Morgunblaðið - 25.02.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
. . . . . . . . . .
25. febrúar 1945:
„Tæpir 250 íslenskir sjó-
menn, konur og börn hafa
farist í þessari styrjöld. Ís-
lenska þjóðin syrgir þetta
fólk, nú síðast þá fimmtán
skipverja og farþega, sem
fórust, er Dettifossi var
grandað. Auk þess hafa síð-
astliðin fimm ár farist af slys-
förum á sjó 159 Íslendingar.
Samtals hafa því Íslendingar
glatað 408 mannslífum á
sjónum þessi ár. Þau eru orð-
in mörg heimilin á Íslandi,
sem eiga um sárt að binda af
völdum hernaðar og sjóslysa.
En í hvert skifti, sem ís-
lensku skipi er grandað,
hvort heldur er af miskunn-
arleysi styrjaldarinnar eða
kaldlyndi Ægis, streymir
hjóðlát samúð allrar þjóð-
arinnar til þeirra sem sakna
nánustu ástvina.“
. . . . . . . . . .
23. febrúar 1975:
„Það gerist nú hvað eftir ann-
að, að hér á landi finnast
tæki, er varpa ljósi á hern-
aðar- og njósnastarfsemi
Sovétríkjanna innan íslenskr-
ar lögsögu. Ákveðnir íslensk-
ir aðilar hafa réttlætt þessa
íhlutun sovéskra hernaðar-
yfirvalda á íslensku yf-
irráðasvæði með þeim rök-
um, að þeim sé þetta
nauðsynlegt vegna varn-
arsamstarfs okkar við
Bandaríkin. Þessi afstaða ber
vott um afar lítilmannlega
þjónkun við erlent vald, enda
á hún engan hljómgrunn
meðal alþýðu manna á Ís-
landi. En eigi að síður er full-
víst, að þessar raddir munu
heyrast á ný í umræðum um
mál þetta.
Hverjum manni er þó ljóst,
að þessi starfsemi Sovétríkj-
anna innan íslenskrar lög-
sögu er ögrun við Íslendinga,
hvernig svo sem varnarsam-
starfi okkar við aðrar þjóðir
er háttað. Hvort sem menn
eru hlynntir varnarsamstarf-
inu við Bandaríkin eða ekki,
hljóta menn að snúast önd-
verðir við þeirri freklegu
íhlutun, sem hér hefur átt sér
stað. Og íslensk stjórnvöld
verða að taka á þessu máli af
festu. Ekkert sjálfstætt ríki
getur látið kyrrt liggja, þegar
atburðir af þessu tagi gerast,
og leggja verður áherslu á, að
rannsókn málsins verði hrað-
að svo sem föng eru á.“
Fory s tugre inar Morgunb lað s ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BARÁTTAN GEGN REYKINGUM
Ánægjulegur árangur hefurnáðst á undanförnum árum íbaráttunni við þann ban-
væna ósið, reykingarnar. Nýlega
kom fram í skoðanakönnun Price-
waterhouseCoopers að á síðasta ári
hefðu 25% Íslendinga á aldrinum
18–69 ára reykt daglega, en það er
lægsta hlutfall frá því mælingar
hófust. Árið 1985 reyktu 40% Ís-
lendinga daglega. Sú niðurstaða
samevrópskrar könnunar, sem sagt
var frá í Morgunblaðinu sl. mið-
vikudag, að reykingar séu fátíðari
meðal íslenzkra unglinga en jafn-
aldra þeirra í öðrum Evrópulönd-
um, lofar jafnframt góðu um fram-
tíðina.
Þessi árangur hefur án efa fyrst
og fremst náðst vegna öflugs for-
varnar- og fræðslustarfs sem unnið
hefur verið á vegum fjöldamargra
stofnana og félagasamtaka undan-
farna áratugi. Nýrri fræðsluher-
ferð, „Ekkert tóbak undir 18“, var
hleypt af stokkunum í síðustu viku.
Markmiðið er að vekja seljendur
tóbaks til vitundar um þá ábyrgð,
sem þeir bera er þeir selja ung-
mennum undir lögaldri tóbak. Tób-
ak er enn lögleyft fíkniefni, en það
er algert lykilatriði að ósjálfráða
börnum og ungmennum sé ekki af-
hent það yfir búðarborðið.
