Morgunblaðið - 25.02.2001, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAU berjast gegn pelsum,fyrirtækjum, sem stundarannsóknir á dýrum, ogauðvitað hvalveiðum, eins
og ekki þarf að segja Íslendingum.
Gamaldags dýraverndunarsamtök
heyra sögunni til. Það er ekki lengur
bara verið að berjast fyrir betri með-
ferð á dýrum og það tekur einn mál-
staðurinn við af öðrum.
Samtök af þessu tagi hafa séð til
þess að selveiðar hafa verið lagðar af
eða að þeim sorfið, hvalveiðum verið
hætt og nú er röðin komin að bresk-
um refaveiðum. Þau hafa einnig bar-
ist gegn mjólkurdrykkju. Við nánari
athugun kemur glöggt í ljós að hér
er verið að vinna að allsherjarbanni
við allri notkun dýra, banni við slátr-
un og auðvitað veiðibann, jafnt á
fiskum sem á öðrum dýrum.
Hinn hugmynda-
fræðilegi grunnur
Dýr geta þjáðst. Þess vegna þarf
að taka rétt þeirra til greina. Það er
eiginleikinn til að þjást sem gerir
dýrin jafn rétthá mönnum, ekki að
þau hafa ekki eiginleikann til að tala
eins og menn. Þetta er inntakið í
hugmyndum dýraréttarhreyfingar-
innar, sem helsti humgyndafræðing-
ur hennar hefur mótað.
Hugmyndafræðingurinn er ástr-
alski heimspekurinn Peter Singer,
sem síðastliðið ár var gerður að pró-
fessor í lífsiðfræði við „Center for
Human Values“ við Princeton-há-
skóla. Útnefningin kallaði á víðtæk
mótmæli því að kenningar hans hafa
vægast sagt verið umdeildar. Biblía
dýraréttarhreyfingarinnar er bók
Singers frá 1975, „Animal Liberat-
ion“ eða „Frelsun dýranna“.
Singer fylgir kenningum nytja-
hyggjunnar út í ystu æsar. Hann
miðar ekki við mannlega og ekki
mannlega eiginleika, heldur talar um
persónur og ekki persónur. Persón-
ur eru þeir, sem geta fundið til, hafa
rökhugsun, gera sér grein fyrir sjálf-
um sér og horfa til framtíðarinnar.
Samkvæmt þessari skilgreiningu
eru fóstur ekki persónur, sem gera
Singer að haturstákni hreyfinga er
berjast á móti fóstureyðingum. Fólk,
sem þjáist af hrörnunarsjúkdómum
eins og alzheimer, er heldur ekki
persónur og eiga samkvæmt kenn-
ingum Singers að njóta minni réttar
en til dæmis simpansar.
Singer hefur einnig sett fram þá
kenningu, að fólk í iðnríkjunum
drepi fátæklinga í þriðja heiminum
með því að gefa þeim ekki fæði og
klæði.
Í Bandaríkjunum, segir hann, þarf
30 þúsund Bandaríkjadali, um 2,5
milljónir króna, til að komast af og
þeir sem hafa meiri tekjur ættu að
gefa umframtekjurnar til fátækra
þjóða. Í viðtali á www.reason.com
frá því í desember viðurkennir Sing-
er þó að hann hafi drjúgt meira í
tekjur en þetta en fylgi þó ekki
kenningum sínum í því. Hann leggur
einnig fé til móður sinnar, sem er
með alzheimer, en segir að ef hann
einn réði, væri hún kannski ekki á
lífi.
Frá Birgitte Bardot
til Stellu McCartney
Einn af þeim fyrstu til að taka upp
baráttu gegn veiðum, ekki bara af
því dýrin þjáðust, heldur af því að
það væri rangt að drepa dýr, var
Walesbúinn Brian Davies. Þegar ár-
ið 1969 var hann farinn að berjast
gegn kópadrápi í Kanada en hvíta,
mjúka kópaskinnið var sérlega eft-
irsótt í loðkápur og því dýrmæt vara.
En selveiðarnar voru mikilvægur
hluti af hagkerfi Nýfundnalands og
þegar Davies og samherjum hans
eins og Grænfriðungum tókst að fá í
gegn bann á innflutningi kópa-
skinnsins til Evrópu, hrundi líf veiði-
mannanna þarna.
Kópaveiðarnar höfðu verið mikil-
vægar við hliðina á fiskveiðum og
öðrum veiðum. Grænlendingar hafa
mátt berjast sömu baráttunni þótt
selskinn þeirra væru ekki aðeins
hvítu kópaskinnin.
