Morgunblaðið - 18.03.2001, Síða 10

10 SUNNUDAGUR 18. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Vegabréfaeftirlit með komufarþegunum er
strangara en skoðun skilríkja þeirra sem eru að
yfirgefa svæðið, skv. Schengen-reglum. Í landa-
mærahliðunum fer fram nákvæmt vegabréfa- og
persónueftirlit, óháð því hvort farþegar ætla að
hafa viðdvöl á Íslandi eða ekki. Ríkisborgarar
landa sem ekki taka þátt í Schengen-samstarf-
inu, eru skilgreindir sem útlendingar (e. aliens) í
Schengen-samningnum. Þeir sæta sérstaklega
ströngu eftirliti sérþjálfaðra landamæravarða
sýslumannsembættisins á Keflavíkurflugvelli.
Kannað er hvort ferðamennirnir eru með
gild og ófölsuð skilríki og vegabréfsáritun til
þriggja mánaða ef þess er krafist. Þeir gætu einn-
ig þurft að framvísa skjölum til staðfestingar á til-
gangi dvalar og hvort þeir geta séð fyrir sér með-
an á dvöl stendur. Kannað er hvort viðkomandi er
á skrá yfir þá sem synja á komu inn á svæðið og
hvort hann getur talist ógnun við allsherjarreglu,
þjóðaröryggi eða alþjóðasamskipti einhvers
en. „Þær skyldur sem við tökum að okkur eru
að fella niður persónueftirlit á innri landamær-
um en jafnframt tökum við að okkur að fram-
kvæma persónueftirlit við komu allra frá svo-
kölluðum þriðju ríkjum, með samræmdum
hætti eins og Schengen-reglurnar segja til
um,“ segir Þorsteinn.
Með afnámi eftirlits á innri landamærum á
milli Schengen-ríkjanna fela þátttökuríkin í
raun hvert öðru að hafa eftirlit með landamær-
um hvert annars. „Önnur Schengen-ríki eru að
fela Íslandi að hafa eftirlit á landamærum fyrir
sína hönd. Þannig munu til dæmis ferðamenn
frá Bandaríkjunum sem koma hingað frá og
með 25. mars fara í gegnum landamæraeftirlit
á Keflavíkurflugvelli, hvort sem þeir eru að
koma til Íslands eða ætla að halda áfram til
annars Schengen-lands. Fyrsta og síðasta eft-
irlit með þeim fer fram á Keflavíkurflugvelli.
Þetta eru sýnileg áhrif sem menn munu verða
varir við,“ segir Högni S. Kristjánsson sendi-
ráðunautur í utanríkisráðuneytinu.
Heimilt að loka
landamærunum tímabundið
Einstökum Schengen-ríkjum er heimilt, að
höfðu samráði við önnur aðildarríki, að taka á
ný upp tímabundna landamæravörslu á innri
landamærum sínum „vegna allsherjarreglu og
þjóðaröryggis,“ eins og það er orðað. Eru mörg
dæmi þess að einstök ríki hafi tekið upp landa-
mæraeftirlit um lengri eða skemmri tíma, t.d.
ef yfirvöld bregðast við yfirvofandi straumi
ólöglegra innflytjenda eða óeirðaseggjum í
tengslum við knattspyrnuleiki.. Lokuðu Belgar
N
ORÐURLÖNDIN fimm, Ís-
land, Noregur, Danmörk,
Svíþjóð og Finnland, verða
samtímis aðilar að Schengen-
samstarfi Evrópulanda 25.
mars næstkomandi. Með
þátttöku Norðurlandanna
verða aðildarríki Schengen
15 talsins, en auk Norðurlandanna eru eftirtal-
in 10 lönd aðilar að Schengensamstarfinu:
Þýskaland, Belgía, Frakkland, Lúxemborg,
Holland, Ítalía, Spánn, Portúgal, Grikkland og
Austurríki.
Ísland og Noregur eru einu löndin í Schen-
gen sem standa utan Evrópusambandsins
(ESB). Aðildarsamningur Dana nær yfir
Grænland og Færeyjar sem munu því einnig
tilheyra Schengen-svæðinu þann 25. mars.
Bretland og Írland eru einu ESB-ríkin sem
standa utan Schengen-samstarfsins. Þessar
þjóðir nýta sér þó ýmsa hluta Schengen-sam-
starfsins, s.s. sívaxandi lögreglusamstarf, sem
fram fer á vettvangi Schengen-landanna. Þá
var ákveðið á ráðherrafundi í Brussel í seinustu
viku að ganga til viðræðna við Sviss, sem hefur
óskað eftir viðræðum um aðild að Schengen.
Frjáls för – hert eftirlit
Kjarni Schengen-samstarfsins felst í afnámi
eftirlits með fólki á innri landamærum Scheng-
en-ríkjanna í þeim tilgangi að tryggja frjálsa
för einstaklinga yfir landamæri samstarfsland-
anna. Til að vega upp á móti neikvæðum afleið-
ingum þessa afnáms persónueftirlits á innri
landamærum hafa verið gerðar margháttaðar
ráðstafanir með hertu eftirliti á ytri landamær-
um svæðisins, gagnkvæmri réttaraðstoð, stór-
aukinni lögreglusamvinnu, s.s. með notkun
sameiginlegs tölvuvædds upplýsingakerfis, og
baráttu gegn fíkniefnasmygli, alþjóðlegri
glæpastarfsemi og ólöglegum innflytjendum.
