Frjáls verslun - 01.06.1975, Síða 19

Framkvæmd byggðarstefnu í Svíðþjóð:
Sænska ríkið ætlar að keppa
við einkaframtakið
Sænsk stjórnvöld stefna að því að draga úr fólksflutningum frá norðurhéruðum landsins, þar sem
lífsbaráttan er harðari en í suðurhlutanum, með því að koma á fót öflugum iðnaði, sem undirstöðu-
atvinnuvegi þar um slóðir. Bærinn Lulea í Norbotten, er gott dæmi um þetta, en þar hefur verið
byggður upp umfangsmikill stáliðnaður.
Sænska ríkið stofnaði fyrir
nokkrum árum fyrirtækið Nor-
bottens Járnver A/B (NJA) í
Luela, sem er kaupstaður fyrir
botni Eystrarsalts. Á vetrum
halda tveir kraftmiklir ísbrjót-
ar opinni siglingaleið þangað,
en án þeirrar þjónustu væri
nánast vonlaust að starfrækja
iðnað á þessum stað vegna vetr-
arhörku. Undanfarin fimm ár
hefur þetta gengið vel, en
reynslan sýnir, að tíunda hvert
ár er vetrarharkan slík, að oft
er erfitt að halda Lulea í sam-
bandi við umheiminn. Það er
því lífsnauðsynlegt fyrir íbúa
Lulea, NJA og sænsku stjórn-
ina, að halda siglingaleiðinni til
bæjarins opinni næstu vetur,
meðan verið er að stækka stál-
verksmiðjuna þar. Stækkunin
á að kosta 5.500 milljónir
sænskra króna og að henni lok-
inni á stálframleiðslan í Lulea
að verða það mikil, að hún
nemi 20% af heildarþörf V-
Evrópu á hálf-tilbúnu (semi-
finished) stáli árið 1980, en það
er u.þ.b. 20 milljónir lesta af
stáli á ári.
UMDEILD ÁFORM
Stækkunaráformin eru um-
deild í Svíþjóð, enda er Lulea
aðeins um 100 kílómetra fyrir
sunnan heimsskautsbauginn og
því háð veðri og vindum, meira
en nokkurt iðnaðarsvæði þar í
landi. Framkvæmdakþstnaður-
inn og áætlanir hafa rokið' upp
úr öllu valdi. Heildarkostnaðar-
áætlun, sem samin var árið
1973, hefur tvöfaldast frá þeim
tíma og ríkisframlög, sem þing-
ið samþykkti fyrir ári, standast
engan veginn.
Framkvæmdastjóri NJA,
John Edström, heldur uppi
harðri baráttu til þess að halda
verkinu áfram, en mótstaðan
gegn því virðist frekar aukast
en minnka. Ýmsir andstæðing-
ar ríkisvaldsins benda á NJA
og segja, að fyrirtækið sé fyrir-
mynd ríkisreksturs eins og
hann verði í framtíðinni i
Svíþjóð. Þeir segja, að ríkið
stefni að því að færa sig einnig
inn á önnur svið iðnaðar- og
efnahagslífs þjóðarinnar. NJA
er eitt 30 ríkisfyrirtækja, sem
eru innam ,,Statsföretag“-ríkis-
samsteypunnar. Meðal ríkisfyr-
irtækjanna má nefna hótel,
veitingastaði, námur og skóg-
ræktarfyrirtæki, en á sl. ári
skiluðu þau samtals 985 millj-
ónum Skr. brúttó hagnaði til
ríkisins.
39.000 STARFSMENN
Ríkisfyrirtækin hafa tæplega
39 þúsund manns í vinnu og
hefur þeim fjölgað um 5.000 á
fjórum árum. Starfsmenn ríkis-
fyrirtækjanna eru um 4% af
öllu starfandi fólki í Svíþjóð.
Heildarframleiðsla þeirra nem-
ur um 5.2% af heildarþjóðar-
framleiðslunni. Andstæðingar
ríkisrekstrarsins segja, að þetta
hlutfall eigi eftir að aukast upp
í 15—20% í náinni framtíð.
Sjálfstæð stálfyrirtæki Svíþjóð-
ar eru mjög andvíg ríkisfyrir-
tækinu í Lulea, og mikill fjöldi
stjórnmála- og framkvæmda-
manna eru einnig í hópi and-
stæðinganna. Þeir benda á, að
það kosti ríkissjóð allt of mik-
að að byggja stálverið á þess-
um afskekkta stað og að enginn
sé kominn til með að sanna að
fólksflutningarnir til Suður-
Svíþjóðar minnki með tilkomu
stáliðjunnar. Þeir segja enn-
fremur, að óviturlegt sé að
festa svo mikið fjármagn í
einni iðngrein á einum stað.
Réttar væri að byggja upp
fleiri smærri iðngreinar á fleiri
stöðum í norðurhéruðunum.
HART DEILT UM
VERKSMIÐJUNA.
Edström, framkvæmdastjóri,
segir að á tímabilinu frá 1966
til 1970, hafi ríkið lagt fram
einn milljarð sænskra króna og
undanfarin ár hafi árlegt fram-
lag ríkisins verið um 250 millj-
ónir Skr. Hann segir, að þessi
uppbygging hafi skapað at-
vinnu, aukið nýtingu náttúru-
auðæfa svæðisins og sannað um
leið, að það sé rétt stefna, að
byggja upp öflugan stáliðnað í
Lulea. En það þarf mikinn
sannfæringarkraft til þess að
snúa andstæðingum stálversins,
að sögn kunnugra. Fyrir
skömmu sögðu t. d. tveir menn
í stjórn NJA af sér og það er
athyglisvert, að báðir eru fram-
kvæmdastjórar annarra ríkis-
fyrirtækja. Per Skjöld, yfir-
maður Statsföretag, sem einnig
situr í stjórn NJA, hefur gefið
í skyn, að hann vilji losna úr
henni. Þessir þrír menn eru
sagðir hafa þá skoðun, að verk-
ið sé allt of umfangsmikið og
vafasamt að fjárfesta á þessum
afskekkta stað.
Forstjóri NJA og Rune Jo-
hannson, iðnaðarráðherra, eru
sannfærðir um að verksmiðjan
þjóni tilætluðum tilgangi og að
mikil þörf sé fyrir hana í Lulea.
Ríkisstjórnin hefur gefið til
kynna, að reynt verði að kom-
ast hjá deilum sem þessum, og
innbyrðis átökum í sambæri-
legum framtíðarverkefnum
sænska ríkisins. Búist er við, að
meðal næstu verkefna ríkisins
verði skipasmíðastöðvar, efna-
iðnaður og fataefnaframleiðsla.
. FV 6 1975
19