Morgunblaðið - 07.04.2001, Qupperneq 6

FRÉTTIR
6 LAUGARDAGUR 7. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
GANGI samningar eftir sem nú
standa fyrir dyrum um raforkusölu
til stóriðju verða framleiðsla og
tekjur Landsvirkjunar að meirihluta
tengdar stóriðju og að langmestu
leyti tengdar einni vöru, áli. Þetta
gæti þýtt bæði tækifæri og ógnanir.
Þetta kom fram í ræðu Jóhannesar
Geirs Sigurgeirssonar, stjórnarfor-
manns Landsvirkjunar, á samráðs-
fundi Landsvirkjunar sem haldinn
var á Akureyri í gær.
Valgerður Sverrisdótir, iðnaðar-
og viðskiptaráðherra, gerði m.a.
frumvarp til nýrra raforkulaga að
umtalsefni í ræðu sinni á samráðs-
fundinum. Hún sagði nauðsynlegt að
afgreiða frumvarpið fyrir næstu ára-
mót en miðað væri við að það tæki
gildi eigi síðar en 1. júlí 2002 þegar
frestur Íslands til að taka upp raf-
orkutilskipun Evrópusambandsins
rennur út sem er í samræmi við
ákvæði í EES-samningnum. Ráð-
herra sagði ljóst að ný raforkulög
myndu hafa veruleg áhrif á starf-
semi flestra raforkufyrirtækja. Þau
þyrftu að aðlaga sig nýrri hugsun og
breyttu umhverfi. Einnig væri nauð-
synlegt að breyta ýmsum öðrum lög-
um er tengdust raforkuframleiðslu.
„Með nýjum raforkulögum og hita-
veitulögum þarf jafnframt að skoða
hlutverk ríkisins í orkurannsóknum
almennt. Óumdeilanlegt er að ríkið
verður að annast helstu grunnrann-
sóknir á orkulindum landsins en
hversu langt á að ganga kann að
vera álitaefni. Hugsanlegt væri að
miða þennan grunn við þær rann-
sóknir sem nú er unnið að á vegum
rammaáætlunar en þar leggur ríkið
til grunnkortagerð, vatnamælingar
og helstu náttúrufarsrannsóknir svo
og yfirborðsrannsóknir vegna jarð-
hita. Að þessu brýna verkefni þarf
að vinna á næstu mánuðum og þá í
samstarfi við orkufyrirtæki lands-
ins.“
Samráðsvettvangur
nauðsynlegur
Þá nefndi ráðherra að nauðsyn-
legt væri að orkufyrirtæki og stjórn-
völd hefðu samráðsvettvang til að
ræða um sameiginleg málefni.
Nefndi hún að fyrr á árum hefðu hist
fulltrúar frá þáverandi náttúru-
verndarráði, Orkustofnun, iðnaðar-
ráðuneyti, Landsvirkjun, Rarik,
Samorku og Orkubúi Vestfjarða þar
sem aðilar hefðu greint frá því helsta
sem á döfinni væri og lagt fram drög
að rannsóknum og áætlunum. Taldi
ráðherra eðlilegt að kanna hvort
ekki væri rétt að endurvekja slíkan
samráðshóp.
Í lok ræðu sinnar nefndi ráðherra
að stundum væru þeir sem vilja nýta
orkulindir þjóðarinnar til iðnaðar-
framleiðslu gagnrýndir fyrir að vilja
nýta þær aðeins til stóriðju. „Það er
vitaskuld ekki rétt, við viljum að inn-
viðir samfélagsins séu styrktir á all-
an hátt. Við viljum vinna að því að
byggja upp umhverfisvænan iðnað
hér á landi með hreinum og endur-
nýjanlegum orkulindum okkar,“
sagði ráðherra og nefndi að ál væri
einhver umhverfisvænsti málmur
sem þekktist. Samkvæmt spám
myndu þjóðir heims auka ársfram-
leiðslu áls á næstu 10 árum um 8
milljónir tonna. Myndu 60% af þess-
ari auknu framleiðslu verða með
orku frá kolum eða gasi en aðeins
um 39% með vatnsorku. „Þetta eru
uggvænleg tíðindi sem staðfesta
nauðsyn þess að allar þjóðir heims,
þar á meðal Íslendingar, freisti þess
að auka notkun hreinna orkulinda.