Samræmdar reglur eru um meðferð flótta-
manna, veitingu pólitísks hælis og vegabréfsá-
ritanir þegna ríkja utan svæðisins.
Tolleftirlit óbreytt á Íslandi
Með þátttöku Íslands verður vegabréfaeft-
irlit hér á landi fellt niður við brottför eða komu
til ríkja sem eru aðilar að samstarfinu. Engar
breytingar verða þó gerðar á tolleftirliti á Ís-
landi, þar sem Ísland og Noregur taka ekki
þátt í tollabandalagi Schengen-landanna. Verð-
ur tollskoðun á landamærum Íslands því með
óbreyttum hætti frá því sem verið hefur, þar
með talið á farangri ferðafólks.
„Megininntak Schengen-samningsins fjallar
um frjálsa för fólks um innri landamæri. Öll
önnur ákvæði hans eru til þess fallin að ná
þessu markmiði og vinna gegn neikvæðum af-
leiðingum af því að afnema persónueftilitið,“
segir Þorsteinn A.
Jónsson, verkefnisstjóri á vegum dómsmála-
ráðuneytis vegna Schengen-undirbúningsins
og sérstakur ráðgjafi stjórnvalda um Scheng-
t.d. landamærum sínum þrisvar sinnum á sein-
asta ári.
Afnám vegabréfaeftirlitsins hefur þó ekki
áhrif á þá skyldu einstaklinga að bera á sér per-
sónuskilríki á ferðalögum og framvísa þeim ef
þess er krafist í einstökum Schengen-löndum
þótt eftirlitið fari ekki lengur fram á landa-
mærunum. Þetta hefur orðið tilefni mikillar
umræðu og nokkurrar gagnrýni á öðrum Norð-
urlöndum að undanförnu. Schengen-samstarf-
ið kemur í stað norræna vegabréfasambands-
ins sem í 40 ár hefur gert Norðurlandabúum
kleift að ferðast vegabréfslaust innan Norður-
landanna. Þykir mörgum það skjóta skökku við
að þegar vegabréfafrelsi Schengen-samstarfs-
ins er komið á fót þurfi fólk framvegis að hafa
með sér persónuskilríki þegar skroppið er yfir
landamæri Norðurlandanna.
„Menn eiga ekki að skilja passann eftir
heima,“segir Högni. „Það hefur ekkert með
það að gera að verið sé að taka upp eitthvert
Schengen-skilríki, heldur helgast fyrst og
fremst af því, líkt og verið hefur, að hvort sem
maður er á ferð innanlands eða erlendis þarf
hann alltaf að geta sannað hver hann er ef eftir
því er leitað,“ segir Högni.
„Vegabréf er eina íslenska fullgilda persónu-
skilríkið og samkvæmt löggjöf flestra ríkja er
skylda að bera á sér fullgild persónuskilríki,“
segir Þorsteinn. Hann bendir á að menn tækju
áhættu ef þeir skildu vegabréfið eftir heima og
hefðu með sér ökuskírteini eða einhver önnur
skilríki, því óvíst sé hvort önnur ríki viður-
kenndu eða sættu sig við þau sem persónuskil-
ríki.
„Mörg ríki hafa tekið upp sérstök persónu-
skilríki í staðinn fyrir vegabréf, sem eru jafn-
framt ferðaskilríki og viðurkennd sem slík.
Finnar hafa þegar gefið slíkt út og Svíar íhuga
að gera það en við höfum ekki gefið slíkt út.
Samkvæmt löggjöf flestra ríkja er skylda að
geta sannað á sér deili með fullnægjandi skil-
ríkjum. Í mörgum ríkjum er að finna sektar-
heimildir ef menn bera ekki á sér skilríki,“ seg-
ir Þorsteinn. Hann á þó ekki von á að íslenskir
ferðamenn muni verða varir við þessa breyt-
ingu á ferðum sínum í Evrópu, enda sjaldgæft
að menn séu stöðvaðir á förnum vegi og krafðir
um persónuskilríki.
Afnám eftirlits á landamærum Schengen-
landanna á ekki að hafa í för með sér að slakað
verði á tolleftirliti og almennu eftirliti lögreglu
með fólki á ferðum þess milli landa, lögregla
getur hvar og hvenær sem er kannað skilríki
útlendinga og má því segja að í reynd sé verið
að færa eftirlitið frá sjálfum landamærunum og
efla það innan hvers ríkis, með víðtæku lög-
reglusamstarfi innan Schengen. Upphaflegt
markmið Schengen-reglnanna er að tryggja
öllum frjálsa för um aðildarlöndin og leggja
bann við því að haft sé eftirlit með einstakling-
um af þeirri ástæðu einni að viðkomandi þarf
að fara yfir landamæri.