Meistarabragðið í selabaráttunni
var þegar kynbomban og kvik-
myndastjarnan Brigitte Bardot var
fengin til að fara út á ísinn til
kópanna 1977, þar sem voru teknar
af henni myndir að gæla við þá, um
leið og hún sagði að verið væri að
drepa þá til að fífl gætu gengið í loð-
kápum. Viðbrögðin voru meiri en að-
standendur herferðinnar hafði
nokkru sinni dreymt um. Þeir hittu
fyrir kynslóð, sem var úr öllum
tengslum við dýr og dýraslátrun.
Þetta var í raun upphafið að her-
ferð dýraréttarsamtaka eins og þau
eru nú.
Þarna lærðu dýraréttar- og um-
hverfisverndarsamtök af öllu tagi
notadrjúg herbrögð: Að nota frægt
fólk og áhrifamiklar og góðar mynd-
ir. Hinn frægi ljósmyndari David
Bailey var einn af þeim sem léði sela-
herferðinni lið sitt.
Síðan hefur ekki skort á fræga
fólkið í herferðum. Þekktar fyrir-
sætur köstuðu pjötlunum fyrir
nokkrum árum í frægri herferð gegn
loðdýraiðnaðinum.
Stella McCartney, fatahönnuður
og dóttir Bítilsins Pauls McCartn-
eys, leggur dýraréttarsamtökum öfl-
ugt lið, rétt eins og faðir hennar, nú
síðast með því að skrifa bréf til flug-
félagsins Delta til að mótmæla leð-
ursætum í vélum þeirra. Í bréfinu
sagðist hún vera grænmetisæta til
margra ára og það að sitja í leður-
sætum væri afturhvarf til fyrri tíma,
ekki munaður.
Samtök af þessu tagi hafa síðan
lært ýmislegt annað. Fá samtök í
heiminum eru jafn útsmogin í að
hafa áhrif og dýraréttarsamtökin.
Með auknum tekjum geta þau líka
beitt sér kröftuglega.
Í kjölfar selaherferðarinnar stofn-
aði Brian Davies International Fund
for Animal Welfair, IFAW, sem hef-
ur víða beitt sér síðan og Political
Animal Lobby, PAL. Davies lét af
formennsku samtakanna 1997, en
gerði þá samning um að fram til 2005
fengi hann rúmlega 200 þúsund
pund á ári fyrir að leggja samtök-
unum lið og leyfa þeim að nota nafn
sitt. Þessi háa upphæð, um 25 millj-
ónir króna, vakti umtal og þótti ekki
góð auglýsing fyrir IFAW og PAL,
þar sem margir þeirra sem láta pen-
inga renna til samtakanna, ganga út
frá því að þeir fari til dýranna, ekki
leiðtoga samtakanna.
Undanfarin ár hefur Davies beitt
kröftunum að því að stöðva refaveið-
ar í Bretlandi. Þetta er ekki aðeins
heldri manna íþrótt, heldur að
mörgu leyti hluti af lífinu til sveita.
Fyrir síðustu kosningar kynnti Dav-
ies sér stefnu flokkanna í refaveiðum
og ákvað að leggja fram eina milljón
punda í kosningasjóð Verkamanna-
flokksins, sem var tíu prósent kosn-
ingasjóðsins og því verulegt framlag.
Hvort sem þar eru tengsl á milli
eða ekki hefur Tony Blair forsætis-
ráðherra nýlega lýst yfir að refaveið-
ar verði bannaðar. Davies og samtök
hans eru orðin áhrifavaldur í Verka-
mannaflokknum í dýraréttarmálum,
hann hefur hitt Blair og þessi kaup á
áhrifum voru væntanlega markmiðið
með kosningaframlaginu.
„Ertu með blöðru-
hálskrabba?“
Ein öflugustu dýraréttarsamtökin
nú eru People for the Ethical Treat-
ment of Animals, PETA. Samtökin
voru stofnuð 1980, hafa bækistöðvar
í Virginíu í Bandaríkjunum og í þeim
eru 700 þúsund meðlimir, segir á
vefsíðu samtakanna, þeirra á meðal
Stella McCartney. PETA lýsir því
yfir að dýr séu „ekki okkar að borða,
íklæðast, gera tilraunir með eða nota
til skemmtunar“. Með öðrum orðum
þá berst PETA gegn dýraslátrun til
matar, til notkunar í leður- og loð-
dýraiðnaði, til lyfjatilrauna og í fjöl-
leikahúsum.
PETA beitir frægu fólki, njósna-
starfsemi og leyndum myndavélum,
öflugum auglýsingaherferðum og
óvæntum uppákomum til að vekja
athygli á málstaðnum.
Víða er barist og af mörgu að taka
þegar tiltæki PETA eru skoðuð.
Í haust tóku að birtast í Banda-
ríkjunum myndir af Rudi Giuliani,
borgarstjóra New York-borgar, með
mjólkurskegg. „Ertu með blöðru-
hálskrabba?“ stóð á myndunum.