Vitneskja um skaðsemi tóbaks er
orðin útbreidd og það ætti að vera
sérhverjum reykingamanni víti til
varnaðar að daglega deyr einn Ís-
lendingur úr sjúkdómi af völdum
reykinga, samkvæmt tölum Hjarta-
verndar.
Reykingafólk veldur ekki ein-
vörðungu sjálfu sér skaða, heldur
jafnframt öðrum. Sýnt hefur verið
fram á að fólk getur orðið fyrir
áhrifum vegna „óbeinna reykinga“
og sérstaklega eru börn viðkvæm
fyrir tóbaksreyk. Reykingafólk er
komið í svo mikinn minnihluta með-
al þjóðarinnar að ekki er með
nokkru móti verjandi að hinn stóri,
reyklausi meirihluti þurfi að verða
fyrir því að tóbaksreyk sé haldið að
honum á opinberum stöðum.
Nýtt frumvarp Ingibjargar
Pálmadóttur heilbrigðisráðherra til
breytingar á tóbaksvarnarlögum er
því á flestan hátt ánægjuefni, en
þar er réttur fólks til reyklauss
andrúmslofts viðurkenndur og sér-
staklega kveðið á um rétt barna.
Heimildir til að leyfa reykingar á
veitingastöðum eru þrengdar,
kveðið er á um reyklaus herbergi á
gististöðum, reykingar bannaðar í
húsakynnum sem almenningur hef-
ur aðgang að vegna þátttöku í
menningar- og félagsstarfsemi og
staðfest skylda vinnuveitenda til að
sjá til þess að starfsfólk fái að
starfa í reyklausu umhverfi.
Eitt ákvæði þessa tóbaksvarna-
frumvarps orkar þó tvímælis, en
með því er enn hert á lagaákvæðum
frá 1996, sem banna hvers konar
umfjöllun fjölmiðla um einstakar
tegundir tóbaks „til annars en að
vara sérstaklega við skaðsemi
þeirra“. Með ákvæðum af þessu
tagi er einfaldlega bannað að nefna
tóbakstegundir á nafn í fréttum eða
annarri fjölmiðlaumfjöllun, jafnvel
þótt hún sé ekki á neinn hátt sölu-
hvetjandi eða geti túlkazt sem
óbein tóbaksauglýsing á nokkurn
hátt. Hvernig eiga fjölmiðlar t.d. að
bregðast við ef viðmælandi í viðtali
nefnir að hann reyki tiltekna
vindlategund, svo dæmi sé tekið?
Þarna virðist lengra seilzt en
nauðsynlegt er til að halda uppi
banni við tóbaksauglýsingum.
A.m.k. á meðan íslenzka ríkið heim-
ilar sölu tóbaks og hagnast um
marga milljarða á þeirri sölu er
hæpið að þingmenn banni að tób-
akstegundir séu nefndar á nafn í
fjölmiðlum. Morgunblaðið, sem á
undanförnum árum hefur birt tugi
forystugreina gegn reykingum og
staðið að margvíslegri annarri um-
fjöllun um skaðsemi þeirra, getur
ekki mælt með að svona langt sé
gengið í að takmarka tjáningar-
frelsi, þótt það sé í þágu góðs mál-
staðar.
Öflugt fræðslustarf og áróður
gegn reykingum, sem byggist á
traustum vísindalegum grunni, eru
mun nærtækari ráð til að vinna
gegn vágestinum og þau skila ár-
angri eins og dæmin sanna. Slíka
starfsemi eigum við áfram að efla
eins og frekast er kostur.
T
ÖLUVERÐ umbrot eru nú í
kringum borgarstjórn
Reykjavíkur enda ekki
nema rúmt ár til kosninga og
mikið í húfi. Síðustu daga
hafa opinber ummæli Björns
Bjarnasonar menntamála-
ráðherra orðið til þess að
vekja upp spurningar um hvort hann muni hugs-
anlega fara fyrir borgarstjórnarflokki sjálfstæð-
ismanna í kosningunum.
