Morgunblaðið - 18.03.2001, Blaðsíða 35

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. MARS 2001 35
Í
ævisögu Sir Isaiah Berlin
skrifar Michael Ignatieff
að Berlin hafi í þekktustu
ritgerð sinni í raun haldið
uppi vörnum fyrir þá sem
vilja ekki skipta sér af pólitík.
Með þessu hafi Berlin eiginlega
haldið fram því sem nefna mætti
pólitíska rólyndishyggju.
Isaiah Berlin kom í heiminn í
Riga í Lettlandi 1909 og varð
ungur fyrir barðinu á fasisma,
bæði Þjóðverja og Rússa, enda
varð öll hans ævi ein allsherjar
barátta gegn hvers konar kúgun
og forsjónarhyggju – og hann var
meira að segja andvígur því að
það væri á einhvern hátt skylda
manns að hafa pólitíska skoðun.
Berlin slapp með fjölskyldu
sinni til Englands, og þessi lettn-
eski gyðingur varð að klassískum
Englendingi í tvídjakkafötum án
þess þó nokkurntíma að hætta að
vera lettneskur gyðingur. Hann
varð að
fræðingi í
Oxford,
fyrst í heim-
speki, en hin
stranga rök-
greining-
arhefð sem
var að ryðja sér til rúms þarna á
fyrri hluta 20. aldarinnar átti ekki
við hann og hann breyttist í
blandaðan fræðing – stjórn-
málaheimspeking og sagnfræð-
ing.
Sennilega hefur enginn fræði-
maður haft eins mikil og bein
áhrif á gang hugmyndasögunnar
á síðustu öld og Berlin, og ástæða
þess er sennilega sú, að hann hélt
sig aldrei alveg innan akadem-
íunnar, heldur lét að sér kveða á
opinberum vettvangi, bæði póli-
tískum og sem „intellektúal
skemmtikraftur“ fyrir ríkt fólk.
Fyrir þetta var hann gagnrýndur
af fræðimönnum og kannski ekki
tekinn fyllilega alvarlega.
Ignatieff segir í ævisögunni að
þegar Berlin lést 1997 hafi komið
í ljós að bæði vinstri og hægri
menn hafi haft horn í síðu hans.
Vinstri mönnum þótti ekki síst
þessi pólitíska rólyndishyggja,
sem nefnd er hér að ofan, var-
hugaverð, og í raun fela í sér vörn
fyrir ríkjandi ástand og óhefta
einstaklingshyggju. Hægri mönn-
um gast aftur á móti ekki að
þeirri félagslegu frjálslynd-
isstefnu sem Berlin hélt ætíð
fram, og leit í raun á sem grund-
vallarviðhorf sitt.
Þekktasta heimspekiverk Berl-
ins er án efa ritgerðin Tvær hug-
myndir um frelsi (Two Concepts
of Liberty), þar sem hann gerði
greinarmun á jákvæðu frelsi og
neikvæðu. Þessi greinarmunur er
löngu orðinn einn af grundvall-
arþáttum allrar stjórnmálaheim-
speki.
Jákvætt frelsi er frelsi til at-
hafna, en neikvætt frelsi er frelsi
frá hvers konar höftum. Berlin
hafði miklar efasemdir um já-
kvætt frelsi, því að honum sýndist
í því felast mikil hætta á forsjón-
arhyggju, og þeirri hugsun að
hægt væri að ákveða fyrirfram í
hverju hamingjan væri fólgin – ef
maður bara fylgdi röklegri skyn-
semi.
Þarna er sennilega komin meg-
inástæðan fyrir því að bæði
vinstri og hægri menn voru fúlir
út í Berlin, og þetta er líka undir-
staðan í pólitísku rólyndisstefn-
unni: Berlin hafnaði því, að með
skynsamlegri pólitík – eða rökvísi
og skynsemi yfirleitt – væri hægt
að leysa öll vandamál.
Hugmyndir fólks um það hvað
er rétt og hvað er gott munu allt-
af verða mismunandi og ósam-
ræmanlegar og þess vegna er
hvorki hægt að segja að vinstri-
menn né hægrimenn hafi end-
anlega rétt fyrir sér. Að svo
miklu leyti sem hægt er að segja
að pólitík sé nauðsynlegur þáttur
í mannlífinu er hún ill nauðsyn,
en ekki leiðin til að losna við
ánauð.
Þess vegna er ekki hægt að
halda því fram, að afskipti pólitík
sé borgaraleg skylda eða óhjá-
kvæmilega manni fyrir bestu.
Löngunin til pólitískra afskipta,
sagði Berlin, er í rauninni bara
löngunin til að hljóta athygli og
