Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1992, Blaðsíða 37

á verkkunnáttu og listfengi Kelta hinna
fomu, jafnframt því, sem hægt hefur verið
að lesa úr öllum þessum gripum mikla vitn-
eskju um lifnaðarhætti þeirra og menningu.
Keltar í Evrópu fyrir tímatal okkar stofn-
uðu aldrei sameinað ríki sem spannaði allt
hið víðáttumikla svæði sem þeir byggðu.
Þeir skiptu sér í ættflokka, sem réðu yfír
stórum landsvæðum, sem stjórnað var af
prinsum, sem stóðu efst í riddarastéttinni
og höfðu hin veraldlegu völd með höndum.
Hið trúarlega og siðareglur allar svo og
dómsvald voru í höndum prestanna, drúíd-
anna. Við fornleifarannsóknir og frá þeim
rituðu heimildum, sem finnast frá Rómveij-
um og Grikkjum má ráða að Keltar hafí
haft yfír að ráða mikilii verkkunnáttu. Þeir
voru miklir hagleiksmenn á tré og hvers
konar málma. Skartgripir þeirra bera vott
um sérstætt og sjálfstætt listfengi og hag-
leik. Þeir áttu eigin byggingarhefð í bústöð-
um og virkjum en byggingarefni þeirra var
nær eingöngu timbur, sem þeir gátu sótt í
hina endalausu skóga, sem þá þöktu Mið-
og Norður-Evrópu. Engin slík mannvirki
hafa því varðveist til þessa dags.
Þeir stunduðu námagröft, unnu jám og
gull úr jörðu, starfræktu miklar saltnámurí
Mið-Evrópu og stunduðu mikla verslun með
salt, sem krafðist skipulags og starfsemi í
flutningum. Keltar innleiddu fyrstir stafa-
tunnuna, keraldið.
Sennilega hafa Keltar í Evrópu allir talað
sama mál eða a.m.k. getað gert sig skiljan-
lega hvorir við aðra á þessu víðlenda land-
svæði sem þeir byggðu. Keltar höfðu dá-
læti á skarti, hljóðfæraslætti, söng og skáld-
skap, þeir virðast hafa haft mikið dálæti á
Furðuskepna að hætti Kelta. Skáldlegt ímyndunarafl vant■
aði þá ekki.
Drifínn hjálmur úr gulli, mikil listasmíð og augfjóslega til
marks um tign fremur en til að bera í orrustu.
Teikning af keltneskri gröf þar sem einhver konungleg persóna hefur verið lögð
til hinstu hvílu og líkt og hjá Forn-Egyptum hefur þótt ráðlegt, að hinn látni
hefðimeð sérkerru á fjórum hjólum. Gröfin fannst í Hoemasperg íBaden-Wiirem-
berg, Þýzkalandi og er hún frá 6. öld f.Kr.
Greinarhöfundurinn fyrir utan sýning■
arhöUina í Feneyjum, þar sem Keltasýn■
ingin fór fram.
gleðiveislum, þar sem öl (mjöður) og seinna
vín frá hinum suðlægari löndum var óspart
haft um hönd. Við nánari samskipti þeirra
við Rómveija og Grikki — virðast þeir hafa
verið mjög forvitnir og opinir fyrir nýjungum
sem þeir voru fljótir að tileinka sér en aðlög-
uðu um leið að eigin háttum og í handverki
sínu og smíði skartgripa héldu þeir eigin
sérkennum.
Menningarsögu Kelta hefur af fræði-
mönnum verið skipt niður í nokkur tímabil
og eru þar merkust Hallstatt- og La Téne-
menningarskeiðin. Að þessum tímabilum
verður nú stuttlega vikið.
HALLSTATT-TÍMABILIÐ
Tímabil þetta nær yfir sjöundu og sjöttu
öld fyrir Krist. Þetta menningarsögulega
tímabil í sögu Kelta er kennt við bæinn
Hallstatt í Austurríki. Um miðja 19. öld
fannst þar grafreitur sem hafði að geyma
yfír 1.000 grafir og við uppgröft komu í
ljós ótrúlega miklar upplýsingar um hið
keltneska samfélag frá þessu tímabili. Sam-
félag þetta hafði byggst í kringum miklar
saltnámur á þessu svæði sem voru í 1.000
metra hæð yfir sjávarmáli. Saltið var ein
aðalverslunarvara Kelta og mjög þýðingar-
mikið til geymslu á matvælum eins og það
hefur alltaf verið. Það hefur þurft meirihátt-
ar starfsemi til að starfrækja slíkar námur
í fjöllum í þessari hæð, ekki aðeins við
vinnsluna sjálfa heldur og flutninga á salt-
inu á markaði víðs vegar um Evrópu. Þama
varð að koma til margs konar verktækni
og handverksmenn við smíði og viðhald á
margskonar tækjum.
í gröfum höfðingja, sem fundist hafa frá
þessu tímabili og ekki höfðu verið rændar.
fundist margir merkilegir og dýrmætir grip-
Keltneskt listfengi birtist í Gundestrup-
iír drifnu silfri.
ir. Ein slík gröf fannst 1978 í Eberdingen-
Hochdorf í Þýskalandi. Lík prinsins lá á
sófa úr málmi, bronsi. Sófínn (sjá mynd)
gefur til kynna glæsilega hönnun og hand-
verk sem minnir á Etruska.
