Frjáls verslun - 01.02.1978, Qupperneq 25

breyta genginu einvörðungu til
að leysa öll vandamál í eitt
skipti fyrir öll. Nú er það hins
vegar svo að gengið hefur þá
ákjósanlegu eiginleika að draga
hvort tveggja í senn úr halla
á utanríkisviðskiptum og efla
atvinnu og framleiðslu til
skamms tíma, en það hefur aft-
ur á móti þá ókosti að verð-
bólga og eftirspurnarþensla
fylgir í kjölfarið. Þess vegna
er aðalvandi gengisfellingar af
því tagi sem nýlega hefur orð-
ið að stemma stigu við þenslu
sem fylgir i kjölfarið. Hún
verður með þeim hætti að út-
flutningsatvinnuvegirnir fá
fleiri krónur, sem jafngildir
peningasköpun. Afurðalán
hækka einnig sjálfkrafa. Þessir
peningar lenda mestmegnis í
viðskiptabönkunum til að byrja
með, sem geta lánað meira út
— cg þurfa til að „fjármagna
verðbólguna“ í mynd hærri
rekstrarkostnaðar fyrirtækja
og einstaklinga. Þess vegna er
gengisfelling án hliðarráðstaf-
ana markleysa.
VIRKT EÐA ÓVIRKT
STÝRITÆKI
Geneið getur verið virkt
stýritæki ef því er beitt til að
ná ákveðnu markmiði og aðrar
aðgerðir miðaðar við það. Dæmi
um þetta er t.d. þegar þjóð eins
og Svisslendingar beita gengis-
hækkun til að vinna gegn
heimsverðbólgunni, sem reynd-
ar hefur leitt til atvinnubrests
og framleiðsluminnkunar hjá
þeim. (Hefur nokkur heyrt tal-
að um þessa niðurfærsluleið
hér? Þetta væri þó alvöru niður-
færsla.) Gengið var í vissum
skilningi virkt stýritæki við
viðreisnina 1960 og gengis-
hækkunina 1973 (sem þó var
ekki rétta leiðin, því markviss-
ara var að taka meira í Verð-
jöfnunarsjóð í staðinn). f öðr-
um tilvikum hafa gengisbreyt-
ingar síðan 1960 falið í sér
skráningu á gengi krónu, sem
þegar var fallin í reynd, þ.e.
hún var óvirkt stýritæki. Þetta
þýðir að gengisbreytingar
og peningamagnsaukning hafa
ekki síður verið afleiðing ann-
arra ákvarðana en orsök.
Gengisfelling er afleiðing-
kjarasamninga og verðhækk-
ana, þegar verðbólga er fjár-
mögnuð með peningasköpun af
því tagi. Peningasköpun er or-
sök kauphækkana og verð-
bólgu þegar seðlaprentun (beint
úr Seðlabanka eða óbeint í
gegnum ríkissjóð eða viðskipta-
banka og sparisjóði) veldur
eftirspurnarþenslu á vinnu-
markaði jafnt sem öðrum mörk-
uðum. Hvort tveggja hefur gerst
í ríkum mæli hér á landi og
reyndar farið saman meira og
minna. Erjur um hvort eigi
frumorsökina eru því yfirleitt
ófrjóar eins og deilan um hvort
hafi komið á undan hænan eða
eggið, eða hvort blaðið klippi
á skærunum.
FAST GENGI EÐA
FLJÓTANDI
í þann mund sem menn voru
að skilja ýmislegt sem gerðist
í fastgengiskerfi heimsins fór
allt á flot. Reyndar höfðu ýms-
ir mætir hagfræðingar og pen-
ingamenn bent á ýmsa kosti
flotgengis og kenningar þeirra
fengu nú eldskírn. f ljós kom
að aðlaga þurfti kenningarnar
aðstæðum, eins og búast mátti
við. Almenna niðurstaðan eftir
nokkurra ára reynslu af fljót-
andi gengi ýmissa þjóða virðist
vera sú að verðbólgan verði
meiri í verðbólguhneigðum
þjóðfélögum en við fast gengi
en minni í þeim sem veitt hafa
verðbólgunni kröftuga and-
spyrnu.
GENGISSIG OG
GENGISSKREF
Því gengissigskerfi sem við
höfum búið við að undanförnu
er ekki unnt að líkja við flot-
gengi, þar sem gengið myndast
á friálsum markaði. Sigi krón-
unnar er stýrt af hentisemi
eins og þegar slakað er smám
saman á haldreipi manns í
bjargsigi. Að vísu hefur geng-
ið markast að nokkru af inn-
bvrðis hreyfingum annarra
gjaldmiðla, en þegar á heildina
er litið hefur sigið verið mark-
visst í þeim tilgangi að jafna
metin milli innlendrar og er-
'lendrar verðbólgu, eða öðrum
orðum mismun innlendra og er-
lendra kostnaðartilefna. Nú
náði Seðlabankinn ekki að
slaka á genginu í takt við
hamaganginn í innlendum
hækkunum og því reyndist
nauðsynlegt að stíga þó nokkurt
gengislækkunarskref. Sjaldan
hefur komið fréttatilkynning
frá Seðlabankanum í eins mikl-
um afsökunartón og nú, sem
var óþarfi, því að ekkert þjóð-
félag þolir yfir 100% kaup-
hækkun á tveimur árum, nema
afköstin (og að meðtöldum
bættum viðskiptakjörum) auk-
ist um a.m.k. helming, helst
tvöfaldist.
HVER ÁKVEÐUR
GENGIÐ?
Þau tíðkast nú hin breiðu
spjótin. Hver fundurinn rekur
annan, þar sem menn reyna að
sannfæra hvern annan um að
það séu vondir menn inni á
skrifstofu sem fella gengið. Hitt
er söpnu nær, að verðbótavísi-
tala á laun jafngildir fljótandi
gengi (samkvæmt reynslu af
gengissigi). Hvenær gengið er
siðan skráð skiptir ekki öllu
máli.
AÐ HORFAST í AUGU
VIÐ STAÐREYNDIR
Ef menn fást ekki til að horf-
ast í augu við staðreyndir og
gengið haft alrangt skráð, má
velta því fyrir sér hvað gerist.
Sé um stuttan tíma að ræða birt-
ist spákaupmennska í þeirri
mynd að útflytjendur draga skil
á gjaldeyri og lántakendur reyna
að grynnka á erlendum skuld-
um. Allur almenningur kaupir
nýja og notaða bíla, litasjónvörp
heimilistæki og hvers konar
varning. Staðan út á við versn-
ar og Seðlabankinn gæti til-
kynnt einn góðan veðurdag, að
nú væri gjaldeyrir uppurinn og
gjaldeyrisviðskiptum hætt. Sé
genginu haldið skökku til
lengri tíma litið verður annað
hvort rekstrarstöðvun fjöl-
margra fyrirtækja eða grípa
þarf til millifærslu fjár frá öll-
um almenningi til þeirra.
Við rekstrarstöðvun yrði
FV 2 1978
25