Morgunblaðið - 08.04.2001, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. APRÍL 2001 33
í gíslingu svo vikum og mánuðum skipti og Banda-
ríkjamenn töldu niður dagana. Gíslatakan í Teher-
an átti ekki minnstan þátt í því að Jimmy Carter
hrökklaðist af forsetastóli eftir eitt kjörtímabil.
Flokksbræður
Bush segja hann
sýna veik-
leikamerki
BUSH má búast við
auknum þrýstingi þess
arms repúblikana, sem
vill taka hart á Kín-
verjum og mannrétt-
indamálum í Kína, sér-
staklega ef málið
dregst á langinn. Slík merki má reyndar þegar sjá.
Hægra tímaritið Weekly Standard, sem á sér les-
endur í röðum stuðningsmanna Bush, birtir í
næsta tölublaði leiðara undir fyrirsögninni „Þjóð-
in niðurlægð“. Höfundar leiðarans, Robert Kagan
og William Kristol, segja þar að áhöfnin sé í gísl-
ingu og bæta við að Bush hafi sýnt veikleika í nálg-
un sinni í deilunni og það hafi meiri hættu í för
með sér en sú stefna að taka á vandanum og hemja
Kína. En Bush mun einnig verða fyrir þrýstingi úr
hinni áttinni, frá þeim fyrirtækjum og einstakling-
um, sem eiga viðskiptahagsmuna að gæta í Kína.
Bandaríkjamenn hafa löngum stundað njósnir
úr lofti, en ekki alltaf með góðum árangri. Senni-
lega er þekktasta atvikið þegar Sovétmenn náðu
flugmanninum Gary Powers á sitt vald og heilum
leiðtogafundi var aflýst fyrir vikið. Árið 1956 hrap-
aði njósnavél undan ströndum Kína í hafið með
þeim afleiðingum að 16 manns létu lífið. Þá sagði
Dwight Eisenhower Bandaríkjaforseti á leyni-
fundi með yfirmanni bandaríska herráðsins að
Bandaríkjamenn virtust vera að gera hluti, sem
þeir hefðu ekki almennilega stjórn á. Hann bætti
síðan við að sjálfir myndu Bandaríkjamenn senni-
lega skjóta niður flugvélar, sem væru að fljúga
nokkra tugi kílómetra undan strönd Bandaríkj-
anna ef þær kæmu of nálægt, hvort sem það væri
fyrir mistök flugmanns eða ekki. Núna vaknar aft-
ur spurningin, sem Eisenhower setti fram um
gagnsemi njósnaflugs Bandaríkjamanna. Þessar
njósnir fara fram undir stjórn bandarísku þjóð-
aröryggisstofnunarinnar, NSA, sem gegnir að
vissu leyti umfangsmeira hlutverki en leyniþjón-
ustan, CIA, en er hins vegar mun minna áberandi.
Í höfuðstöðvum NSA er að finna minnisvarða, sem
á eru letruð orðin „Þeir þjónuðu í þögn“. Á honum
eru nöfn 152 bandarískra dulmálsfræðinga og sér-
fræðinga, sem látið hafa lífið í hlerunarverkefnum
um borð í skipum og flugvélum á borð við það, sem
áhöfnin, sem nú er í Kína, var að sinna. Njósnaflug
er mjög sýnileg aðferð til að afla upplýsinga og nú-
verandi tækni gerir að verkum að hægt er að
hlusta á samtöl nánast hvar sem er í heiminum í
gegnum gervihnetti, auk þess sem miklar hler-
unarstöðvar eru á jörðu niðri, til dæmis í Okinawa
í Japan, þar sem Bandaríkjamenn beina þeim að
Kína.
Framan af kalda stríðinu voru reglulega flogin
njósnaflug yfir Kína. Á sjöunda áratugnum voru
nokkrar bandarískar njósnavélar af gerðinni U-2
með tævönskum flugmönnum skotnar niður yfir
Kína og sumar þeirra voru hafðar til sýnis í Pek-
ing. Flugmennirnir voru hins vegar ýmist tæv-
anskir eða starfsmenn CIA. Þessu njósnaflugi var
hætt 1974 þegar Richard Nixon kom á bættum
samskiptum við Kína. Bandaríkjamenn hafa hins
vegar haldið áfram njósnaflugi í útjaðri kínverskr-
ar lofthelgi æ síðan, Kínverjum til mikillar skap-
raunar. Segja kínverskir ráðmenn reyndar að
þetta beri vitni umóvild Bandaríkjamanna í
þeirra6 garð.
Kínverjar hafa löngum sent orrustuþotur til að
fylgjast með njósnavélunum, en Bandaríkjamenn
segja að undanfarna mánuði hafi kínversku orr-
ustuflugmennirnir verið mun ágengari en áður.
