
félagsins, að eignir þess séu færðar hæfilega
niður í verði og má því ekki heldur úthluta
arði fyrr en búið er að afskrifa svo mikið sem
í samþykktunum segir, og loks má í þriðja lagi
ekki úthluta arði fyrr en búið er að jafna upp
reikningshalla, sem kann að vera frá fyrra ári.
Frá þessu eru gerðar tvær undantekningar.
Ef félagið á sjóð, sem ætlaður er til að vinna
upp tap, má nota hann til þess, þótt tekju-
afgangur verði á reikningsárinu. Hin undan-
tekningin er sú, að hafa má sérstaka sjóði til
tryggingar greiðslu arðs af hlutunum, ef illa
gengur, og má þá taka fé til arðgreiðslu úr þeim
sjóði, þó að reikningshalli verði. Af þessu gæti
leitt það, að félagið greiddi arð, þótt það tapaði
ár eftir ár og ætti jafnvel ekki lengur hlutafé
sitt óskert.
Ef félagið kaupir hlutabréf sjálfs sín, er í
rauninni um lækkun hlutafjárins að ræða. Selj-
andi bréfsins fær þá endurgreitt frá félaginu
það fé, sem hann lagði í félagið. í öðrum lönd-
um hefur heimild til þess og reynzt hafa þá
hættu í för með sér, að stjórn félagsins hefur
freistazt til að halda uppi gengi hlutabréfanna
með því að kaupa þau fyrir félagið. Víðast hvar
er hlutafélögum algerlega bannað að eignast sín
eigin hlutabréf. Sú er og aðalreglan hér, en
samt er heimild fyrir hendi, sem veitir fé-
lögunum rétt til að eiga allt að 10% af greiddu
hlutafé og jafnvel meira, ef atvinnumálaráð-
herra leyfir.
VERND MINNIHLUTANS
í hlutafélögum hefur það viljað við brenna,
að myndazt hafa samtök nokkurra hluthafa, sem
samtals ráða yfir meirihluta í félaginu. Taka
þeir þá stjórn og umráð félagsins í sínar hend-
ur, en þrengja að ýmsu leyti kosti minnihlut-
ans. Til að ráða bót á þessu eru nú hvarvetna
sett í hlutafélagalög ákvæði um vernd minni-
hlutans. Er hún m. a. fólgin í því, að minni-
hlutinn getur krafizt, þegar tiltekin skilyrði
eru fyrir hendi, að arðgreiðsla til hluthafa fari
fram. Einnig er minnihlutanum heimilað að
ráða vali eins endurskoðanda, sem aðgang hef-
ur að bókhaldi félagsins og getur fylgzt með
framkvæmdum stjórnarinnar. Hins vegar hafa
verið skiptar skoðanir um, hvort minnihlut-
inn skuli hafa rétt til þess að eiga fulltrúa í
stjórn félagsins, þannig að stjórnin sé kosm
hlutfallskosningu. Hafa þeir annmarkar verið
taldir á hlutfallskosningu, að hún geti leitt til
sundurlyndis innan stjórnarinnar og veikt hana
í störfum sínum. í gildandi hlutafélagalögum
okkar eru engin ákvæði um vernd minnihlut-
ans.
NÝ LÖG ERU ORÐIN NAUÐSYNLEG
Hér að framan hefur verið drepið á ýms
mikilvæg atriði varðandi hlutafélagalöggjöfina.
Eins og atvinnuvegum okkar er háttað, hefur
þetta félagsform haft og mun hafa mikla þjóð-
félagslega þýðingu. Hlutafélögin eru orðin svo
veigamikill þáttur í atvinnulífi þjóðarinnar, að
tryggja verður heilbrigðan rekstur þeirra með
löggjöf, eftir því sem unnt er. Það er því í
hrópandi ósamræmi við þörf tímans, að við
skulum búa við löggjöf á þessu sviði, sem 'á
þessu ári er hálfrar aldar gömul. Það er mikið
rætt um það, að við verðum að hafa atvinnu-
vegi okkar í sem nýtízkulegustu formi, ef við
eigum að geta keppt við aðrar þjóðir. Við get-
um ekki vænzt þess að ná því takmarki, svo
lengi sem umgerð atvinnustarfseminnar, það er
löggjöfin sjálf, er hálfrar aldar gömul.
(Hcimildir: Þórður Eyjóifsson: Lagastafir; Ólaf-
ur Lárusson: Kaflar úr kröfurétti; Greinargerð
með frumvarpi til nýrra hlutafjárlaga 1952).
SKILA MESTUM OG BEZTUM AFURÐUM
GUOBJORN GUÐJONSSON, heiidverzlun
SÍÐUMÚLA 22 - SÍMAR 85295 - 85694
FV 11 1971
51