Frjáls verslun - 01.06.1975, Síða 29

löndunum, sem leggja mikla á-
herslu á öran hagvöxt. Oft er
vitnað í árangur Sovétríkjanna
á tímabilinu milli heimsstyrj-
aldanna, t. d. á árum fyrstu
fimmáraáætlananna tveggja,
1928—1937, en þá var vöxtur
þjóðarframleiðslu 4,8% til 11,9
% á ári. Þetta er mjög góður
árangur, enda þótt frammistaða
Japans undir öðru skipulagi
hafi ekki verið síðri, og reynd-
ar var hagvöxtur háþróaðra
Vestur-Evrópuþjóða einnig
mjög ör á upphafsskeiði iðn-
þróunar.
Athyglisvert í þessu sam-
bandi er að bera saman fram-
leiðsluaukningu í þátttökulönd-
um Comecon og í meðlimalönd-
um OECD. Nákvæm rannsókn
á tímabilinu 1950-1967 sýnir, að
afköst á vinnandi mann jukust
að meðaltali um 4,1% á ári í
miðstjórnarlöndum Austur-Evr-
ópu, en um 4,1% á Vesturlönd-
um. Framleiðsluaukning varð
hins vegar mest í þeim OECD-
löndum, þar sem tekjur á mann
eru álíka lágar og í Austur-Evr-
ópu. Hér er einkum um Suðiur-
Evrópulönd að ræða, en þar var
framleiðniaukning 5,1% á ári
að meðaltali þetta tímabil.
Framleiðsluaukning er undir
því komin í fyrsta lagi, hve stór
hluti þjóðartekna er tekinn frá
neyslu og varið til að auka og
bæta framleiðslutækin. Á um-
ræddu tímabili vörðu Comecon-
lönd að meðaltali nokkuð stærri
hluta þjóðartekna til fjárfest-
ingar en löndin í OECD eða
26,0% samanborið við 21,7%.
En ekki nægir, að fjárfesting
sé mikil, hún verður einnig að
vera hagkvæm og skila góðum
arði, ef framleiðni á að aukast.
Spyrja má, hve mikla fjárfest-
ingu hafi þurft til að auka
meðalafköst vinnandi manns
um 1 % í þessum ólíku hag-
kerfum. Svarið virðist vera, að
kostnaður hagvaxtar í þessum
skilningi sé mun meiri í Aust-
ur-Evrópu en á Vesturlöndum.
Það er eftirtektarvert, að lang-
ódýrast er að auka afköst í lág-
tekulöndum OECD, sem mest
svipar til Austur-Evrópuþjóðr
anna.
Margt fleira kemur til álita,
þegar rætt er um framleiðni-
aukningu, svo sem fjárfesting í
menntun og rannsóknum. Ekki
gefst tóm til að ræða það hér,
en hafa verður i huga, að sam-
anburður af þessu tagi er
vandasamur og taka ber öllum
niðurstöðum með fyrirvara.
Fátt bendir þó til þess, að vaxt-
argeta hagkerfa, þar sem mið-
stjórn rekur áætlanabúskap, sé
meiri en í markaðskerfi, nema
síður sé.
SAMANBURÐUR
HAGKERFA
Að lokum nokkur orð um
samanburð hagkerfa, sem segja
má, að hafi nú um áratugi ver-
ið vinsæl innanhúsiþrótt. Ég
vona að mér leyfist að skjóta
hér inn lítilli sögu um slíkan
samanburð, sem reyndar er ætt-
uð frá Ráðstjórnarríkjunum.
Sagan segir, að kennslukona í
barnaskóla þar í landi hafi beð-

Hagkerfi, sem rcynist vel í einu
landi getur reynst illa í öðru
landi.
ið besta nemanda sinn að lýsa
ástandinu í Bandaríkjunum.
„Þar eru verkamenn allir at-
vinnuausir. Svertingjum er
stútað daglega án dóms og laga.
Og allir eru óhamingjusamir,“
svaraði nemandinn. Kennarinn
bað hann þá að lýsa málum í
Sovétríkjunum: „Við höfum
næga atvinnu. Ríkið sér fyrir
öllu. Skólagjöld eru engin. All-
ir eru hamingjusamir.“ „Þetta
var afbragð“, sagði kennslukon-
an, „og segðu okkur nú, hvað
er kjörorð flokksins.“ og ekki
stóð á svarinu: „Við verðum að
ná Bandaríkjunum og fara fram
úr þeim.“
Af þessu má vera ljóst, að
hagkerfi verða ekki borin sam-
an án þess að fyrst sé ákveðið,
hvaða kröfur eigi að gera til
þeirra. Ýmsar tillögur hafa
komið fram um það mál, en
yfirleitt er talið að mæla verði
ágæti hagkerfa á fleiru en einu
sviði. Kunnur fræðimaður hef-
ur t. d. nefnt fimm slíka mæli-
kvarða, en þeir eru: 1) hag-
hvæmi í nýtingu framleiðslu-
tækja, vinnu og auðlinda; 2)
vaxtargeta; 3) raunverulegur
hagvöxtur; 4) saðning neyslu-
þarfa; 5) dreifing tekna. Nán-
ari íhugun leiðir þegar í ljós,
að lítil hjálp er í hagvísindun-
um, ef gera á upp milli hag-
kerfa eftir þessum leiðum, og
verður þar að koma til persónu-
bundið mat hvers og eins. í
fyrsta lagi er ekki ljóst, hvern-
ig gefa á hagkerfinu einkunnir
á hverju prófi um sig. Vísindin
eru t. d. þögul um það, hvaða
dreifing tekna sé æskilegust eða
hver skuli ráða framleiðslunni,
neytendur eða stjórnvöld. Og
takist okkur að ráða fram úr
þessum vanda er öðrum að
mæta, en hann er sá, hvernig
vega eigi einstakar einkunnir
til að finna meðaleinkunn. Segj-
um sem svo, að í landi nokkru
sé dreifing tekna mjög jöfn (og
það sé talið æskilegt), en hag-
vöxtur lítill og atvinnutæki
vannýtt. Hvernig á að bera
þetta hagkerfi saman við ann-
að, þar sem dreifing tekna er
herfilega ójöfn, en hagvöxtur
mikill og framleiðslutækin hag-
kvæmlega notuð? Sem fyrr seg-
ir, verður slíkur samanburður
ekki gerður með vísindalegum
aðferðum. Við allt þetta má
svo bæta, að hagkerfi, sem dug-
ar vel í einu landi, getur af
ýmsum ástæðum gefið slæma
raun í öðru. Sá á kvölina, sem
á völina.
FV 6 1975
29