í gröfinni (sjá teikningu) má einnig sjá
fjórhjóla skrautvagn, sem lík höfðingjans
hefur verið flutt á til grafar. Þá hanga
drykkjarhorn á einum veggnum, sem prins-
inn og riddarar hans hafa notað á hátíðum
og við helgiathafnir. Þetta þurfti prinsinn
að hafa með sér yfir í aðra tilvem til þess
■skálinni, sem fannst í Danmörku og er
að geta sinnt hefðbundnum skyldum sínum.
Hallstatt-tímabilið einkennist af mikilli sókn
í verklegri menningu sem að einhveiju leyti
skapast af vaxandi tengslum við Miðjarðar-
hafslöndin.
LATÉNE-TÍMABILIÐ
Menningarskeið það sem tekur við af
Hallstatt-tímabilinu er kennt við La Téne í
Sviss og einkennist þetta tímabil sérstaklega
af margskonar framleiðslu á listrænu hand-
verki, skrautmunum og skarti. Vopnin taka
breytingum, sverðin verða lengri til marks
um vaxandi sókn og útþenslu Kelta á þessu
tímabili. Herklæði höfðingja verða mikil-
fenglegri, hjálmar og skildir tilkomumeiri.
Greinilegt er að á La Téne-tímabilinu gætir
vaxandi áhrifa frá auknum samskiptum
Kelta við Miðjarðarhafslöndin. Þetta leiddi
þó ekki til slæmra eða góðra eftirlíkinga í
listrænni sköpun, Keltar héldu frumlegum
sérkennum sínum í listrænu handverki.
Á þessu tímabili hófu Keltar að reisa virk-
isborgir á klettahæðum við þýðingarmiklar
samgönguleiðir þar sem gott var til varnar.
Þar munu prinsarnir sem réðu fyrir hveijum
ættbálki hafa haft aðsetur. Þessar miðstöðv-
ar voru eins og aðrar byggingar Kelta reist-
ar úr timbri. Virkisborgir þessar þróðuðust
seinna í að verða verslunar- og markaðsstað-
ir. Þetta var upphafið að mörgum elstu
borgum Evrópu eins og París, Praha,
Milanó, London og fleiri. Rómeijar yfírtóku
svo síðar þessar virkisborgir Kelta og endur-
byggðu. Lögum hefur verið talið að Róm-
veijar hafí stofnsett þessar borgir en þær
voru upphaflega keltneskar miðstöðvar, sem
Rómveijar kölluðu einu nafni „Oppidum".
Trúarbrögð Kelta
Eins og áður er sagt bannaði hin valda-
mikla prestastétt Kelta, drúídar, að nokkuð
væri skráð varðandi trúarbrögð þeirra, þar
sem viðhafðir hafa verið margbrotnir trúar-
siðir eftir flóknu rituali, sem prestastéttin
ein varðaveitti.
Frá Rómveijum höfum við hins vegar
óljósa vitneskju um þessi flóknu trúarbrögð,
þar sem Rómveijar blönduðu þeim guðum
Kelta sem þeir vissu deili á saman við sína
eigin guði. Þannig telja þeir Teutates æðst-
an guða meðal Kelta i Gallíu og jafna hlut-
verki hans saman við sinn eiginn guð, Merk-
úr. Einnig nefna þeir guðina Esus og Taran-
is, sem þeir heimfæra einnig upp á sína
eigin guði, Aþpolo og Mars. Eitt athyglis-
verðasta í trúarbrögðum Kelta var trú þeirra
á undirheimaguðinn Cernumos, sem Róm-
veijar kölluðu Dispater eða Auðföður. í riti
Ciceros, Natura-Decorum, er nokkuð fjallað
um þennan guð og sagt að Keltar helgi
honum allan kraft og eðli jarðar. Auðfaðir
var guðinn kallaður af því að eign hans
voru undirheimar og iður jarðar með málm-
um og öllum verðmætum, sem jörðin hefur
að geyma. Guðinn átti einnig samkvæmt
trú Kelta öll nytjagrös og skóga, sem á jörð-
inni uxu, veiðidýr sem í skógunum lifðu, sæ
og vötn og físka sem þar þrifust. Sjálfir
töldu Keltar sig alla sonu og dætur Auðföð-
ur og því réttboma eigendur að þeim land-
svæðum, sem þeir byggðu. Þar sem Auðfað-
ir var undirheimaguð miðuðu þeir tímatal
sitt við nætur og tungl en ekki daga, þar
sem dagur kemur á eftir nóttu. Þessi háttur
á tímatali mun einnig hafa verið ráðandi
hjá germönskum þjóðum og á Norðurlönd-
um. í Eddu er ritað að dagur sé sonur
nætur. Þá töldu Keltar að ýmis skógardýr
tengdust ákveðnum guðum. Á einstökum
dýrum höfðu þeir meiri átrúnað en öðrum
og var skógargölturinn þar æðstur. Mann-
fómir munu hafa verið viðhafðar meðal
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 21. DESEMBER 1992 37