Frjáls verslun - 01.09.1972, Blaðsíða 15

Sveifluþjóðfélagið
Eftir dr. Guðmund Magnússon, prófessor
Eitt aðaleinkenni íslenzks
efnahagslífs er sveiflurnar í
þjóðartekjum. Á árunum fjór-
um, 1969—1972, munu þær
vaxa u.þ.b. þriðjung á föstu
verðlagi. Árin 1967—68 minnk-
uðu þær um 15%, en útflutn-
ingstekjur um helming. Kaup-
máttur launa hefur aukizt um
30—40% hjá þeim lægst laun-
uðu á 2—3 árum. Á einstökum
sviðum, eins og í fjánnuna-
myndun í sjávarútvegi og
byggingum eru árlegar sveifl-
ur stundum meiri. Þessar
sveiflur valda því, að ákaflega
er hæpið að velja stutt viðmið-
unartímabil. Reyndar kemur í
Ijós, að þrátt fyrir allar bylgj-
urnar, jókst þjóðarframleiðslan
um 4Vi°/o jafnaði á ári,
bæði á sjötta og sjöunda ára-
tugnum, en þjóðarframleiðsla
á mann jókst heldur meira á
þeim seinni vegna minni fólks-
fjölgunar. Engin ríkisstjórn á
íslandi getur þakkað það ein-
göngu sinni eigin stjórnvizku,
þegar vel gengur, né heldur er
hægt að áfellast stjórnina fyr-
ir öll skakkaföll, þegar á móti
blæs. Þetta held ég, að allir
geri sér ljóst og finnist því
margt af því léttmeti, sem er
á borð borið í almennum um-
ræðum um efnahagsmál.
VILJUM VIÐ BÚA ÁFRAM
VIÐ SVEIFLURNAR EÐA
DRAGA ÚR ÞEIM.
Nú eru viðhorf manna til
áhættu einstaklingsbundin.
Sumir vilja spila upp á stóra
vinninginn, enda þótt líkurnar
séu þeim andstæðar. Aðrir láta
sig óvissuna litlu skipta, en
þeir munu vera fleiri, sem
heldur vilja einn fugl í hendi
en tvo í skógi. Nægir að vísa
til þess, að flestir kaupa trygg-
ingar í einhverju formi af
frjálsum vilja og störf, sem
tryggja atvinnuöryggi, eru yf-
irleitt lægra launuð en hin,
sem ótryggari eru.
Sveiflurnar í þjóðartekjum
eiga rót sína að rekja til ein-
hæfrar útflutningsframleiðslu,
sem hefur verið mjög ábata-
söm. Þetta er tiltölulega sér-
stætt með lítt unnið hráefni,
enda væri þá meiri velmegun
í ýmsum þróunarlöndum ella.
Vitaskuld kemur hér einnig til
tæknibylting og dugnaður og
útsjónasemi landsmanna
sjálfra.
í iönþróunaráformum, sem
gefin voru út á vegum iðnaðar-
ráðuneytisins vorið 1971, var
það niðurstaða mín, að efla
bæri bæði sjávarútveg og iðn-
að — eins og flestir munu
sammála um — en ekki reka
annaðhvort eða stefnu. Er
þetta að því gefnu, að megin-
markmið þjóðfélagsins sé sem
mestur hagvöxtur, að því til-
skildu að tillit sé tekið til at-
vinnuöryggis og sveiflujöfnun-
ar.
Enginn getur sagt með
vissu, nákvæmlega í hvaða
hlutföllum ber að efla sjávar-
útveg og iðnað, en tilraunir til
sveiflujöfnunar munu fyrst og
fremst felast í frekari stóriðju,
fullvinnslu sjávarafurða og út-
flutningssókn í almennum
léttaiðnaði, auk almennrar
samkeppnishæfni á öllum svið-
umum á heimamarkaði. Ljóst
er, að skoðanir eru skiptar að
þessu leyti og að verulegan
tíma mun taka að minnka
sveiflurnar að mun, eða 2—3
áratugi. Þess vegna verðum
við að búa okkur undir að lifa
við sveiflur og læra að hagnast
á þeim og forðast skaðlegar af-
leiðingar þeirra eftir mætti.
HVAÐ HEFUR VERIÐ
GERT í SVEIFLU-
JÖFNUNARSKYNI?
Langmikilvægustu skrefin til
sveiflujöfnunar voru stigin
með eflingu stóriðju, myndun
gjaldeyrisforða og stofnun
Verðjöfnunarsjóðs fiskiðnaðar-
ins. Verðjöfnunarsjóðurinn hef-
ur dregið úr þenslu innan-
lands. Hann gerir fyrr vart við
raunverulegt ástand á mörkuð-
um en ella, þar sem hann
myndar fleyg milli brúttó-
tekna og þess, sem framleið-
andinn fær til ráðstöfunar.
Menn eru fljótir að lita til
slíkra sjóða, þegar fé vantar
til einhverra hluta. Þeir, sem
greiða í sjóðinn hafa ekki ver-
ið á eitt sáttir um gildi hans.
Stangast hér á annars vegar
að minna fé verður handa í
milli til skamms tíma en ella
og hins vegar, að hann veitir
meira öryggi seinna meir.
Hér spinnst inn í grundvall-
aratriði frá mínu sjónarmiði,
en það er, að sjávarútvegur er
undirstaða íslenzks atvinnulífs,
öðrum atvinnugreinum frem-
ur, og vitað er, að allar efna-
hagsaðgerðir hljóta að miðast
við að hann geti sýnt fram á
sæmilega afkomu.
Hagnaðinum í sjávarútvegi
hefur verið deilt út jafnóðum
til launþega og vinnuveitenda,
þegar vel gengur, en þegar illa
gengur, hefur það aftur verið
sótt í sömu vasa, með öllum
þeim óæskilegu afleiðingum,
sem fylgt hafa í kjölfarið. Öfl-
ugir verðjöfnunarsjóðir
stemma stigu við þessu.
Jafnmikilvæg sveiflujöfnun-
araðgerð er söfnun gjaldeyris-
forða í góðæri, og þarf varla
að fara þar mörgum orðum
um. Stóriðjan er líklegust til
að geta jafnað sveiflur þjóð-
artekna að verulegu marki, en
öll vinnsluvirðisauknin í hvaða
atvinnugrein sem er, hnígur
einnig í þessa átt. Benda má
á ýmsar aðgerðir, sem gripið
hefur verið til, þegar draga
hefur átt úr skaðlegum áhrif-
um samdráttar. Hins vegar
hefur oftast reynzt erfitt að
hamla á móti ofþenslu, enda
erfiðara að finna dæmi um
einarðar aðgerðir í því sam-
bandi.
Til marks um aðgerðir til að
vinna á móti atvinnuleysi og
tekjurýrnun má nefna starf At-
vinnumálanefndanna, Atvinnu-
jöfnunarsjóðs, Atvinnuleysis-
tryggingarsjóðs, tryggingakerf-
ið og einstakar framkvæmdir
ríkis og sveitarfélaga. Á hinn
bóginn má vísa til þess, að
fjárlög og framkvæmdaáætlan-
ir miðast ekki nægilega við
efnahagsástand hverju sinni og
gengishækkunarleiðin virðist
ekki eiga upp á pallborðið.
FV 9 1972
13
L