Morgunblaðið - 21.03.2001, Blaðsíða 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. MARS 2001 41
Pure Color gloss og naglalakk fylgja öllum Estée
Lauder vörum á Kringlukasti meðan birgðir endast.
Kringlunni,
sími 568 9033.
Estée Lauder ráðgjafar verða
í Clöru, Kringlunni, í dag,
fimmtudag, föstudag
og laugardag.
Nýjung fyrir varir og neglur. Tær litur.
Tælandi gljái. Einskær ánægja.
Fagurgljáandi varaliturinn fer ekki
aðeins vel á vörunum, heldur fer
hann einstaklega vel með þær líka,
verndar þær og mýkir.
Naglalakkið hefur til að bera öflugan
perlugljáa, sem endist von úr viti.
Pure Color
Crystal
Estée Lauder kynnir
HUGMYNDAFRÆÐIN á bak
við útboð kennslu við Áslandskóla er
okkur ekki alveg framandi. Hér ligg-
ur til grundvallar sama hugsunin og
lá að baki ómagaframfærslu á öldum
áður. Þá voru ómagar boðnir upp,
eða réttara sagt niður,
og sá sem var tilbúinn
að halda tórunni í
ómaganum, að upp-
fylltum tilteknum skil-
yrðum, fyrir minnstan
pening fékk hann. Nú
er hugmynd sjálfstæð-
ismanna í Hafnarfirði
(SíH) sú, að fela þeim
kennslu og uppeldi
grunnskólabarna sem
eru tilbúnir að gera
það fyrir minnstan
pening. Hér er því
þekkt hugmyndafræði
á ferðinni þótt aðstæð-
ur séu um margt aðrar.
Annars er hug-
myndafræði SíH svo grautarleg í
þessu máli að ekki er hægt að finna
þar nokkra glóru. Í öðru orðinu er
því haldið fram að hér sé verið að
leita á náðir markaðshagkerfisins til
að ná fram hagræðingu og sparnaði í
rekstri en í hinu orðinu er því haldið
fram að svo sé ekki. Af málflutningi
SíH má helst ráða að ætlunin sé að
gera út á ,,hugsjónakapítalista“, sem
séu tilbúnir að leggja fram fjármagn
og tryggingar upp á tugi ef ekki
hundrað milljónir króna án vonar
um nokkurn arð. Tilgangur þeirra sé
að ná í verktaka sem hafa þá háleitu
hugsjón að reka góða skóla af metn-
aði þar sem gróðavonin er lokuð úti.
Þessi nýja hagfræðikenning SíH er
fyrir ofan minn skilning. Hún er
e.t.v. verðugt viðfangsefni hagfræð-
inga heimsins að skoða nánar, „kap-
ítalismi án hagnaðarvonar“.
Ábatavon og frjáls markaður
Burtséð frá því menn kenna sig
við hægri eða vinstri eru velflestir
sammála um að frjáls markaður
leysi tiltekin verkefni best. Sumir
halda því jafnvel fram að markaður-
inn leysi öll verkefni samfélagsins
best nema þá helst löggæslu og það
sem lýtur að þjóðaröryggi svo sem
her og leyniþjónustur. Auðvitað má
hugsa sér að bjóða út löggæslu eða
jafnvel velta þeirri ábyrgð alfarið yf-
ir á borgarana og láta þá sjálfa sjá
um að kaupa sér löggæslu. Einnig
mætti bjóða út hæstarétt svo fremi
að bjóðendur geti sýnt fram á að þeir
hafi menntun og getu til að sinna
þeim verkefnum sem að honum lúta.
Eða kann að vera að sum verkefni
séu þess eðlis að dómgreind manna
segi, að markaðslausnir séu ekki far-
sælasta leiðin til að sinna þeim?
Svari hver fyrir sig.
Markaðslausnir byggjast á því að
virkja gróðavon einstaklingsins og
að hann starfi á virkum samkeppn-
ismarkaði. Hann keppist við að inna
ákveðin verkefni af hendi og leggur
sig allan fram í von um ríkulegan arð
af sinni vinnu. Flestir eru sammála
um að sé ekki ábatavonin og frjáls
markaður til staðar séu markaðs-
lausnir í reynd marklausar. Ég get
ekki séð að nokkur vitiborinn maður
geti haldið því fram að markaðs-
lausnir án markaðar geti gengið upp
nema þá félagar mínir SíH. Ef menn
leita markaðslausna í skólamálum
þá hljóta menn að vera að tala um að
fara með skólana út á markaðinn
með öllum hans kostum og göllum.
