Morgunblaðið - 08.04.2001, Síða 21

sannfærð um að leikskólinn ætti að
geta annað meira námsefni með
börnunum en nú er gert og finnst
mér koma vel til álita að færa eitt-
hvað af því námsefni, sem börnin
læra í fyrstu bekkjum grunnskóla
yfir til leikskólanna, en það verði
kennt í gegnum leik. Það þarf
sömuleiðis að auka samstarf milli
skólastiganna tveggja, en oft hefur
mér fundist grunnskólakennarar
almennt ekki leggja sig eftir því að
kynna sér hvaða nám barnið er bú-
ið að fara í gegnum í leikskólanum
þegar það kemur í grunnskólann.“
Unnur Stefánsdóttir segir það
helst gagnrýnisvert við aðalnám-
skrá leikskóla að þar er ekki að
finna námsáætlun og ekkert kveðið
á um hvaða færni eða þekkingu
börnin þyrftu að hafa til að bera
við útskrift úr leikskóla, líkt og
kröfur eru um á öðrum skólastig-
um. „Metnaður og áhugi einstakra
leikskólastjóra og leikskólakennara
virðist ráða mestu um hvar börnin
eru á vegi stödd náms- og félags-
lega þegar komið er að grunn-
skólanámi. Grunnskólakennarar
hafa sagt mér að börn, sem eru að
koma í fyrsta bekk grunnskóla,
komi mjög misvel undirbúin úr
leikskólanáminu.“
Of stórar bekkjardeildir
Hvað varðar grunnskólana, hef-
ur sú gagnrýni verið ríkjandi að
bekkjardeildir séu of stórar og erf-
itt hafi reynst að fá stuðningskenn-
ara inn í bekkina sem þýðir að
kennari hefur haft lítinn tíma til að
sinna hverju barni fyrir sig. Afleið-
Morgunblaðið/Sverrir
„Ef grunnskólinn yrði rekinn sem raunverulegur heilsdagsskóli, má e.t.v.
hugsa sér að það mynduðust forsendur fyrir styttingu framhaldsskólans.“
Morgunblaðið/Jim Smart
„Samfélagið hefur ekki axlað aukna ábyrgð samfara breyttum þjóð-
félagsháttum og ennþá fá börnin of litla þjónustu í skólunum.“
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
„Ríkið þarf að losa um þá miðstýringu sem felst í aðalnámskrá grunn-
skóla svo auka megi í reynd frelsi og sveigjanleika í skólastarfi.“
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. APRÍL 2001 21
V ON um gagn-kvæman ávinn-ing af samstarfi
atvinnulífs og skóla
held ég að hafi aldrei
verið jafnmikil og um
þessar mundir. Nú er
talað um hið nýja hag-
kerfi og hvernig nýt-
ing tækninnar skapar
forsendur fyrir þrótt-
miklu atvinnulífi. Lyk-
illinn að öflugum fyr-
irtækjum liggur í
þekkingunni, ekki síst
þeirri sem verður til í
samstarfi atvinnulífs
og skóla. Þess vegna
er brýnt að halda áfram að predika
mikilvægi samstarfs atvinnulífs og
skóla. Samtök atvinnulífsins og
Samtök iðnaðarins stofnuðu
MENNT ásamt ASÍ, framhalds-
skólum og háskólum. Þar er unnið
að því að styrkja þetta samstarf á
breiðum grunni. Við getum þrengt
sjónarhornið og nefnt t.d. einstök
nemendaverkefni, bæði hjá verk-
fræðideild HÍ og Tækniskólanum,
sem eru einstökum fyrirtækjum
afar dýrmæt,“ segir Ingi Bogi
Bogason, menntafulltrúi Samtaka
iðnaðarins og formaður mennta-
málahóps Samtaka atvinnulífsins.
Gefur lagasetning um framhalds-
skóla og háskóla færi á samstarfi
atvinnulífs og skóla?
„Lagasetning um framhalds-
skóla frá 1996 var ótvírætt fram-
faraspor. Atvinnulífinu var falinn
aukinn réttur og ábyrgð til að móta
inntak náms. Nýjar námskrár eru
að líta dagsins ljós og fyrirtækin
binda vonir við að kennsla sam-
kvæmt þeim skili hæfari fagmönn-
um. Það má vel hugsa sér að form-
festa samstarf atvinnulífs og
háskóla með svipuðum hætti og
gert er í framhaldsskólalögunum.
Háskólar landsins geyma mikla
þekkingu sem nýta þarf til
framþróunar í atvinnulífinu.“
Atvinnulífið gerir kröfur á hend-
ur menntakerfinu, en veit atvinnu-
lífið alltaf hvað það vill?