Bandaríkjamenn og Kínverja deilir á um það hver
beri sök á árekstri bandarísku vélarinnar og kín-
versku orrustuþotunnar. Bandaríkjamenn segja
að kínverski flugmaðurinn hafi verið of nálægt, en
Kínverjar að flugmenn bandarísku vélarinnar hafi
sveigt mjög skyndilega. Sérfræðingar benda á að
bandaríska vélin, sem er af gerðinni EP-3E sé
stór og þunglamaleg og undarlegt að flugmaður
lítillar og lipurrar orrustuþotu geti ekki vikið sér
undan. Einnig hafa menn velt vöngum yfir því
hvers vegna flugmenn njósnavélarinnar skyldu
ekki reyna að eyðileggja hana til að koma í veg
fyrir að mikilvæg gögn kæmust í hendur Kínverja.
Þessar vélar eru búnar mjög fullkomnum tækjum.
Þar má nefna ratsjár, tæki til fjarskipta, hlerunar
og greiningar, búnaður til að brengla hljóð, inn-
rauða brenglara og mælitæki, sem greina tíðni
samstundis. Í þessum vélum er sem sagt búnaður
til að hlera merki frá ratsjám, útvarpi, talstöðvum,
símum, tölvupóst og símbréfasendingar. Reyndar
gæti verið að áhöfnin hafi eytt tölvugögnum og
hugbúnaði í vélinni, en engu að síður geta Kínverj-
ar nálgast ýmsar hernaðarlegar upplýsingar með
því að taka þessa vél í sundur og skoða hvernig
hún er smíðuð og saman sett.
Kínverjar hafa undanfarið aukið viðbúnað sinn
meðfram strandlengjunni og hafist handa um að
setja upp sprengiflaugar til að ógna Tævan.
Bandaríkjamenn eru nú að íhuga að selja Tævön-
um fullkomin vopn. Kínverjar eru mjög andsnúnir
því að af þeirri sölu verði.
Colin Powell
þykir hafa hrifs-
að til sín frum-
kvæðið
TIL þess hefur verið
tekið að Colin Powell,
utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, hefur
stjórnað því hvernig
utan um þetta mál hef-
ur verið haldið. The
New York Times hafði í dag, laugardag, eftir hátt-
settum embættismanni að Donald Rumsfeld varn-
armálaráðherra hefði vísvitandi haldið sig til hlés
þótt um hermenn væri að ræða til þess að deilan
fengi ekki á sig of hernaðarlegan blæ og ráðamenn
í kínverska hernum fengju ekki tilefni til að hafa
sig í frammi. Sagt hefur verið að í stjórnartíð
Clintons hafi vald færst frá utanríkisráðuneytinu
til þjóðaröryggisráðsins, varnarmálaráðuneytis-
ins og jafnvel viðskiptaráðuneytisins. Nú sé utan-
ríkisráðuneytið að hrifsa frumkvæðið að nýju. Í
The New York Times segir að forsetaembættið
hafi fylgst með aðgerðum utanríkisráðuneytisins,
en ekki haft nein afskipti af þeim. Ekki er ljóst
hver afskipti Condoleezzu Rice þjóðaröryggisráð-
gjafa hafa verið, en einhverjir ráku upp stór augu
þegar hún sagði á fundi í vikunni að samskiptin við
Kína yrðu að vera í föstum skorðum þrátt fyrir að
áhöfnin væri í haldi og Kínverjar krefðust afsök-
unnar. Hennar lærimeistari var Brent Scowcroft,
sem gegndi stöðu þjóðaröryggisráðgjafa í stjórn
George Bush eldra og leggur áherslu á gott sam-
band við Kína.
Ekki er enn ljóst hvernig þetta mál fer. Gefið
hefur verið til kynna að miðað hefði í samningu
sameiginlegs bréfs þar sem deilan yrði til lykta
leidd, en yfirlýsing Qians Quichens, aðstoðarfor-
sætisráðherra, um að orðalag þeirra yfirlýsinga,
sem Bandaríkjamenn hefðu hingað til gefið frá
sér, dygði ekki urðu til að slá á vonir manna. Þró-
un þessarar deilu sýnir hins vegar að samskipti
Kína og Bandaríkjanna eru ekki á þeim nótum að
þar fari tveir samstarfsaðilar, heldur miklu frem-
ur andstæðingar. Um leið kemur upp á yfirborðið
hvar þungamiðjan er í valdatafli því, sem nú fer
fram í Asíu, og það verður spennandi að fylgjast
með atburðarás næstu daga.
Morgunblaðið/RAX
Beðið eftir vorinu við Eyjafjallajökul.
Þróun þessarar
deilu sýnir að sam-
skipti Kína og
Bandaríkjanna eru
ekki á þeim nótum
að þar fari tveir
samstarfsaðilar,
heldur miklu frem-
ur andstæðingar.
Um leið kemur upp
á yfirborðið hvar
þungamiðjan er í
valdatafli því, sem
nú fer fram í Asíu.
Laugardagur 7. apríl