Frjáls verslun - 01.10.1978, Blaðsíða 39

skocíun
Verðbolguvandinn Greln eltlr Halldór
Guðjónsson, dósent
liamtx>ðmu Odramboð á peningum. ol-
spamaður er sKapaðisl vegna ol hárra vaita
hlyti að draga úr eltirspurn eltir neysluvoru
og mmnkandi eltirspum eltir peningum svo j
að trambjððendur lyndu lœrrt eltirspyrjendur |
Að svo miklu leytl sem athugasemdin a bls
151 bygglst á eða holðar tll þessa gagnverk- j
unarhrings er hún télt en nlðurslaöan er ;
röng, gagnverkunarhrmgurlnn sýnir aðeins I
að veilir gela ekkl með ..eðlilegum" hætti !
orðlð ems hálr og þarna er œtlast til. þei' geta j
aðeins orðið svo hálr el þeir eru ákvarðaðir al |
geðþðtta eða án tillits til st|Ornar penlnga- j
mála, en el svo er þá eru vextir hvort sem er
önytlr til st|Ornar pemngamála
Liklega ma h«r leggia að jOlnu gott árlerðl j
og mlklð Iramboð penlnga. Et svo er gert !
vaknar strax sú spurnlng hvaðan peninga- j
Iramboðið kemur, ur hvaða geira elnahags- |
lilsms Þeir geirar sem skila svo miklu al sér
að það veldur miklu Iramboöi al peningum
hl|Ota að vera m|Og arðvænlegir Er ekkí l|Ost
að I þessum gelrum hlytur að vera skynsam-
legt að l|árlesta Irekar? Að sjáltsðgðu, að þvl
tilskyldu að ekkl sé um að ræða þegar lull-
nýtt jarðgæðl
En hvað el emmltt er um að ræða lullnytt
jarögæði? El þessi gæðl eru I raun otnýtt er
trulega eöiilegast að leggja sparnaðinn i
A blaðsiðu 151 i upphall gtelnar 4.2 - minnl nytingu en að þvi gerðu veröur aö lita á
Heildarstjöm peninga- og gengismála" er sklptlngu nytjanna i úttlutningsvoru og Inn-
ijallað lilillega um glldl vaila sem hagstjóm- lenda neysluvðru. El obbinn al hmu mikla
artækls og seglr þar á elnum stað: ..Vlrkarl Iramboöl á penlngum stalar al úttlutnings-
vaitastelna er tvímælalausl nauðsynleg en verömætum, þá erum viö I þeirn aðstOðu að
elnkar óliklegl er þó. að vaiUbreytlngar ein- hala jakvæðan greiðslujolnuð við útlðnd Vlð
*ar dygðu ávalH III að koma á jalnvægl á pen- slikar aðstæðut er m|og ótrúlegt að peninga-
ingamarkaðlnum. Tll þess þyrltu veitlr að mál seu nokkur veröbolguvaldur en al þvi
vera svo hálr. þegar penlngalramboð e» leiðir altur að þau geta heldur ekki stiórnaö
mlklð i gððærl. að ðsennllegt er, að ávöxt- verðbOlgu el elnnver skyldi vera al oörum ,
unartækilærl lyndlsl jalnharðan innan- aslæðum Þá æltum við lika digra sjðði I er- I
i |an(js." lendu lé sem við gætum Ijárlest erlendis vlð j
þeim háu vóxtum sem þar tiðkast eltir þvl sem
í vaxtamál best verður.séðá alhugasemdinni
! Góð penmgamáUstjOrn krelst þess alls El tiamboðið etalaði hms vegar einkum trá
okkl aö veiti' séu háir I góðu árleröl þegar miklum tekjum al Iramlwðslu vOru eöa þjön- ;
Iramboð á penlngum er mlklð. þá eiga og ustu tyrir lonlendan markað og allt þykir með j
j hljóta veilir «ð vera lágir til að draga úr felldu um tekjudredmgpna sem að bakl býr
Þetta er síöari hluti al
grein Halldórs Guö-
jónssonar þar sem
hann Ijallar um
skýrslu hlnnar svo-
kölluöu verðbólgu-
nelndar, sem blrt var
tyrr á þessu óri
32
hljötum við með einhverjum hætti að hafa náð
mjog mikllli framleiöni i þessum greinum. við
stondum jalnlætls Irændþjóðunum og
kahnski Ollu betur Ætli við gætum ekki Itutt
tækmþekktngu okkar ut til þeirra eða Iramleitt
tynr þær italtirt Þá stæðum vrð i somu sporum
og rétt Aöan, við sólnum digrum erlendum
sjöðum El vlð gætum þelta ekki al einhverj-
um ástæðum hlyti fjármagnskostnaður inn-
anlands að Öllu ..eðlilegu að lækka þangað
til aö unnt yrðr að nota tjármagn til tækni-
væðmgar á oðrum sviðum Oarðvænlegri
Fræðlleg atstaða
Þær þrjár haglræðilegu villur sem raktar
hula vorlð hér að framan eru dæmlgeröar um
Iræöilegan grunn skýrslunnar allrar Reyndar
er 4 kalll skýrslunnar eini staöurmn þar sem
gætir Iræðilegra raka af nokkru tagi Að visu
eru I kalla 2 3 raktar i Irásagnarstil og i afar
grólum dráttum helstu verðbólgukennlngar
an þesa að nokkuö sé vikið aö innri gerö
þeirra eða hugsanlegu skýringagildi En
þessl kafli getur ekki talist fræðilegur. enda
sjást þess hvergi merki annars staöar I
skyrslunnl aö hotundar hali dregiö nokkurn
lærdóm al þvi sem þeir visa til i katla 2.3 Al
niöurlagsgreinmni 23 5 virð.st helst mega
ráða að holundum þykl reyndar allar Iræöi-
legar vangaveltur um verðbólguna - og þá
liklega hvaðeina annað - heldur lánýtar.