Þá verður fólk að gera upp við sig
hvort það vill láta menntun og upp-
eldi barna sinna lúta lögmálum
markaðarins. Málið er ekki flóknara
en það.
Gervimarkaðskerfi
Ég er andvígur því að fara með
skólana á markað. Í fyrst lagi trúi ég
ekki á markaðinn nema að þar ríki
virk samkeppni þar sem neytandi
velur og hafnar. Það kallar á að
skólabörn eða foreldrar þeirra fái að
velja sér skóla, vega og meta þjón-
ustuna sem þeir bjóða og greiða fyr-
ir hana í samræmi við það. Sam-
kvæmt markaðs-
lögmálunum munu
sumir skólar bjóða upp
á góða þjónustu og dýr-
ari en aðrir skólar upp
á ódýrari þjónustu og
lakari. Þeir sem munu
alls ekki standa sig fara
síðan á hausinn eins og
lögmálið gerir ráð fyrir.
Það er skólaumhverfi
sem mér hugnast ekki.
Í öðru lagi trúi ég
ekki að frjáls markaður
sem ekki lýtur mark-
aðslögmálunum geti
leyst menntun og upp-
eldi æsku landsins bet-
ur af hendi eða á ódýr-
ari hátt en það skólakerfi sem við nú
búum við. Ég ætla ekki nokkrum
heilvita manni að leggja fram fé og
fyrirhöfn til að reka fyrirtæki, þótt
skóli heiti, án þess að hafa arð þar af.
Það er eflaust hægt að reka skóla-
kerfið á eitthvað ódýrari hátt eða
betur en nú gerist. Ég hef hins vegar
enga trú á að eitthvað gervimark-
aðskerfi geri það. Það er engin
ástæða til þess að búa til stétt manna
sem makar krókinn af opinberri
þjónustu, einhvers konar afætur al-
mannafjár.
Fagleg sjónarmið
gegn fjárhagslegum?
Í þriðja lagi óttast ég að hin fag-
legu sjónarmið skólastarfsins verði
víkjandi gagnvart arðsemissjónar-
miðunum verði þjónustan boðin út.
Eigendur eða hluthafar skólanna
muni gera arðsemiskröfur til stjórn-
enda þeirra sem kunna að ganga
þvert á hin faglegu sjónarmið. Jafn-
vel hinn mætasti skólastjóri kann þá
að verða að slá af faglegum metnaði
sínum til að uppfylla kröfur vinnu-
veitenda sinna. Þá verður viðhorfið
það að gera ekkert umfram það sem
lágmarkskröfur heimta. Ekki vildi
ég að börnin mín gengju í slíkan
skóla.
Í fjórða lagi óttast ég að sveitar-
félögin, sem búa mörg hver við afar
bágan fjárhag, freistist til þess að
taka meira mið af fjárhagsþættinum
en hinum faglega ef almennt verður
farið að bjóða rekstur grunnskól-
anna út. Það er ekki að ástæðulausu
að SíH eru brautryðjandur á sviði
einkaframkvæmda. Þeir hafa aukið
skuldir bæjarsjóðs um helming á
stuttum tíma og því tekið þann pól-
inn í hæðina að láta einkaaðila sjá
um sem flest verkefni sveitarfélags-
ins. Vonast þeir til að geta falið hina
raunverulegu skuldastöðu bæjarins,
vísað öllum greiðslum á framtíðina
þó svo að það muni reynast skatt-
greiðendum mun dýrara þegar upp
er staðið.
Tilraunir bannaðar
Í fimmta lagi hugnast mér ekki að
fela einkaaðilum opinber verkefni
þegar fyrir liggur að ábyrgðin liggur
öll áfram hjá því opinbera. Því eins
og segir í vilyrðisbréfi menntamála-
ráðherra þá ber sveitarstjórn
„ábyrgð á öllum daglegum rekstri og
framkvæmd skólastarfsins innan
sveitarfélagsins“.
Í sjötta lagi er hér ekki um til-
raunaverkefni að ræða. Mennta-
málaráðherra segir í vilyrðisbréfi
sínu að vilyrðið byggist á 53. gr.
grunnskólalaga um tilraunaverkefni.