Strangara eftirlit verður
haft með sjóumferð
Aildarríkin hafa samræmt reglur og gefið út
handbækur um hvernig eftirlit á ytri landa-
mærum svæðisins skuli framkvæmt. Sett hafa
verið lágmarksskilyrði þess að einstaklingar fái
að koma inn á Schengen-svæðið og ferðast þar
um.
Hefur því verið ráðist í umfangsmiklar fram-
kvæmdir og breytingar í flughöfnum aðildar-
landanna, þar sem halda þarf aðskildri umferð
innan Schengen-svæðisins og utan þess.
Allir farþegar sem hingað koma og héðan
fara til ríkja utan Schengen-svæðisins, þar með
taldir áningar- og skiptifarþegar til og frá
Bandaríkjunum sem ekki hafa sætt landa-
mæraeftirliti, munu þurfa að gangast undir eft-
irlit með tilkomu Schengen. Farþegar til og frá
Bretlandi, Írlandi og Sviss munu einnig þurfa
að hlíta eftirliti þar sem þessi ríki eru ekki að-
ilar að Schengen.
„[...]eftirlit á flugvöllum verður mun öflugra
og markvissara en verið hefur og tekið verður
upp strangara eftirlit með sjóumferð þar sem
farið verður yfir áhafna- og farþegalista sam-
kvæmt reglum samningsins og handbókar Sir-
ene[...] Í þessu sambandi er vert að nefna það
að þrátt fyrir að ríkisborgarar ríkja utan Evr-
ópusambandsins njóti góðs af ferðafrelsinu
innan Schengen-svæðisins leggur samningur-
inn þeim þær skyldur á herðar að tilkynna sig
hjá bærum yfirvöldum á yfirráðasvæði þess
samningsaðila, sem komið er til, í samræmi við
þau skilyrði sem hver samningsaðili um sig set-
ur,“ segir í umsögn sem ríkislögreglustjóri
sendi utanríkismálanefnd þegar Schengen-
samningurinn var til meðferðar á Alþingi.
Frelsi til ferða í
Ísland verður aðili að Schengen-samstarfinu 25. mars næst-
komandi þegar öll Norðurlöndin hefja þátttöku í Schengen. Af-
numið verður allt vegabréfaeftirlit á innri landamærum land-
anna. Ísland mun framfylgja ströngu landamæraeftirliti á ytri
landamærum Schengen-svæðisins fyrir hönd 15 ríkja. Allir
löggæslumenn landsins hafa verið tengdir stærsta upplýs-
inga- og gagnagrunnskerfi Evrópu, Schengen-upplýsingakerf-
inu. Mikill viðbúnaður er hér á landi vegna aðildarinnar að
Schengen. Ómar Friðriksson fjallar um þær skyldur sem
Íslendingar hafa tekið á sig vegna Schengen og um
áhrif samstarfsins í greinaröð um Ísland og Schengen sem
birtist Morgunblaðinu í dag og næstu daga.
F
LUGLEIÐAVÉL frá Bandaríkjunum
kemur að einni af þremur land-
göngubrúm við vesturálmu nýrrar
17 þús. fermetra Suðurbyggingar
Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar árla
morguns sunnudaginn 25. mars.
Farþegarnir ganga inn í flugstöð-
ina á annarri hæð, fyrstir ferðalanga til að fara
um bygginguna, sem opnuð var að hluta á mið-
nætti þegar aðild Íslands að Schengen-
samstarfinu gekk í gildi.
Farþegarnir eru jafnframt hinir fyrstu sem
koma að ytri landamærum Schengen-svæðisins
á Keflavíkurflugvelli, sem er orðinn landamæra-
stöð Schengen-ríkjanna 15 á ytri landamærum
Schengen-svæðisins.
Farþegahópurinn fer niður á fyrstu hæð
þar sem byggt hefur verið þjónusturými fyrir svo-
nefnda utan-Schengen-farþega. Þar bíða flug-
skiptifarþegar sem ætla að halda för sinni áfram
um morguninn með tengiflugi til áfangastaða í
Evrópu sem eru utan Schengen (Bretlands, Ír-
lands, Sviss). Þessi hópur stígur aldrei fæti inn á
Schengen-svæðið í flugstöðinni.
Aðrir farþegar sem eru á leið til Íslands
eða ætla að halda för sinni áfram til annarra
Schengen-landa fara upp rúllustiga á aðra
hæð byggingarinnar og koma þá inn í landa-
mærarými, þar sem vegabréfaskoðun fer
fram. Reistir hafa verið 7 landamærabásar
með 14 landamærahliðum.
Strangt vegabréfaeftirlit Tryggt á að
vera að ekki verði tafir við vegabréfaeftirlit,
jafnvel á mestu álagstímum. Eftirlits-
myndavélar fylgjast með straumnum við
landamærahliðin. Sumir básanna eru
„tvíátta“ þannig að hægt er að afgreiða
samtímis farþega sem þurfa í gegnum
vegabréfaskoðun á leið út af Schengen-
svæðinu og komufarþega inn á svæðið.