Morgunblaðið - 25.02.2001, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
„ÉG VIL einfaldlega breyta til og
lifa öðruvísi lífi, að minnsta kosti um
skeið,“ sagði Jón. „Þegar ég réðst í
næstsíðasta starfið mitt hjá Akur-
eyrarbæ ætlaði ég að vera í fimm ár
en var í nítján. Þegar ég réð mig til
borgarinnar árið 1995 ætlaði ég aft-
ur að vera fimm ár og þau eru liðin.
Samtals hef ég verið tuttugu og
fimm ár í stjórnunarstörfum hjá
sveitarfélagi og það er orðið ágætt í
bili. Ég er orðinn 53ja ára og vil
ekki falla við skrifborðið. Hann
Ingimar Erlendur orti einu sinni
„… menn verða
ekki lengur úti
milli bæja,
því menn
verða inni
milli veggja“.
Ég ætla semsé að reyna að forð-
ast að verða inni milli veggja. Þó svo
að það hafi verið afar gaman í þessu
starfi mínu hjá Reykjavíkurborg
finnst mér samt óneitanlega að ég
hafi verið að flýta mér öll þessi síð-
ustu fimm ár. Að auki hef ég lang-
tímum haft vonda samvisku yfir ein-
hverjum ó- eða illa gerðum verkum.
Þetta tvennt er ekki gott til lengdar.
Ég á ýmsar góðar bækur ólesnar,
diska sem ég hef ekki mátt vera að
því að hlusta á og svo á ég forkunn-
arskemmtileg barnabörn, sem hafa
tíma fyrir mig einmitt núna og alls-
óvíst hvað síðar verður í því efni. Ég
ætla með öðrum orðum ekki að hella
mér beint í annað enn merkilegra
starf heldur sinna ýmsu sem ég hef
haft of lítinn tíma fyrir að undan-
förnu en er mér dýrmætt. Ég las í
einhverju „manager-tímariti“ að í
Bandaríkjunum héti svona hegðun
„down-switching“ og þar telst hún
ekki til sjúkdóma. Við það létti
mér.“
Bjóst við fráhvarfseinkennum
En var þetta erfið ákvörðun? „Já
og nei. Mér hefur þótt starf mitt hjá
borginni mjög spennandi og gefandi
en kannski einmitt þess vegna hefur
það verið nærgöngult. Það hefur
rutt ýmsu öðru til hliðar. Svona
starf verður líka einskonar lífsstíll,
og ég væri kjáni ef ég reiknaði með
að það væri hægt að leggja frá sér
starf af þessu tagi, lífsmáta af þessu
tagi, alveg átakalaust. Ég bjóst við
einhvers konar fráhvarfseinkenn-
um. Að ég sakni vinnufélaga, að ég
sakni einhverrar kenndar um eigið
mikilvægi, að mér geti leiðst eða ég
fyllist örvæntingu yfir að vera ekki
boðið á frumsýningar eða sýning-
aropnanir. Þessir dagar sem liðnir
eru síðan hafa hinsvegar verið mjög
ljúfir og ég hef haft yfrið af ánægju-
legum hlutum að sýsla við. Svo þyk-
ist ég vita að ef tilveran verður óþol-
andi leiðinleg án vinnu þá bara
reyni ég að ráða mig í vinnu á nýjan
leik. Áhættan er nú ekki stærri en
svo.“ Jón segist kveðja vel launað en
tímafrekt starf. „Ég geng að því að
ég muni hafa miklu minni tekjur en
miklu meiri tíma og miklu meira
frelsi um að nota hann. Það vill svo
vel til að ég er búinn að kaupa mér