„Atvinnulífið er flókið fyrirbæri
og kröfur þess á hendur mennta-
kerfinu því margbreytilegar. At-
vinnulífið vill sjá skólana sem þjón-
ustustofnanir sem sinna þörfum
atvinnulífsins fyrir menntun. Skil-
greining á þörfinni er ekki bara
verkefni annars aðilans heldur
beggja. Skólar eiga ekki að vera
pöntunarfélög heldur verslanir
með fjölbreytt framboð. Þú ferð
inn til að kaupa mjólk en gengur út
með mjólk, ávexti og brauð. Skólar
eiga ekki að vera hlutlausir áhorf-
endur á vanda og viðfangsefni at-
vinnulífsins. Þeir eiga að vera virk-
ir þátttakendur í því að finna
lausnir við hæfi. Við megum ekki
gleyma því að í skólum landsins, og
þá ekki eingöngu háskólum, er vel
menntað fólk sem er vant því að
leysa flókin viðfangsefni.“
Geturðu nefnt dæmi um óskir at-
vinnulífsins um nýjar eða breyttar
áherslur í menntamálum?
„Margar atvinnugreinar hafa
mikla þörf fyrir fleira verk- og
tæknimenntað fólk. Það má segja
að skortur á verkfræðingum,
tæknifræðingum, kerfisfræðingum
og öðru raungreinamenntuðu fólki
standi framþróun hér á landi fyrir
þrifum. Fyrirtækin kalla eftir
þessu fólki. Fólk með raungreina-
menntun sinnir ekki eingöngu
stöðluðum störfum í fyrirtækjunum
heldur skapar það með menntun
sinni og reynslu ný tækifæri, ný
sóknarfæri og ný störf. Samtök
iðnaðarins óska eftir fjölgun tækni-
fræðinga en staðreyndin er sú að
alltof fáir tæknifræð-
ingar útskrifast hvert
ár. Háskólar sem
kenna raungreinar
virðast eiga erfitt með
að laða til sín ungt fólk
þrátt fyrir að verk- og
tæknimenntun sé allt í
senn: skemmtileg,
þroskandi og bjóði í
flestum tilvikum góð
laun. Kerfi, sem vinn-
ur svona illa úr tæki-
færum, þarf að
breyta.“
Vill atvinnulífið sjá
breyttan rekstur á
skólakerfinu?
„Tilhneiging stjórnvalda til þess
að bjóða út byggingu og rekstur
einstakra skóla er af hinu góða. Við
eigum að vera óhrædd við að gera
tilraunir með nýtt rekstrarform
skóla. Umræða hefur átt sér stað
innan Samtaka atvinnulífsins og
Samtaka iðnaðarins um nauðsyn á
meiri sveigjanleika í kerfinu þann-
ig að styttra sé á milli veitenda og
neytenda menntunar. Skólastofn-
anir eru íhaldssamar að eðli. Það
er erfitt að sætta sig við það á tím-
um þegar þekkingin, sem er vel að
merkja stigvaxandi, er forsenda
framfara og hagsældar. Skólarnir
verða að vera sveigjanlegri. En ein-
stakir skólar eiga erfitt með að
breyta sér og þróast í því kerfi sem
þeir eru í. Yfirvöld menntamála
hafa komið á reiknilíkani fyrir
rekstur skóla. Það er ótvírætt
framfaraspor. Þetta kerfi þarf
hinsvegar að þróa og m.a. þarf að
gefa skólunum meira svigrúm til
þróunarstarfs en gert er ráð fyrir í
reiknilíkaninu.“
Ef ríkið gefur frá sér rekstur
skóla, þýðir það ekki mismunun
þegnanna til náms?
„Stjórnvöld hafa þá skyldu að
veita þegnunum jöfn tækifæri til
menntunar á grunnskóla-, fram-
haldsskóla- og háskólastigi.
Menntamálaráðuneytið á að setja
fram kröfur á hendur skólum og
meta síðan árangur af störfum
þeirra. Menntamálaráðuneytið á
ekki að eyða dýrmætum tíma sín-
um í að vera yfirrekstrarstjóri ein-
stakra skóla og hafa áhyggjur af
því að þeir fari fram úr fjárlögum.
Þessari kvöð á að létta af ríkinu
með því að bjóða út starfsemi
skóla. Þeir sem telja sig geta náð
menntamarkmiðum samfélagsins
með árangursríkari hætti en nú-
verandi skólar eiga að fá tækifæri
til þess að standa við fullyrðing-
arnar. Ríkið á hinsvegar að standa
vörð um jafnan rétt þegnanna til að
hljóta menntun að eigin ósk. Dýr-
mæt sérfræðiþekking mennta-
málaráðuneytisins verður hins-
vegar best nýtt með því að standa
vörð um mælanlegt inntak og
markmið menntunar.“
Hvað með samstarf atvinnulífs
og skóla á landsbyggðinni?
„Menntun fyrir atvinnulífið og
byggðaþróun haldast í hendur. Um
það hafa t.d. bæði atvinnurekendur
og háskólamenn fyrir norðan vitn-
að. Undanfarin missiri hafa sí-
menntamiðstöðvar eflst vítt og
breitt um landið. Þær eru bakhjarl
í samstarfi atvinnulífs og skóla í
heimabyggð og hafa raunar skilað
ágætum árangri. En menntun er
ekki bara forsenda búsetu á lands-
byggðinni heldur yfirleitt forsenda
fyrir búsetu á Íslandi. Ungu fólki
bjóðast möguleikar sem aldrei fyrr.