Hms vegar virðast þeir bera óbilandi traust til
ýtarlegra Irásagna al elnahagsástæöum lyrr
og nú með endalausum töflum um þrðun
•Instakra hagstærða allt Irá árinu 1914
Megmelnl skýrslunnar er einmitt slikt tollu-
saln og endursógn þess l lausu máli HOI-
undar skýrslunnar viröast ætla aö þessi
staðreyndamergð - sem Jalna má tll þess
stagls sem i Islenskum skólum helur verið
stundaö undir dulnelnlnu saga - skyn á
tæmandi hátt liöna þróun og nægi til aö skil-
yrða að tullu Iramtlðarviðbrogð án þess að
nokkuð þurli Iræðilegrar hugsunar til tultun-
ar gagnanna eöa vals þeirra hvað þá rok-
færslu fyrlr þeim úrkostum sem gagna-
mergðinnl er salnað hl að styöja
Valalaust hala holundar skýrslunnar ein-
hverja Iræðilega alstoðu Trúlega mætti með
nákvæmum lestri skýrslunnar ganga úr
skugga um hver þessi alstaöa er og athuga
hvort hún er góö eða vond, en hotundar gera
enga greln lyrir henni sjáltir og virðast ekki
gera ser greln fyrir að þeir hali neina slika
alslOðu né heldur þvi að alstaðan sem þeir
valdi emhverra Iræðikenmnga eða stiorn-
malaskoöana. en aö þeir hali vald á Iræöi- !
kennmgum — enda væri hið siöara mjog O- I
t'ulegt el ráða má at villunum þremur hér að |
Iraman Fræöileg atstaða þeirra hólundanna
sem ættu að hala slika atstoöu er þvl sama |
eðlis og pólitisk alstaða hinna hOlundanna j
sem engum manni dytti I hug að brigsla um j
fræöilegt vit Iræðileg alstaða hinna hagtróðu
og póhtisk alstaða hmna óhaglrúðu er ó- |
meðvituö eöa viljandi dulin og þetta gerir
skyrsluna I heild sinm elnskis nyta nema sem
árððursgagn fyrir þessar duldu alstööur
Siguröur Norödal nelnlr á einum slaö i I
Innganginum að Islentkri mennmgu aö sér- |
hver annálaritari hall vltandi eða Ovitandi I
stuönlng at söguskoðun og þaö komi tram i I
þvi hváöa elni hann velur til skránlngar — I
hann leggur dóm á það hvaö sé markvert og 1
hvað ekki og þaö getl hann aöems gert með j
stuönmgi heildarsýnar á söguna alla Þessi I
einfalda athugasemd. sem margir hata gert á
undan og eltlr Siguröi Norödal og marglr
miklu ytartegar en hann. holðar til þeirrar
einloldu þekkmgarfræðilegu staðreyndar aö
það er ekkert þaö til sem kalla mætti ómeng-
aðar staðreyndir við getum þvi aðems salnaö
upplysingum, staðreyndum. að viö hotum
tyrst tekiö þaö sviö. sem upplýslngarnar eiga
að Ijalla um. elnhverjum hugtOkum El við
ætlum að vlnna úr upplýsingunum á þann veg
að al þeim verði dregnar alyktanir um hvað
gerast munl eða hvað aðhalast eigi i Iramtið-
inni er enn íligl|0sara aö enn meiri þungi
hlýtur að hvila á hugtokunum sem aö baki
upplýslnganna kggja Ef tilgangunnn meö
upplýsingaollunmni er sá einn aö geyma
upplysingarnar sem salnast er unnt að láta
sér nægja hugtakakerti sem aöeins llokkar
staöreyndirnar og heldur þeim aðgremdum á
sama hátt og skrásetningarkerfi i bókasatm
eöa skjalasalni sem ekki þarl aö taka neitt tillil I
M roklegs eða Iræörlegs samhengis þess sem
safnað er. En eigi að vmna úr upptys.nga-
salninu til spádóma eða áætlana veröur að
hyggja að rokrænu og Iræðilegu samhengi.