Í sjálfu sér hefur menntamálaráðherra ekki
gert neitt annað en staðfesta að við hann hafi ver-
ið rætt og þá væntanlega af flokksmönnum í Sjálf-
stæðisflokknum um að hann veiti framboðslista
flokksins forystu í komandi kosningum til borg-
arstjórnar. Ráðherrann kveðst hafa hlustað á
þessi sjónarmið en enga afstöðu tekið til þeirra
enda væri það ekki tímabært. Í frétt hér í blað-
inusl. fimmtudag sagði m.a. eftir samtal við ráð-
herrann: „Þegar fréttamenn hefðu hins vegar
spurt hann um þetta hefði hann ekki getað neitað
því, að fótur væri fyrir því, að þessi mál hefðu ver-
ið rædd við hann. Það væri greinilegt að menn
væru að velta fyrir sér ýmsum möguleikum að
þessu leyti enda væri það eðlilegt í ljósi þess, að
sveitarstjórnarkosningar yrðu á næsta ári.“
Björn Bjarnason gæti með réttu sagt að hann
hefði ekki með þessum orðum haft neitt annað í
huga en staðfesta að slíkar óskir hefðu verið sett-
ar fram við hann og ekki væri hægt að líta svo á að
út úr þeim orðum mætti lesa einhverja pólitíska
yfirlýsingu af hans hálfu.
Á hinn bóginn má telja líklegt að þeir sem fylgj-
ast grannt með stjórnmálum líti svo á að hefði
menntamálaráðherra viljað útiloka þennan mögu-
leika með öllu hefði hann svarað á annan veg. Alla
vega verður að telja að eftir yfirlýsingu mennta-
málaráðherra sé ekki hægt að útiloka að hann eigi
eftir að koma við sögu.
Nú er það svo að snemma á þessu kjörtímabili
tók Inga Jóna Þórðardóttir borgarfulltrúi við for-
ystu borgarstjórnarflokks sjálfstæðismanna.
Hún hefur ekki gefið neinar opinberar yfirlýs-
ingar um að hún hyggist láta af því starfi. Í sam-
tali við Morgunblaðið í dag, laugardag, segir hún
hins vegar í tilefni af ummælum Björns Bjarna-
sonar: „Ég fagna öllum þeim, sem vilja leggjast á
árarnar með okkur til þess að koma R-listanum
frá völdum. Það sem skiptir mestu máli er að okk-
ur takist að stilla upp sigurstranglegum lista því
að framtíðarhagsmunir Reykvíkinga krefjast
þess að það verði stjórnarskipti í Reykjavík á
næsta vori. Við höfum verið að vinna að því innan
borgarstjórnarflokksins á þessu kjörtímabili að
styrkja stöðu okkar eins og kostur er. Þeirri
vinnu verður haldið áfram.“
Þessi ummæli Ingu Jónu Þórðardóttur verða
ekki skilin á annan veg en þann að hún vilji alls
ekki útiloka þátttöku menntamálaráðherra í
borgarstjórnarkosningunum. Þau orð hennar að
„það sem skiptir mestu máli er að okkur takist að
stilla upp sigurstranglegum lista“ benda til þess
að hún setji flokkshagmuni ofar eigin hagsmun-
um, ef menn meti stöðuna á þann veg, og þarf
raunar engum að koma á óvart þegar þessi
borgarfulltrúi á í hlut.
Þeir sem vel þekkja til telja að það hafi haft
mikil áhrif á menntamálaráðherra hve margt
ungt fólk hefur komið að máli við hann um þessi
mál. Og ekki fer á milli mála að með Birni Bjarna-
syni væri kominn fram á sjónarsviðið á vettvangi
borgarmála mjög sterkur stjórnmálamaður.
Hann hefur náð traustari tökum á mennta- og
skólamálum þjóðarinnar en nokkur annar
menntamálaráðherra allt frá dögum föður hans,
Bjarna Benediktssonar, svo og dr. Gylfa Þ. Gísla-
sonar í því ráðuneyti. Þess vegna mundi mörgum
sjálfstæðismönnum þykja þetta góður kostur en
það á eftir að koma í ljós hvort hér er meira á ferð-
inni en virðist við fyrstu sýn.