flest dótið sem þarf og ég er svo lán-
samur að ég á ekki jeppa eða önnur
tómstundatæki sem eru svo dýr í
rekstri að þau kosta nærri allar
tómstundirnar. Aftur á móti er ég
ekki að gera því skóna að sitja iðju-
laus og ég mun taka að mér einhver
launuð verkefni, ég hef skrifað eina
bók og kannski skrifa ég aðra. Ég
er fullur af athafnaþrá og áhuga-
málum.“
Mismunandi fletir
á sömu málum
Jón varð fyrstur til að gegna
starfi framkvæmdastjóra þróunar-
og fjölskyldusviðs hjá borginni en
hafði verið í sams konar stöðu hjá
Akureyrarbæ. „Þetta er staða sviðs-
stjóra og hefur einkum það hlutverk
að tengja saman eða samhæfa þjón-
ustustofnanir borgarinnar í hinum
svonefndu mjúku málum, menning-
armálum, félagsþjónustu, skólamál-
um, leikskólamálum, öldrunarþjón-
ustu og tómstundamálum,“ sagði
Jón. „Hjá Reykjavíkurborg sinna
sterkar, sjálfstæðar stofnanir hverj-
um þessara málaflokka um sig:
Félagsþjónustan, Fræðslumiðstöð-
in, Íþrótta- og tómstundaráð. Það
getur þó gerst, og því fremur sem
kerfi eru stærri, að menn gleymi að
einstakar þjónustugreinar eru allar
aðeins mismunandi fletir á sömu
málum, ólíkar þarfir sama fólks og
það geta hæglega risið veggir milli
stofnana. Sviðsstjóri er tengiliður
milli yfirstjórnar og stofnananna.
Hann leitast við að samhæfa störf
þeirra og koma í veg fyrir tvíverkn-
að eða gloppur. Hann þarf að vera
leiðandi í þróunarstarfi og breyt-
ingum. Svo er hann að sjálfsögðu á
vissan hátt slökkvilið ef vandamál
koma upp og ruslakista fyrir verk-
efni sem koma aðvífandi en eiga sér
ekki stað fyrir í kerfinu. Í ársbyrjun
1999 varð til Þróunarsvið í Ráðhúsi
Reykjavíkur og mér var falið að
stýra því. Þróunarsviðinu er ætlað
að undirbúa morgundaginn og vera
tæki fyrir yfirstjórn borgarinnar til
þess að undirbúa og innleiða breyt-
ingar.“
Forneskjulegir
stjórnunarhættir
Að mati Jóns var margt forn-
eskjulegt hjá borginni þegar hann
kom til starfa og þá aðallega stjórn-
unarhættir í Ráðhúsinu. „Þar tíðk-
aðist einhver sjálfsskilningur og
stjórnsýsla sem tilheyrði liðnum
tíma og kom t.a.m. fram í mikilli
miðstýringu og fornfálegum vinnu-
brögðum í fjármálastjórn samhliða
litlu eftirliti,“ sagði Jón. „Stjórnsýsl-
an í Reykjavík var einfaldlega langt
á eftir og einhver sjálfbirgingshátt-
ur virtist banna henni að breyta sér
eða læra af öðrum. Ég vissi áður en
ég kom að Reykjavík var vegna
þessa orðin visst aðhlátursefni ann-
arra sveitarfélaga sem voru tekin að
þróa stjórnsýslu sína. Þetta átti
miklu síður við um þjónustustofn-
anir borgarinnar utan Ráðhússins.
Þar var og er víða mikill metnaður
og enginn hroki kom í veg fyrir að
þær vildu læra að vinna betur. Þær
voru hinsvegar nokkuð í viðjum
miðstýringar.