viðurkenningu þess hóps sem
maður tilheyrir – þráin eftir því
að tilheyra einhverju sem er
stærra og meira en maður sjálfur.
Þessi skoðun Berlins er ekki
auðhöfð, þótt henni hafi und-
anfarið vaxið ásmegin – kannski
fyrir tilstuðlan Berlins og manna
eins og hans. Það sem gerir
manni erfitt um vik að hafa þessa
skoðun er ekki síst það að hún
gengur gegn sjálfum Aristótelesi
og einhverjum frægustu orðum
hans, um að mennirnir séu „póli-
tísk dýr“.
En mest af öllu fór í taugarnar
á Berlin sú hugmynd sumra
heimspekinga að fólk viti ekki
alltaf hvað sé því sjálfu fyrir
bestu, og þess vegna þurfi gáfaðir
menn að hugsa fyrir það og segja
því hvað því myndi í raun finnast
ef það bara gæti hugsað rökrétt
og skynsamlega.
Þetta er í samræmi við fyrr-
nefnda vantrú á pólitík sem leið-
inni til fegurra mannlífs. Það er
ekki hægt, hvorki með því að
gera frjálshyggju að algildu við-
miði, né með því að gera sósíal-
isma algildan, að koma mannlíf-
inu í „réttan“ farveg. Slíkur
farvegur er einfaldlega ekki til.
Þess vegna er í rauninni aðeins
eitt alveg ljóst, og það er, að póli-
tísk sannfæring – hvort heldur
sem er hægri eða vinstri – er
röng sannfæring. (Þetta felur
ekki í sér að hægt sé að segja að
einhver sannfæring sé „rétt“.)
Og af þessu leiðir að jafnvel
þótt pólitík sé óhjákvæmilegur
þáttur í mannlífinu verður fólk að
eiga þess kost að skipta sér ekki
af henni ef það vill það ekki. Að
segja pólitísk afskipti vera borg-
aralega eða siðferðislega skyldu
er ekkert annað en forsjón-
arhyggja af verstu sort.
Pólitík er óhjákvæmilegur
þáttur í mannlífinu. Vont veður er
líka óhjákvæmilegt í lífinu, en það
er ekki þar með sagt að við þurf-
um öll að vera veðurfræðingar
eða hafa áhuga á veðrinu.
Pólitískt
rólyndi
„Ef ég væri beðinn að útskýra hvað ég á
við með ímynd þess sem enskt er, þá
myndi ég kynna þig fyrir lettnesk-
gyðing- þýsk- ítalskri blöndu af allri
menningu Evrópu. Ég myndi kynna
þig fyrir Isaiah Berlin.“
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kristjan@yorku.ca
William Waldegrave
✝ Ragnar Jónssonfæddist á Nesi í
Norðfirði 29. septem-
ber 1924. Hann varð
bráðkvaddur á heim-
ili sínu 11. mars síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru Guðrún A.
Karlsdóttir, f. 17.
apríl 1899, d. 11. júní
1982, og Jón Sveins-
son, f. 27. desember
1892, d. 2. febrúar
1931. Ragnar átti
þrjú systkini, Svein-
björgu, Ingibjörgu
og Rögnvald, sem er
látinn.
Ragnar kvæntist Sigríði (Stellu)
Ingvarsdóttur frá Skipum í
Stokkseyrarhreppi, f. 12. október
1928. Börn Ragnars og Sigríðar
eru: 1) Jón Ingvar, bæklunar-
skurðlæknir, f. 19. júní 1954,
kvæntur Helenu Ölmu Ragnars-
dóttur viðskiptafræðingi, f. 8.
mars 1954: Þeirra synir eru Ragn-
ar, f. 29. júlí 1973, Ingvar Þór, f.
11. febrúar 1981, og Egill Örn, f.
7. maí 1983. Eiginkona Ragnars
er Sara Ruth Sigurbergsdóttir, f.
7. júlí 1974, og eiga þau dótturina
Helenu Ölmu, f. 23.
des. 1999. 2) Guð-
mundur, bygginga-
verkfræðingur, f. 6.
október 1955,
kvæntur Herdísi
Þórisdóttur hjúkr-
unarritara, f. 9. maí
1956. Þeirra börn
eru Stella Rut, f. 28.
febrúar 1995, og
Daníel Þór, f. 24.
febrúar 1997.
Ragnar ólst upp á
Norðfirði til 12 ára
aldurs er hann flutti
til Reykjavíkur.
Hann lauk barnaskólanámi á
Norðfirði, stundaði nám í kvöld-
skóla KFUM í Reykjavík og við
Verslunarskóla Íslands um skeið.
Á árunum 1947–1954 starfaði
Ragnar hjá Hitaveitu Reykjavík-
ur, en árið 1954 hóf hann störf hjá
málningarverksmiðjunni Hörpu
hf., sem hann gegndi til ársloka