Við getum verið stolt af því hvernig
til hefur tekist hér á landi og okkur
ber að nýta orkulindir landsins bæði
til álframleiðslu og í tímans rás einn-
ig til vetnisframleiðslu.“
Í ræðu sinni vísaði Jóhannes Geir
til umfjöllunar Morgunblaðsins um
ál um síðustu áramót þar sem fram
hefði komið að álið yrði málmur 21.
aldarinnar.
Forsendurnar væru þær að ál
myndi vegna léttleika síns gegna
lykilhlutverki í öllum orkusparandi
aðgerðum í samgöngumálum auk
þess sem það væri málma auðveldast
í endurvinnslu. Stjórnarformaðurinn
sagði að reyndist þessi spá rétt
myndi lykilstaða þjóða varðandi
framleiðslu áls á næstu áratugum
vera ávísun á efnahagslegan vöxt
líkt og aðgangur að kolum og stál-
framleiðslan renndi varanlegum
stoðum undir efnahag margra þjóða
og landsvæða frá upphafi iðnbylting-
ar og langt fram á síðustu öld. „Við
hljótum einnig að líta á það sem
tækifæri að framleiðsla á áli með raf-
orku losar einungis sem svarar 1⁄10 af
gróðurhúsalofttegundum miðað við
að raforkan verði framleidd með líf-
rænum orkugjöfum.“
Stjórnarformaðurinn sagði ógnan-
irnar felast í því hversu stór hluti af
útflutningi landsins kæmi frá þessari
einu atvinnugrein, álframleiðslunni,
eða rúmlega þriðjungur. „Þessi stað-
reynd gerir miklar kröfur til þeirra
sem standa í samningum um þessi
mál og gerir það í raun óhjákvæmi-
legt að hér sé um að ræða flókið sam-
vinnuverkefni orkusalans, orku-
kaupandans og stjórnvalda,“ sagði
Jóhannes. Hann sagði þetta þýða í
raun að Landsvirkjun, ef hún sæi um
alla orkuöflunina, yrði orðin að álfyr-
irtæki. „Afkoman mun ráðast af
verði á alþjóðlegum mörkuðum fyrir
ál og því nauðsynlegt að innan fyr-
irtækisins verði byggð upp þekking
á þessum mörkuðum með öllum
þeim afbrigðum af framvirkum
samningum og annarri áhættustýr-
ingu sem á þarf að halda til þess að
jafna tekjurnar og lágmarka áhætt-
una. En að þessu er einmitt unnið
hjá Landsvirkjun nú um stundir.“
Semja ber áfram
um orkusölu til stóriðju
Jóhannes sagði það skoðun sína að
halda eigi áfram á þeirri braut að
semja áfram um orkusölu til stór-
iðju. Hún geti orðið ein af höfuðstoð-
unum undir efnahag okkar á næstu
áratugum og verið að auki innan
þess ramma sem nú er verið að setja
um nýtingu orkulindanna út frá um-
hverfissjónarmiðum.
Þá gerði stjórnarformaðurinn
rannsóknir sem Landsvirkjun vinn-
ur að vegna undirbúnings, hönnunar
og reksturs virkjana að umtalsefni.
