Frjáls verslun - 01.08.1978, Blaðsíða 42

skodun
Sjálfræði og
seðlaprentun
Grein eftir dr. Guö-
mund Magnússon,
prófessor
Það má með nokkurri kald-
hæðni segja að frelsi íslendinga
til að prenta seðla og stjórna eigin
peningamálum að öðru leyti geri
þeim kleift að láta verðbólguna
geisa að vild. Enginn efast má að
náið samband er á milli aukningar
peningamagns og verðbólgu til
langs tíma litið. Hins vegar er
áhrifamáttur peningamálastjórnar
til skamms tíma umdeildur og sí-
gilt viðfangsefni hagfræðinga.
Upp úr heimskreppunni 1930 og
fram yfir heimsstyrjöldina síðari
áttu aðgerðir á peningamálum
ekki upp á pallborðið hjá þorra
hagfræðinga og stjórnmála-
manna. Alls kyns aðgerðir í fjár-
málum hins opinbera voru taldar
heppilegastar til jöfnunar hag-
sveiflna.
Viðhorfin tóku smám saman að
breytast og á síðastliðnum tíu
árum eða svo hefur orðið slík
gjörbreyting á afstöðu manna til
stjórnar peningamála, aö í jafn-
voldugum ríkjum sem Banda-
ríkjunum og Vestur-þýskalandi,
jafnvel Bretlandi og Frakklandi eru
ákveðnar reglur um breytingu
peningamagns (í einum eða
öðrum skilningi) nú taldar lykillinn
að hagstjórn yfirleitt.
Ástæður breyttra viðhorfa
Sá maður sem óefað hefur átt
drýgstan þátt í að beina athyglinni
að einföldum peningamálastærð-
um er hagfræðingurinn Milton
Friedman. í sinni grófustu mynd
má túlka skoðun hans á þann veg
að betra sé að stýra peningamagni
samkvæmt fyrirfram ákveðinni
formúlu en að reyna að beita
breytingum á peningamagni til
sveiflujöfnunar ,,eftir efnum og
ástæðum". Rökin eru fyrst og
fremst þau, að áhrif peninga-
magnsbreytinga komi tiltölulega
Dr. Guðmundur Magnússon.
seint fram og mikil óvissa sé um
hvenær það gerist. Þess vegna sé
puttareglan um breytingu pen-
ingamagnsins í svipuðu hlutfalli og
hagvöxtur er (á mann) líklegust til
að hamla gegn verðbólgu.
Markmið og leiðir
Hér er ekki unnt að gera grein
fyrir ýmsum fræðilegum vanda-
málum í sambandi við sjálfvirka
peningamálastefnu né heldur gera
samanburð á áhrifum aðgerða í
fjármálum og peningamálum.
Hins vegar skal aöeins vikið að
þeim rökum sem færð hafa verið
fyrir rígbundinni stefnu í peninga-
málum. Þær stærðir sem leitast er
við að hafa áhrif á í hagkerfinu —
markmiöin — eru ekki hvað síst
verðlagsþróun, atvinnustig og
viðskipti við útlönd. Flestir munu
sammála um að markvissara væri
að geta stýrt launamyndun beint
fremur en óbeint í gegnum
peningamarkaðinn. En fyrri kost-
urinn stendur yfirleitt ekki til boða í
vestrænum lýðræöisríkjum nema
að takmörkuðu leyti. Ríkisvaldið
hefur bæði hér og víðar, t. d. í
Noregi og Bretlandi ,,greitt fyrir"
kjarasamningum með því aö
gangast fyrir breytingum í skatta-
málum eða tryggja tiltekið kaup-
máttarstig. Segja má að í Vestur-
Þýzkalandi hafi verið beinna sam-
band milli ákvarðana í peninga-
málum og launasamninga en í
Bandaríkjunum. Samningar um
kaup og kjör eru miklu dreifðari í
Bandaríkjunum en tíðkast á Norð-
urlöndum og því ákvarðanir í pen-
ingamálum fjarlægari því sem ger-
ist á launamarkaði (auk ólíkra
hagkerfa að öðru leyti).
í þessu sambandi er nauðsyn-
legt að nefna tvo þætti í rök-
semdafærslu Friedmans og skoð-
anabræöra hans. Þeir telja að
kerfislægt atvinnustig (atvinnu-
leysi) til langs tíma sé óháð verð-
bólgu og að þau áhrif sem unnt sé
að hafa á atvinnustigið til skamms
tíma séu vegna peningaglýju, þ. e.
meira er unnið vegna þess að fólk
vanmetur ókomnar verðhækkanir í
kjölfar hærri launa. Þegar allt
kemur til alls eru það raunlaun en
ekki laun í krónutölu sem skipta
máli. Síðan er dregin sú ályktun,
sem við hér á íslandi ættum að
íhuga gaumgæfilega, að ekki sé
unnt að spenna vinnumarkaðinn
yfir hið tiltekna kerfislæga at-
vinnustig nema með sívaxandi
verðbólgu. Spár í verðlagsþróun
sjá fyrir því. Reynslan sýnir, að
stefnan í efnahagsmálum verður
trúverðugri ef henni fylgja fast-
mótaðar aðgerðir í peningamál-
um. Megintilgangurinn með því að
fylgja fast eftir fyrirfram ákveðinni
formúlu í peningamálum er því sá
að hafa áhrif á eftirvæntingu fólks
almennt og aðilja vinnumarkaðar-
ins alveg sérstaklega með því aö
sýna staðfestu stjórnvalda.
42