1995, er hann lét af störfum sök-
um aldurs.
Útför Ragnars fer fram frá
Fossvogskirkju á morgun, mánu-
daginn 19. mars, og hefst athöfnin
klukkan 13.30.
Elskulegur tengdafaðir okkar
Ragnar Jónsson varð bráðkvaddur
að heimili sínu sunnudaginn 11.
mars síðastliðinn.
Það er sárt fyrir okkur öll að sjá
skyndilega á eftir svo yndislegum
manni sem Ragnar var. Yngstu
barnabörnin sem hann passaði
daginn fyrir andlát sitt eiga erfitt
með að skilja hvers vegna afi er
allt í einu farinn. Hann sem alltaf
var tilbúinn að lesa, spila, púsla
eða gera það sem barnabörnunum
datt í hug.
Við minnumst Ragnars sem ein-
staklega hægláts og ljúfs manns
með kímnigáfuna í góðu lagi. Hann
hafði yndi af lestri góðra bóka,
ævisögum, sjómannasögum og
sagnfræðitengdu efni. Okkur
fannst einhvern veginn alltaf á jól-
um að Ragnar fengi ekki réttu
jólagjöfina ef það var ekki góð
bók. Þegar við komum í heimsókn
í Hraunbæinn er myndin af Ragn-
ari oftast sú að hann sat í stólnum
sínum með bók eða dagblað í hendi
og þá auðvitað búinn að leysa
krossgátuna. Einnig litum við allt-
af upp í eldhúsgluggann á leiðinni
að húsinu því Ragnar var sjaldan
langt frá kaffibrúsanum, sat oft við
gluggann og hlustaði á fréttir í út-
varpinu eða viðtalsþætti sem hann
hafði mjög gaman af. Hann missti
helst ekki af neinum fréttaþætti
hvort sem það var í útvarpi eða
sjónvarpi. Þessi hægláti, prúði
maður vissi heil ósköp um menn
og málefni. Hann var vel metinn af
sinni fjölskyldu sem nægði honum,
enda fjölskyldan honum dýrmæt-
ust af öllu. Lítillátari og nægju-
samari maður fyrirfinnst varla.
Þau hjón Ragnar og Stella sem
alla tíð hafa verið óaðskiljanleg,
hafa ætíð verið sonum sínum og
síðar fjölskyldum þeirra helsta
stoð og stytta. Þau hafa gætt
meira eða minna allra barna-
barnanna, bæði þeirra þriggja
eldri sem nú eru á aldrinum 17–27
ára og þeirra yngri sem aðeins eru
fjögurra og sex ára.
Það var mikilvægt að eiga afa og
ömmu eins og Ragnar og Stellu,
þegar fyrsta barnabarnið fæddist
sem um leið átti athvarf hjá þeim,
þar sem foreldrarnir voru ennþá
ung í framhaldsskóla. Það var ekk-
ert sjálfsagðara, fannst þeim. Við
fáum seint fullþakkað allan stuðn-
inginn. Ragnar var þó minna
heima við þegar eldri barnabörnin
voru sem mest á heimili hans, þar
sem hann vann myrkranna á milli,
eins samviskusamur og ósérhlífinn
og hann var.
Það ber ekki að skilja svo að
hann léti drengina afskiptalausa,
það var öðru nær. Það var ekki
síst honum og Stellu að þakka, að
bæði synirnir og sonarsynirnir
náðu góðum tökum á skákíþrótt-
inni. Það var nánast undantekn-
ingarlaust tekið fram tafl þegar
drengirnir komu í heimsókn til afa
og ömmu. Þau voru ófá skiptin
sem afi gerði sér ferð til að fylgj-
ast með, er sonarsynirnir tóku
þátt í grunnskólamótinu í skák um
nokkurra ára skeið.
Ragnar var mikill stuðnings-
maður Skautafélags Akureyrar
þar sem einn af sonarsonum hans
er leikmaður með liðinu. Hann
fylgdist því af miklum hug með úr-
slitabaráttu um Íslandsmeistara-
titilinn í íshokkí í ár. Lokaleik-
urinn var háður daginn áður en
Ragnar lést og við fullyrðum að fá-
ir hafa glaðst meira en Ragnar yf-
ir sigri Akureyringanna.
Ragnar var orðinn nokkuð full-
orðinn eða 70 ára þegar yngri son-
ur þeirra hjóna eignast dóttur, það
var loksins komin stúlka í þessa
strákafjölskyldu, hvílík gleði. Það
geislaði af Ragnari sem og öðrum í
fjölskyldunni litlu þótt hann væri
ekki að hafa mörg orð um hlutina.
Tæpu ári eftir að litla daman