Væru það annars vegar símælingar
sem stæðu árum saman, svo sem
vatna-, veður- og jöklamælingar og
síðan sérstök verkefni sem tengdust
einstökum virkjunum. Sagði hann
Landsvirkjun nú bera kringum 50%
af kostnaði við vatnamælingar í
landinu og markaðist það af breyt-
ingum hjá Orkustofnun og sam-
drætti í framlögum frá ríkinu. Þá
sagði hann Landsvirkjun hafa varið
miklu fé í kortagerð á ýmsum vatna-
sviðum þar sem eldri kortum væri
mjög ábótavant og að fyrirtækið
hefði kostað umfangsmiklar jarð-
fræðirannsóknir á vatnasviðum
virkjana. Einnig sagði Jóhannes
Geir rannsóknir og viðbúnað vegna
náttúruvár vera þýðingarmikil og
nefndi hann að Landsvirkjun kostaði
rekstur jarðskjálfta- og hröðunar-
mæla í samvinnu við Raunvísinda-
stofnun, Verkfræðistofnun HÍ og
Veðurstofuna. Taldi hann að árlegur
kostnaður Landsvirkjunar vegna
rannsóknarverkefna væri á bilinu
150 til 200 milljónir og væri þá ekki
meðtalinn kostnaður við rannsóknir
vegna mats á umhverfisáhrifum eða
undirbúnings virkjana eða há-
spennulína.
Í lok ræðu sinnar nefndi Jóhannes
Geir hvernig Landsvirkjun gæti tek-
ið höndum saman við Náttúruvernd
ríkisins og aðra hagsmunaaðila um
uppbyggingu á þjóðgarði norðan
Vatnajökuls verði af virkjunarfram-
kvæmdum þar. Hann sagði það hafa
verið draum margra innan ferða-
þjónustunnar að fá betri aðgang að
þessu svæði og taldi hann uppbygg-
ingu þjóðgarðs samhliða virkjunar-
framkvæmdum auka enn möguleika
fyrir útivist og ferðamennsku jafn-
framt því að hafa jákvæð áhrif á
byggðaþróun á þessu svæði. „Með
því að skipuleggja frá upphafi öll
mannvirki, s.s. vegi, stíflur, og afl-
stöðvar með móttöku ferðamanna í
huga að framkvæmdatíma loknum,
þá geta þessi mannvirki gegnt stóru
hlutverki varðandi uppbyggingu
þjóðgarðs á svæðinu,“ sagði stjórn-
arformaðurinn.
Friðrik Sophusson, forstjóri
Landsvirkjunar, gerði m.a. ný raf-
orkulög, sem ríkisstjórnin vinnur nú
að því að undirbúa, að umtalsefni í
ræðu sinni. Sagði hann með þeim
stefnt að því að ná meiri hagkvæmni
í raforkukerfinu í takt við það sem
gerst hefði í nágrannalöndunum.
Sagði hann meginástæðuna fyrir
breytingunni hjá Evrópusamband-
inu þá að gera gas- og raforkumark-
aðinn að hluta sameiginlega mark-
aðarins en til þessa hefðu tiltölulega
lítil viðskipti verið milli Evrópulanda
með raforku. Forstjórinn sagði að
talið væri að umframraforka í evr-
ópska raforkukerfinu væri nú um 40
þúsund megawött sem væri 30 sinn-
um meira uppsett afl en í íslenska
raforkukerfinu.
Þá sagði hann mikinn samruna
hafa orðið meðal raforkufyrirtækja
og lagt hefði verið kapp á að stækka
fyrirtækin og styrkja þau í sam-
keppninni.
Taka verður tillit til
sérstöðu Íslands
Friðrik sagði íslenska raforku-
kerfið búa við ákveðna sérstöðu. Hér
væri nánast engin umframgeta held-
ur væri það sniðið að fyrirsjáanleg-
um notum.
Útflutningur væri ekki mögulegur
nema óbeint fyrir tilstilli orkufreks
iðnaðar. Um 70% orkunnar væru
seld til stóriðjuvera með samningum
til langs tíma á fyrirfram umsömdu
verði. „Þegar gerðar verða breyting-
ar á íslenska raforkukerfinu í takt
við það sem gerst hefur annars stað-
ar á evrópska efnahagssvæðinu
verðum við að taka tillit til þessarar
sérstöðu Íslands,“ sagði Friðrik. „Að
áliti Landsvirkjunar er því nauðsyn-
legt að fyrirfram liggi fyrir með
skýrum hætti hverjar leikreglurnar
eigi að vera þegar nýju raforkulögin
taka gildi.