Það er náttúrlega varla til neitt
skemmtilegra en að koma inn í
svona gamaldags kerfi, blásaklaus
sjálfur af að það skuli vera svona, og
takast á við breytingar. Það vildi
svo til, að á árinu 1996 var mikill
hugur í fólki í Ráðhúsinu og vilji til
að endurskoða stjórnsýsluna. Þetta
var fólk sem þá var nýlega komið til
starfa og einnig aðrir sem höfðu
verið þar fyrir og vissu að umbóta
var þörf. Þetta var líka frábært
hæfileikafólk og mjög gaman að
taka þátt í að þróa stjórnsýslu Ráð-
hússins í nútímalegri átt með þessu
fólki. Ég held að það hafi tekist
bærilega. Ég held það sé ekkert
sveitarfélag lengur sem hlær að
Reykjavíkurborg fyrir forneskju,
þvert á móti veit ég að hún er á ný
orðin mörgum þeirra fyrirmynd
eins og höfuðborg á vitaskuld að
vera.“
Sífelldar breytingar
Jón sagði að kyrrstaða hefði átt
stóran þátt í að svo var komið fyrir
stjórnsýslunni. „Það er ósköp svipað
með opinbert stjórnsýslukerfi eins
og steypubíl, að það verður sífellt að
snúa tromlunni, annars stífnar og
storknar steypan,“ sagði hann. „Það
skiptir aftur á móti ekki öllu máli
hvort tromlan snýst á þennan veg-
inn eða hinn, mestu skiptir að hún
snúist. Opinber stjórnsýsla vakir
meðan hún er að breyta sér, hún
vakir meðan hún veltir fyrir sér
hvernig hún er og hvernig hún á að
verða. Þegar hún hættir að spyrja
sig þessa er hætt við að hún sofni og
storkni jafnvel í furðulegustu form-
um. Einu sinni hélt ég að breytingar
breytinganna vegna væru bara vit-
leysa en nú játa ég fúslega að svo er
ekki. Mér finnst að breytingar í op-
inberri stjórnsýslu verði að vera sí-
felldar af því stjórnsýsla verður að
vera sívakandi. Sú stjórnsýsla sem
ekki er að breyta sér á tímum eins
og núna eru er einfaldlega sofandi;
storknuð steypa. Meðal annars þess
vegna er ekki svo slæmt að stjórn-
endur hugsi sér til hreyfings eftir
fimm til tíu ára starf.“ Hann sagði
að breytingarnar í stjórnsýslunni
hefðu verið að hverfa frá miðstýr-
ingu til dreifstýringar. Að auka
sjálfstæði stofnana og stefnumótun-
arvinnu, taka upp rammafjárveit-
ingar, ný eftirlitskerfi, ekki einasta
með fjármálum heldur einnig með
árangri í þjónustu. „Kúltúrinn í
svona umfangsmiklum stjórnkerfum
breytist ekki á einni nóttu, en ferlið
hefur staðið yfir frá árinu 1996 og
sumar breytingarnar eru orðnar vel
rótfastar meðan aðrar eru ennþá
bara græðlingar,“ sagði hann.
„Þetta á við um stjórnsýsluna en
þess utan hefur heilmargt spenn-
andi verið að gerast í starfsemi á
vegum borgarinnar undanfarin ár.
Staðið hefur yfir mjög áhugaverð
tilraun í hverfisþjónustu í Grafar-
vogi, þ.e. Miðgarður, sem hefur tek-
ist afar vel og verður vonandi vísir
að fleiri hverfismiðstöðvum þar sem
reynt er að veita alla íbúaþjónustu á
einum stað. Það verður vonandi
haldið áfram að leita að formum fyr-
ir grenndarlýðræði eins og reynt
var í Grafarvogi með svokallaðri
hverfisnefnd, þó svo hún hafi ekki
virkað sem skyldi. Á þessum tíma
var grunnskólinn fluttur til sveit-
arfélaganna, menningarnótt var
Morgunblaðið/Golli
Jón Björnsson, fyrrverandi framkvæmdastjóri þróunar- og fjölskyldusviðs hjá Reykjavíkurborg.
Bagalegt ef pólitík-
in er stjórnsýslunni
ekki vaxin
Jón Björnsson lét nýlega af störfum sem
framkvæmdastjóri þróunar- og fjölskyldu-
sviðs hjá Reykjavíkurborg eftir fimm ára
starf en áður hafði hann starfað hjá Akureyr-
arbæ í nítján ár. Hann sagði Morgunblaðinu
frá ákvörðun sinni um starfslok og viðhorf-
um til stjórnsýslu sveitarfélaga.
Hættir eftir tuttugu og fimm ár í stjórnunarstörfum