Giuliani hafði tilkynnt að hann væri
með krabba og plakatið gaf til kynna
að mjólk orsakaði krabba. Herferðin
þótti með afbrigðum ósmekkleg, en
PETA gat vel við unað. Öll athygli er
góð, hvort sem hún er jákvæð eða
ekki.
PETA hefur einnig hvatt meðlimi
sína til að snúast gegn CBS-sjón-
varpsstöðinni því að í sjónvarpsþætti
nú í vetur, „Survivor“, sem gengur
út á að komast af á eyðieyju, þurftu
þátttakendur að drepa dýr sér til
matar.
Mótmælin beindust ekki aðeins
gegn CBS, heldur einnig gegn fyr-
irtækjum eins og Reebok, Visa og
General Motors, sem hafa styrkt
þáttinn.
Fataframleiðandinn GAP var tek-
inn í karphúsið fyrir að nota leður af
heilögum kúm á Indlandi og í kjöl-
farið hætti GAP að nota þetta leður,
þótt það framleiði enn leðurbelti og
aðrar leðurvörur. PETA hefur einn-
ig ráðist að gæsarækt, sem beinist
að því að þvinga fóður í gæsirnar til
að fita lifrina.
Samtökin þakka sér það að margir
veitingastaðir og flugfélög hafa hætt
að bjóða upp á gæsalifur.
Í Bretlandi hefur angi af PETA
beitt sér gegn Huntingdon Life Sci-
ence, HLS, í tvö ár. Þetta fyrirtæki
stundar lyfjarannsóknir og aðrir
efnarannsóknir, sem samtök er kalla
sig SHAC, Stop Huntingdon Animal
Cruelty, berjast gegn af sjaldséðri
hörku. Þau hafa lagt starfsfólk í ein-
elti, líka heima fyrir, halda uppi stöð-
ugum símhringingum og hótunum
og ellefu íkveikjusprengjur hafa
sprungið undir bílum starfsmanna.
Tveir meðlimir SHAC eru í fangelsi
fyrir hótanir.
Nýlega handtók breska lögreglan
81 mann, þegar hópur SHAC-áhang-
enda réðst á húsnæði í eigu þýska
lyfja- og efnafyrirtæksins Bayer,
sem skiptir við HLS.
Mörg önnur fyrirtæki hafa orðið
fyrir því sama. Breski bankinn
Barclays hætti viðskiptum við HLS
vegna þrýstings frá SHAC. HLS
rambaði nýlega á barmi gjaldþrots
vegna aðgerðanna, en fékk nýtt
hlutafé frá bandarískum fjárfestum
sem halda nafni sínu leyndu af skilj-
anlegum ástæðum. Breska lögreglan
rannsakar nú tíu naglasprengjur,
sem hafa verið sendar í pósti und-
anfarna mánuði. Sjö þeirra beinast
gegn fólki tendu dýrum, en markmið
þriggja er óljóst. Ein kona hefur
slasast illa af þessum völdum.
Ekki einstakir atburðir
heldur ein heild
Þegar litið er á starfsemi dýra-
réttarsamtaka kemur glöggt í ljós að
þótt samtökin taki fyrir einstök fyr-
irtæki og standi fyrir uppákomum
hingað og þangað, þá er það í raun
markmiðið að dýradrápi verði jafnað
við mannsdráp og öll slátrun dýra og
dýradráp verði lagt niður.
Banni við kópadrápi hefur fengist
aflétt og einhverjar veiðar eru nú
stundaðar á Nýfundnalandi, en
veiðimannasamfélag eins og þar var
er ekki til lengur. Allir vita hvernig
stendur með hvalveiðar. Grindaveið-
ar Færeyinga eru undir aðsúg frá
Paul Watson og félögum hans á Sea
Shepherd.
Það amast enginn við friðun dýra,
sem eru í útrýmingarhættu og góð
meðferð dýra er sjálfsögð. En það er
umhugsunarvert hvort og þá hvern-
ig bregðast eigi við áróðri dýrarétt-
arsamtaka fyrir rétti dýra til að vera
ekki slátrað og til að vera viður-
kennd jafn rétthá og menn.
Reuters
Dýraréttarsamtökin eru lagin við að fá frægt fólk til liðs við sig. Hér er leikkonan Pamela Anderson ásamt Ingrid Newkirk, einum af stofnendum
PETA, að kynna bók, sem Newkirk hefur skrifað og heitir „Þið getið bjargað dýrunum“.
Það er réttara að tala
um dýraréttar- en dýra-
verndarsamtök, því
þessi samtök berjast
fyrir rétti dýra til að
lifa, hvort sem eru
nytjafiskar eða pöndur í
útrýmingarhættu.
Markmiðið er að binda
enda á allt dýradráp.
Sigrún Davíðsdóttir
skyggnist inn í heim
dýraréttarsamtakanna.
Frá dýraverndar- til
dýraréttarsamtaka