Morgunblaðið - 08.04.2001, Side 49

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. APRÍL 2001 49
Útsölustaðir: Lyfja Lágmúla, Lyfja Laugavegi, Lyfja Hamraborg, Lyfja Smáratorgi,
Lyfja Garðatorgi, Lyfja Setbergi, Lyfja Grindavík, Lyfja Húsavík, Lyfja Egilsstöðum,
Lyfja Eskifirði, Lyf og heilsa Kringlunni, Lyf og heilsa Austurveri,
Lyf og heilsa Glæsibæ, Lyf og heilsa Domus Medica, Lyf og heilsa Akranesi,
Lyf og heilsa Hrísalundi, Akureyri, Nana Hólagarði, Fína Mosfellsbæ,
Rima Apótek Grafarvogi, Apótek Vestmannaeyja, Borgarness Apótek,
Snyrtihúsið, Selfossi.
DÁNARFREGNIN kom í sjálfu sérekki á óvart. Nær níutíu ára gam-all maður er kominn á leiðarenda.Hann pabbi dó, saddur lífdaga,
eins og svo margur aldraður förunauturinn.
Þegar það gerðist og hér var komið sögu var
þannig komið fyrir honum að hann mátti
muna sinn fífil fegurri. Lífsneistinn var
slokknaður og eftir sat veikburða öldungur,
rúinn þeirri sjálfsvirðingu, þeirri reisn og
lífskrafti, sem áður hafði einkennt þennan
dugmikla mann.
Þetta eru örlög fleiri og annarra, sem nú
eru að týna tölunni af elstu kynslóðinni.
Kynslóðinni sem fæddist upp úr aldamót-
unum síðustu. Hún deyr með annars konar
ásýnd en hún hafði. Hún villir á sér heim-
ildir. Hún deyr löngu eftir að hafa glatað
sjálfri sér og lifað sjálfa sig.
Gamalt fólk deyr drottni sínum og við
stöndum við kistu þess og minnumst þessa
gamla fólks eins og við munum það sem
gamalt fólk. Aldurhnigið, ósjálfbjarga, elli-
hrumt. En sú var tíðin að gamla fólkið var
ungt eins og við hin og þið hin og átti sér
vonir og drauma og framtíð og hafði til að
bera alla þá sömu hæfileika og þrár, sem nú-
tímafólk tileinkar sér.
En möguleikarnir voru ekki margireða fjölbreyttir í upphafi síðustualdar. Fábreytt atvinnulíf, takmark-
aðir námsmöguleikar, einangrun landsins,
gjaldeyrisskortur, bændasamfélag. Engir
lífeyrissjóðir, engin vinnulöggjöf. Botnlaus
forræðishyggja, stopular utanlandsferðir,
fábrotið menningarlíf.
Einokunin í grænmetissölu er leifar frá
þessum tímum. Innflutningur á kartöflum
var bannaður, með þeim afleiðingum að Ís-
lendingum var boðið upp á svínafóður, þegar
sú matvara var á boðstólum. Íslendingar
máttu éta það sem úti fraus í bókstaflegum
skilningi. Marktækur innflutningur hófst
ekki fyrr en eftir stofnun lýðveldisins. Þeir
sem lögðu stund á verslun og viðskipti voru
háðir skömmtun og leyfum og heildsalar
voru uppnefndir afætur og arðræningjar
(pabbi var í þeim hópi) og þeg-
ar eplin reyndust skemmd og
appelsínurnar myglaðar upp úr
skipunum þurfti að ganga
hljótt um húsið, til að trufla
ekki innflytjandann í örvinglan sinni. Trygg-
ingar eru seinni tíma fyrirbæri.
Þetta var samfélagið á sjötta og sjöunda
áratugnum. Það er ekki lengra síðan. Ein-
hæft þjóðlíf, einfaldar formúlur, einstigi
troðinnar slóðar í heftu umhverfi. Þeir kom-
ust helst áfram sem gengu í réttan stjórn-
málaflokk, voru af réttum ættum og þekktu
réttan mann og annan.
Hvílíkur himinn og haf á milli þessaraafturhaldstíma og þeirrar aldarsem nú er gengin í garð. Sjáið þá
veröld sem unga fólkið nú til dags býr við.