Viðhorf innan
Reykjavíkur-
listans
Á SAMA tíma og þess-
ar umræður fara fram
innan Sjálfstæðis-
flokksins ríkir tölu-
verð óvissa um fram-
tíðina á vígstöðvum
Reykjavíkurlistans. Það er þó alveg ljóst að Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir mun fara fyrir listanum í
kosningunum að ári. Meiri spurning er hvort hún
mundi sitja út þriðja kjörtímabilið ef hún héldi
meirihlutanum. Innan Samfylkingarinnar líta
margir til hennar sem framtíðar forystumanns
flokksins og telja að gengi hans í skoðanakönn-
unum bendi til að ný andlit þurfi að koma í forystu
flokksins. Samfylkingin efnir til flokksþings
næsta haust og erfitt að sjá hvernig borgarstjóri
gæti komið þar við sögu án þess að skaða mögu-
leika sína í borgarstjórnarkosningum nokkrum
mánuðum síðar.
Þetta er þó ekki mesti vandinn sem borgar-
stjóri stendur frammi fyrir. Fyrir nokkrum miss-
erum var fjallað um það hér á þessum vettvangi
hvort Framsóknarflokkurinn mundi verða aðili að
Reykjavíkurlistanum í næstu borgarstjórnar-
kosningum. Þá var margt sem benti til þess að
ráðandi öfl í Framsóknarflokknum í Reykjavík
teldu nauðsynlegt að efna til sjálfstæðs framboðs
á vegum flokksins til þess að láta reyna á fylgi
hans í Reykjavík og skapa honum sjálfstæðari
stöðu í borgarmálum. Líkurnar á því að til þessa
kæmi minnkuðu verulega þegar Finnur Ingólfs-
son tók ákvörðun um að hætta afskiptum af
stjórnmálum en mundu aukast á ný ef hann sneri
til baka sem vel upplýstir menn um málefni
Framsóknarflokksins vilja ekki útiloka þótt það
yrði flókin aðgerð fyrir seðlabankastjóra. Stað-
reyndin er hins vegar sú að ný foringjaefni eru
ekki á hverju strái í Framsóknarflokknum eins og
sjá má á umræðum um varaformannskjör í
flokknum. Þetta vandamál er ekki bundið við
Framsóknarflokkinn. Þetta sýnist ætla að verða
vandamál í öllum stjórnmálaflokkum á næstu ár-
um.
Til marks um sterka stöðu Finns Ingólfssonar í
Framsóknarflokknum, þótt hann hafi hætt af-
skiptum af stjórnmálum eru eftirfarandi ummæli
Elíasar Snælands Jónssonar, ritstjóra Dags í
grein, sem hann skrifar í blað sitt í dag, laugar-
dag, en hann segir: „Það er út af fyrir sig athyglis-
vert, að Finnur Ingólfsson skuli enn setja mark
sitt á umræður og átök innan Framsóknarflokks-
ins, þótt það sé einungis með brotthvarfi sínu og
til marks um hversu sterk staða hans var innan
flokksins. Þannig blandast átökin um eftirmann
Finns í embætti varaformanns að vissu leyti inn í
ágreining um hvernig fylla eigi leiðtogasæti hans
meðal framsóknarmanna í höfuðborginni.“
Þróun flugvallarmálsins gæti ýtt undir þær
raddir á nýjan leik innan Framsóknarflokksins að
flokkurinn eigi að efna til sjálfstæðs framboðs í
höfuðborginni. Það kom mörgum á óvart að
borgarstjóri skyldi á fundi í ráðhúsinu fyrir viku
taka af skarið um sína afstöðu til málsins. Að
sjálfsögðu er æskilegt að afstaða stjórnmálafor-
ingja liggi fyrir í svo veigamiklu máli. Hins vegar
má ætla að þessi yfirlýsing eigi eftir að valda Ingi-
björgu Sólrúnu vandkvæðum þegar að því kemur
að halda Reykjavíkurlistanum saman. Hún er í
raun og veru í forystu fyrir samsteypustjórn í
Reykjavík og þeir sem í slíku hlutverki eru þurfa
stundum að halda öllum möguleikum opnum fram
á síðustu stund.
Forystumenn Framsóknarflokksins koma nú
hver á fætur öðrum og lýsa stuðningi við að
Reykjavíkurflugvöllur verði áfram á sínum stað.
Með þeim yfirlýsingum eru þeir að tryggja stöðu
flokksins á landsbyggðinni. Verði flugvallarmálið
stórt mál í næstu borgarstjórnarkosningum eins