fæddist lét hann af störfum vegna
aldurs, en þá gafst betri tími til að
sinna afastelpunni og yngsta son-
arsyninum sem fæddist skömmu
síðar.
Það var mikið lán fyrir okkur að
eignast slíkan tengdaföður og
börnin okkar svo hlýjan og góðan
afa.
Blessuð sé minning Ragnars
Jónssonar.
Helena og Herdís.
Móðurbróðir minn Ragnar varð
bráðkvaddur á heimili sínu 11.
þessa mánaðar. Með Ragnari er
genginn kær frændi og drengur
góður. Þau voru fjögur systkinin,
tvær systur og tveir bræður, öll
innan við fermingu er þau misstu
föður sinn. Það var mikill missir,
sem börn komast raunar aldrei yf-
ir. Ragnar var þá aðeins sex ára.
Þetta var árið 1931. Á þessum at-
vinnuleysis- og krepputímum var
það ekki óalgengt að systkinahóp-
ur tvístraðist er heimilisfaðir eða
móðir féll frá. En þessi systkini
voru svo lánsöm að eiga einstak-
lega duglega og kjarkmikla móður.
Með aðstoð tengdamóður, móður
og ekki síst systur sinnar tókst
ömmu minni Guðrúnu að halda
heimili í Neskaupstað eftir lát afa.
Atvinnuhorfur voru ekki glæsileg-
ar á landsbyggðinni þá frekar en
nú. Helst var það þó vinna við
sjávarútveginn. Sjóslys voru tíð og
amma sagði mér að hún hefði ekki
getað hugsað sér að missa syni
sína í sjóinn. Árið 1937 flutti hún
því ásamt systur sinni Sesselju
með börnin til Reykjavíkur. Ragn-
ar var þá tólf ára.
Mér er þessi upprifjun svo nær-
tæk nú vegna þess að ég heyrði
ömmu svo oft minnast á hversu
mikill og ótrúlegur styrkur Ragn-
ar hefði verið heimilinu í upphafi
Reykjavíkuráranna. Hann hafði
lokið barnaskólaprófi í Neskaup-
stað og byrjaði strax að vinna sem
sendill er suður kom, en fór jafn-
framt í kvöldskóla K.F.U.M.
Seinna fór hann í Verzlunarskóla
Íslands, en þá voru breyttar at-
vinnuhorfur, nóg að gera eftir her-
nám Breta og freistandi og jafnvel
nauðsyn að halda áfram að vinna.
Má segja að frændi minn hafi upp
frá því ekki látið sér verk úr hendi
falla. Lengst af vann hann hjá
Málningarverksmiðjunni Hörpu.
Þar undi hann hag sínum vel, átti
góða húsbændur sem hann mat
mikils og sem sýndu það oft í verki
að þeir kunnu að meta hann. Ber
að þakka það.
Ragnar var myndarlegur maður,
hár og grannur og bar sig vel.
Hann var vel greindur, vel lesinn
og minnisgóður með afbrigðum.
Hann var hægur, lét lítið fyrir sér
fara en leyndi á sér og var með
góða kímnigáfu. Það var oft gaman
að heyra systkinin rifja upp
bernskuminningarnar að austan.
Greinilegt var að þar áttu þau
djúpar rætur.
Fjölskylda mín hefur alltaf verið
dugleg að halda upp á öll afmæli
og hátíðir. Ég á því margar góðar
minningar frá uppvaxtarárum mín-
um, þar sem börn og barnabörn
ömmu Guðrúnar komu saman á
heimili hennar og Sellu frænku í
Stigahlíðinni og eins á heimilum
systkinanna. Þær minningar eru
mér dýrmætar.
Í einkalífi var Ragnar mikill
gæfumaður. Hann kvæntist Sigríði
Ingvarsdóttur frá Skipum á
Stokkseyri árið 1954. Stella eins
og hún er ætíð nefnd er mikil
mannkostakona og myndarleg.
Heimili þeirra hefur alltaf verið til
mikillar fyrirmyndar, enda bæði
samtaka í snyrtimennsku. Þau
eiga einstöku barnaláni að fagna,
synir þeirra báðir, tengdadætur,
barnabörn og nú lítil sonarsonar-
dóttir hafa verið Stellu og Ragnari
til mikillar gleði. Missir þeirra er
mikill við svo snöggt fráfall Ragn-
ars.
Fjölskyldu hans votta ég ein-
læga samúð. Blessuð sé minning
kærs frænda.
Anna Guðrún Jósefsdóttir.
RAGNAR
JÓNSSON

 


 
 

 





 




 





 

  

  
  


   

  

    !
"#
 " $  

% " &'(
" 
%  )"*#

!  
"#
 #*! %   

 +
" 
!*, $ * #

&  &( # &  &  &(