Það fer þangað sem tækifærin
bíða. Og ef það fær ekki tækifæri
til að afla sér góðrar menntunar og
framtíðarstarfa heima, þá liggur
leið þess burt.“
Ingi Bogi Bogason, menntafulltrúi
Samtaka iðnaðarins
Ingi Bogi Bogason
Rekstrarkvöð þarf
að létta af ríkinu svo
að auka megi sveigj-
anleika skólanna
ingin væri iðulega sú að þau börn,
sem mestrar athygli krefjast, fái
mesta athygli og sinnu, en þau sem
hafa sig lítt í frammi, fái mun
minni athygli. Börnin væru því
ekki öll að stunda nám miðað við
getu sem er einmitt eitt mikilvæg-
asta markmið grunnskólalaganna.
Hætta væri á að börnum, sem eiga
við námsörðugleika eða félagslega
erfiðleika að stríða sé mun betur
sinnt en börnum sem hafa náms-
hæfileika yfir meðallagi. Kenningar
hafa verið uppi um að rekja megi
einkenni, sem líkjast ofvirkni barna
í skólum, til þess að nemendum
ýmist leiðist í skóla eða finnist
námið ekki nógu krefjandi. Sumir
hafa viljað ganga svo langt að
halda því fram að í stórum bekkj-
ardeildum fái stúlkur minni athygli
en drengir sem er verulegt
áhyggjuefni þegar litið er til fram-
tíðar. Sem fullorðnir einstaklingar
láta því ungar konur minna að sér
kveða en ungir karlar sem aftur
hefur áhrif á frama þeirra í sam-
félaginu. Þá heyrist sú gagnrýni að
íslensk skólabörn læri ekki nógu
öguð vinnubrögð og að mikið skorti
á til að þau læri að skipuleggja
sína vinnu nægjanlega vel.
Tungumálanám hefst of seint
Tungumálakennsla hefst mjög
seint á Íslandi eða um og eftir tíu
ára aldur. Almennt eru málvísinda-
menn sammála um að máltöku-
skeiði barna sé lokið á þeim aldri,
en það er talið standa frá tveggja
ára aldri til átta eða tíu ára aldurs.
Íslendingar virðast almennt vera
fremur óöruggir hvað varðar sess
íslenskrar tungu og líta iðulega svo
á að önnur tungumál, sem börnin
kynnast á unga aldri, geti grafið
undan þekkingu þeirra á móður-
málinu eða þörfinni fyrir sterka ís-
lenska málvitund. Þegar rætt er
við Íslendinga, sem búið hafa með
börnum sínum erlendis, koma
gjarnan upp viðhorf, sem virðast
vera í samræmi við þær kenningar,
sem uppi eru um tungumála-
kennslu erlendis og snýst um að
þekking barna á erlendum málum
veiti þeim þvert á móti svo góða
innsýn í eðli tungumála yfirleitt að
þekking þeirra á móðurmálinu bíði
síður en svo skaða af. Miðað er við
að íslenskukennslu sé sinnt sem
skyldi og að barnið búi ekki við
tungumálalega einangrun. Að sama
skapi virðist það vera nokkuð ljóst
að því fleiri tungumál sem ein-
staklingur lærir, þeim mun auð-
veldara reynist honum að bæta við
sig, þar sem tungumál eiga það
sameiginlegt að lúta ákveðnum lög-
málum, þótt auðvitað séu sum
tungumál skyldari en önnur. Í
Lúxemborg, þar sem íbúar eru
u.þ.b. 330.000 talsins eða litlu fleiri
en á Íslandi, er að sjálfsögðu miðað
við að börn læri móðurmálið heima
auk þess sem kennsla í fyrstu
tveimur bekkjum grunnskóla, fjög-
urra til sex ára, fer fram á lúx-
emborgísku. Við sex ára aldur er
hafist handa við að kenna börnum
að lesa á þýsku, sem þar með verð-
ur fyrsta erlenda mál barnanna.
Átta ára hefja þau svo frönskunám.
Þýska er notuð við kennslu allt
fram til 13 ára aldurs, en eftir það
er allt námsefni á frönsku. Skóla-
börn í Lúxemborg læra þar með öll
helstu hugtök sem náminu tilheyra
á þremur tungumálum sem þau
tala jöfnum höndum auk þess að
læra ensku, eins og börn hér á
landi byrja á 10 ára gömul. Gera
má ráð fyrir því að börn í Lúx-
emborg búi að þessari miklu
tungumálaþekkingu þegar til fram-
tíðar er litið enda á hæfni í sam-
skiptum við nágrannaþjóðirnar án
efa eftir að vega þungt í framtíð-
inni.
Dulbúin leið til flokkunar
Vandinn, sem við blasir í yngri
bekkjum grunnskóla, kemur vel
fram í eldri bekkjum, þar sem
brugðist er við ýmist með því að
gera minni kröfur til nemenda við
undirbúning undir framhaldsskóla-
nám eða með því að búa til svo-
nefndar hraðbrautir sem eru í
rauninni dulbúin leið til að flokka
börn eftir getu og hæfni. Margir
eru illa undir menntaskólanám
búnir og í staðinn fyrir að hin