Samkvæmt uppleggi SíH í þessum
efnum er lagt blátt bann við að gera
tilraunir á sjálfu skólastarfinu. Bjóð-
endur mega ekki reyna hluti í skóla-
starfinu sem ekki hafa verið prófaðir
áður og fyrir liggi staðfestar já-
kvæðar niðurstöður um slík til-
raunaverkefni. Sem sagt, huganleg-
ar tilraunir á skólastarfi eru
bannaðar.
Að lokum er rétt að benda á það
að hér er um andlýðræðislega lausn
að ræða sem slítur í sundur hið beina
samband neytendans og stjórnand-
ans, kjósandans og sveitarstjórnar.
Stjórnarfarslegar skyldur sveitar-
félagsins verða ekki yfirfærðar á
aðra.
Ómagaútboð –
kapítalismi án
hagnaðarvonar
Tryggvi Harðarson
Kennsluútboð
Fólk þarf að gera upp
við sig, segir Tryggvi
Harðarson, hvort það
vill láta menntun og
uppeldi barna sinna lúta
lögmálum markaðarins.
Höfundur er bæjarfulltrúi Samfylk-
ingarinnar í Hafnarfirði.
ÞAÐ er ekki oft sem
manni finnst ástæða til
þess að rita í blöðin og
boða umhyggju og
kærleik hér á okkar
ástsæla Fróni en vegna
blaðaviðtals í DV fyrir
rúmum tveimur vikum
finnst mér ástæða til. Í
þessu blaðaviðtali var
rætt við varaformann
FÍÞ (Félag íslenskra
þjóðernissinna) og
ræddi hann um stefnur
félagsins og fleira sem
mér finnst ekki vert að
nefna. Það sem mér
blöskraði var sú mein-
ing hjá honum að þessi
stefna ætti mikinn hljómgrunn
hérna á Íslandi og þá helst hjá yngra
fólkinu. Ég, fyrir hönd unga fólksins,
ætla að mótmæla þeirri skoðun, að
hugsun okkar samanstandi af for-
dómum og fávísi. Sem betur fer hef-
ur mín kynslóð kynnst fólki sem er af
öðru bergi brotið, kynnst öðruvísi
menningu og þ.a.l.
víkkað sjóndeildar-
hringinn. Þegar heim-
urinn er að opnast fyrir
alþjóðaverslun og sam-
skipta milli þjóða,
finnst mér mikilvægt
að við opnum huga okk-
ar fyrir annarri menn-
ingu og hugsunum til
þess að vera ekki skilin
eftir í hringiðu við-
skiptaheimsins. Um-
ræðan hér á landi um
fordóma hefur verið
mikið tabú, þar sem
fólk hefur verið hrætt
um að viðurkenna bæði
eigin fordóma og ann-
arra vegna möguleika á að þeir verði
sannir. Nú, með þessu viðtali í DV,
er búið að opna þessar dyr, hvort
sem okkur líkar það betur eða verr
og er það okkar hlutverk að fara inn
af fullum krafti og berjast fyrir auk-
inni umræðu og fræðslu sem er eina
leiðin til þess að uppræta fávísi. Það
þýðir ekki að ætlast til að stjórnvöld
lagfæri þennan vanda þó að ég vonist
eftir einhverjum viðbrögðum frá
þeirra hálfu. Við verðum að taka það
á okkur sjálf að fræðast og fræða
aðra. Stefnur sem boða hatur og höft
gera ekkert til þess að bæta okkar
heim í framtíðinni, því verðum við að
axla þá ábyrgð sem okkur er í vald
sett og reyna að bæta heiminn með
því að læra af sögunni og þeim harm-
leikjum sem átt hafa sér stað á síð-
ustu öld. „Sérhver vor ber ábyrgð á
öllum og öllu, sem gerist á jörð.“
(Dostojevski, Fjodor).
Heimurinn
er að opnast
Björn Freyr
Ingólfsson
Höfundur er sálfræðinemi við HÍ.
Fordómar
Fyrir hönd unga fólks-
ins ætla ég að mótmæla
þeirri skoðun, segir
Björn Freyr Ingólfsson,
að hugsun okkar
samanstandi af
fordómum og fávísi.
Gól fe fn i á st igahús
Ármúla 23, sími 533 5060