það veröur að leila almennra eða sérslakra i
lOgmála sem ráöa þvi aö upplýsingarnar |
salnast svo og svo
Nlðurlagsorð
ÞOtt megmtilgangur þessara skrila hali j
verið að skoða skýrsluna um Verðbólgu- I
vandann aðeins undir sjónarhorni haglræö- |
sem síöan mætti ávaxta innanlands eðaerlendis."
Um hvað snýst málið í raun og veru? Orðin, sem
Halldór vitnar til, eru einungis ein setning úr kafla,
sem fjallar um heildarstjórn peninga- og gengis-
mála, þar sem m. a. er rætt um hvaða ráðstafanir
komi til greina til að mynda og nota gjaldeyris-
varasjóði til sveiflujöfnunar í þjóðarbúskapnum. I
skýrslunni segir aðeins: ,,Ávöxtun fjár erlendis
virðist einkum geta orðið með þrennum hætti." í
næstu málsgrein á undan er því haldið fram, að
hægt vaxandi framboð á þeningum sé eitt skilyrði
þess, að eftirspurn aukist í samræmi við fram-
leiöslugetu. Einungis virðist unnt að halda vaxtar-
hraða peningamagns stöðugum, þegar um miklar
sveiflur útflutningstekna er að ræða, með því að
ávaxta hluta af útflutningstekjuauka erlendis.
„Þegar miður áraði, yrði aftur á móti gengið á
gjaldeyrissjóði."
Af þessu sést, að verið er að fjalla um það, með
hvaöa hætti megi nota gjaldeyrissjóöi til jöfnunar á
sveiflum útflutningstekna í því skyni að halda vexti
peningamagns í umferð sem stöðugustum. Hag-
stjórnarvandinn er í því fólginn hvernig koma megi
þessari skipan á, og eru þrjár leiðir nefndar (bls.
153) til að safna slíkum sjóðum, þegar umfram-
framboð er á peningamarkaði, en ganga á þá,
þegar peningaframboð fer þverrandi. Leiðirnar
þrjár, sem nefndar eru, eru þessar: Verð- og afla-
jöfnunarsjóðir í sjávarútvegi, virk notkun vaxta og
bindiskyldu innlánsstofnana við Seðlabankann og
loks rýmri reglur um gjaldeyrisreikninga í einka-
eign.
Flestum mun Ijóst, að umræðan snýst um beit-
ingu gjaldeyrissjóða aö því gefnu, að jafnan reyn-
ist unnt að ávaxta þá erlendis. Slík forsenda er
alvanaleg, þegar smáríki eiga í hlut, þar sem
áhrifin á peningamarkaö erlendis hljóta að vera
hverfandi.
Orðin „ávöxtun fjár erlendis" lýsa auðvitað ekki
ein sér þeim hugmyndum um gjaldeyrissjóði, sem
hreyft er í skýrslu Verðbólgunefndar. Gagnrýni
Halldórs á þessu orðalagi snertir ekki efni skýrsl-
unnar að neinu leyti fremur en hugleiðingar hans
um bindiskylduna, sem fylgja henni í greininni.
3. Vaxtamál
Halldór telur, að um „hagfræðilega villu" sé að
ræða, þar sem sagt er, að ,,. . . virkari vaxtastefna
er tvímælalaust nauösynleg, en einkar ólíklegt er
þó, að vaxtabreytingar einar dygöu ávallt til að
koma á jafnvægi á peningamarkaðinum. Til þess
þyrftu vextir að vera svo háir, þegar peningafram-
boð er mikiö í góðæri, að ósennilegt er, að ávöxt-
unartækifæri fyndust jafnharðan innanlands."
Þetta kann að virðast torskilið í fyrstu, en skýring
fylgir í næstu setningu. „Þegar peningaframboð er
mikiö, er því eðlilegast að hluti þess sé ávaxtaður
erlendis, nema þörf reynist fyrir það innanlands,
eins og nánar er vikiö að hér á eftir. Með því móti
væri auðveldara aö halda jafnvægi á peninga-
markaði með jafnari vaxtakjörum, sem án alls efa
kæmi öllum atvinnuvegum til góða."
Misskilningur Halldórs liggur í því, að hann gætir
þess ekki, að hér á landi hafa vextir lítil sem engin
áhrif á peningaframboð, að því leyti sem þaö er af
erlendum uppruna. Vaxtabreytingar hér innan-
lands hafa hvorki áhrif á fiskgengd í sjónum né á
eftirspurn eftir afurðum okkar erlendis. Þær hafa
hins vegar áhrif á eftirspurn eftir lánsfé og á
sparnað. Háir vextir draga úr útgjöldum á þenslu-
skeiði og stuðla jafnframt að sparnaði. En eigi
þenslan rætur sínar að rekja til góðra aflaþragða
eða hagstæðs erlends verðlags er ólíklegt, að
vaxtahækkun ein sé nægilega öflugt eða heppi-
legt verkfæri til aö draga úr henni. Aðrar aðgerðir
til þess að draga úr peningaframboði og mynda
sjóði erlendis eiga þá rétt á sér jafnhliða vaxta-
hækkun. í slöku árferði mætti svo lækka vexti til að
39