Í fyrsta lagi verður að taka tillit til
þess að tveir þriðju hlutar raforku-
framleiðslu Landsvirkjunar fara til
stóriðjuvera samkvæmt langtíma-
samningum sem ekki verður einhliða
breytt.
Í öðru lagi þarf fyrirfram að liggja
fyrir álit Samkeppnisstofnunar um
umfang markaðarins. Spyrja má
hvort líta skuli á stóriðjusamningana
sem hluta markaðarins og hvort eðli-
legt sé að undanskilja starfsemi hita-
veitna, sem keppa við rafhitun.
Í þriðja lagi er eðlilegt að skoða
gaumgæfilega að hve miklu leyti
fjárfestingar eiga rætur að rekja til
félagslegra aðgerða sem eðlilegt er
að greitt sé af almannafé fremur en
raforkugjöldum.
Í fjórða lagi er nauðsynlegt að að-
skilja með skýrum hætti stjórnunar-
lega og bókhaldslega sérleyfisþætti,
eins og raforkuflutning, raforku-
dreifingu, hitaveitur og vatnsveitur
frá samkeppnisþáttum sem eru raf-
orkuvinnsla og sala. Einnig er mik-
ilvægt að aðskilja sérleyfisþættina
innbyrðis,“ sagði Friðrik.
Á samráðsfundinum voru einnig
flutt erindi um ál í íslenskum þjóð-
arbúskap og íslenska stóriðju og
Kyoto-bókunina. Halldór Þorgeirs-
son, skrifstofustjóri í umhverfis-
ráðuneytinu, fjallaði um Kyoto-bók-
unina og ræddi þann vanda sem ný
stóriðja ylli gagnvart losunarskuld-
bindingum Íslands innan bókunar-
innar. Sagði hann þann vanda hafa
verið viðurkenndan í Kyoto og er
stefnt að því að taka lokaákvörðun í
málinu á næsta aðildarríkjaþingi
loftslagssamningsins í júlí. Halldór
sagði 70% af frumorkuþörf landsins
mætt með endurnýjanlegum orku-
gjöfum og væri það hlutfall hæst
hérlendis af þeim ríkjum sem Ísland
væri borið saman við.
Sagði hann þetta hlutfall ekki
hækkað nema með því að draga úr
olíunotkun í samgöngum og sjávar-
útvegi eða með því að auka notkun
endurnýjanlegra orkugjafa t.d. með
vetni sem millilið.
Birgir Árnason, hagfræðingur hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum í Wash-
ington, ræddi um ál í íslenskum
þjóðarbúskap. Var það meðal niður-
staðna hans að frekari uppbygging
áliðnaðar í landinu á næsta áratug
gæti lagt drjúgan skerf til að ná
markmiði um að minnsta kosti 3%
árlegan hagvöxt. Í kaupbæti gæti
fylgt aukinn stöðugleiki í útflutn-
ingstekjum og þar með efnahags-
framvindu.
Telur framleiðslu og tekjur Landsvirkjunar verða að mestu tengdar stóriðju
Getur þýtt bæði
tækifæri og ógnanir
Morgunblaðið/Kristján
Í tengslum við samráðsfund Landsvirkjunar var sett upp sýning fyrir þátttakendur um starfsemi fyrirtækisins.
Friðrik Sophusson, forstjóri Landsvirkjunar, á samráðsfundi á Akureyri.
Ný raforkulög munu
þýða að raforkufyr-
irtæki þurfa að aðlaga
sig breyttu umhverfi.
Jóhannes Tómasson sat
samráðsfund Lands-
virkjunar í gær.