Og hvað heimurinn hefur opnast. Asklokið
er horfið. Björk er tilnefnd til Óskarsverð-
launa. Eiður spilar með Chelsea, Hagkaup
ætlar að kaupa verslunarkeðju í Bandaríkj-
unum, Kristján syngur í Metropolitan,
óþekktar popphljómsveitir leggjast í víking í
útlöndum. Samherjafrændur fjárfesta í fisk-
iðnaði í Þýskalandi, athafnakonur selja ís-
lenskar snyrtivörur á heims-
markaði og engin landamæri
hefta ungt fólk í atvinnuleit.
Þúsundir ungra Íslendinga
leggja land undir fót og þeir
sem heima sitja njóta sömuleiðis frelsis og
útrásar, njóta ávaxtanna af þeirri baráttu
sem háð var við allt önnur skilyrði; baráttu
forvígismanna og forfeðra fyrir verslunar-
frelsi, samgöngufrelsi, athafnafrelsi. Þeir
ávextir eru ekki myglaðir og uppskeran eftir
því. Frelsi til orðs og æðis, frelsi til að
ferðast, efnast, mennta sig, spreyta sig.
Frelsi til að vera til.
Himinn og haf, það er munurinn, það er
árangurinn, sem gamla fólkið skilur eftir sig.
Þeir njóta ekki alltaf eldanna sem fyrstir
kveikja þá.
Ekki það að vorkenna þurfi þessufólki, fólkinu sem deyr um þessarmundir eftir langa ævi, slitið, bugað
af elli kerlingu. Það lifði sínu lífi og átti sínar
góðu stundir og naut þess líka að vera til. Og
finna til. Það saknaði ekki þess, sem það
vissi ekki um. Né heldur harmaði þau lífs-
skilyrði sem það hafði engar væntingar um.
En það gerði gott úr sínu og ruddi brautina,
ól okkur upp og hefur að nokkru leyti fengið
að fylgjast með þeim framförum sem orðið
hafa.
Það gleymist hins vegar stundum að
þakka fyrir sig og meta að verðleikum þau
lífsskilyrði og lífsgæði, sem nýrri kynslóð
hafa verið sköpuð, eða hvers vegna skyldi
helftin af barnabörnum föður míns eiga sér
heimili, atvinnu og athvarf á erlendum vett-
vangi, nema vegna þess að þjóðin hefur
sprungið út, blómstrað og breyst út bænda-
samfélagi í breiðvang? Sá breiðvangur býð-
ur upp á tækifæri, hvatningu, áskorun og út-
rás fyrir vel menntað og áræðið fólk, sem
ekki þarf lengur að búa við þröngan kost í
litlu landi; þarf ekki lengur að lúta pólitísku
yfirvaldi; þarf ekki lengur að sætta sig við
gjaldeyrisskömmtun og innflutningskvóta;
þarf ekki lengur að hafa myglaðar appels-
ínur og skemmdar kartöflur sér til matar;
þarf ekki lengur að hafa asklok fyrir himin.
Þetta frjálsræði og athafnafrelsi komekki af sjálfu sér. Gamla fólkið á elli-heimilunum, afar okkar og ömmur,
sem nú tínist, eitt af öðru, í kirkjugarðana,
voru sporgöngumenn og brautryðjendur,
þraukuðu þorrann og góuna og allt það tíma-
bil, sem nú er óðum að falla í gleymskunnar
dá.
Er til of mikils mælst, þótt við tökum ofan
fyrir þessu fólki og þökkum fyrir okkur?
Þökkum það frelsi, sem við eigum og njót-
um; frelsi, sem ekki kom af sjálfu sér og ekki
lifir af sjálfu sér og alls ekki er sjálfgefið?
Fyrir því þurfti að hafa, í marga manns-
aldra, í sveita síns andlits.
Gamall maður sem kveður með hljóðlátum
hætti tekur mikla sögu með sér í gröfina og
heilmikið framlag, sem nú þykir sjálfsagður
hlutur og gengur í arf til afkomenda, rétt
eins og þetta hafi allt verið fyrirhafnarlaust.
Gleymdur og grafinn. Hann bara deyr eins
og aðrir og fennt er í sporin og gleymd eru
verkin, sem eitt sinn voru lóð á vogarskálar
þeirrar framtíðar sem beið okkar hinna. Og
þeirra sem á eftir koma.
Heimurinn þá og
heimurinn nú
Gamla fólkið á elliheimilunum, afar okkar og ömmur,
sem nú tínist, eitt af öðru, í kirkjugarðana, voru spor-
göngumenn og brautryðjendur, segir Ellert B.
Schram og spyr hvort til of mikils sé mælst, þótt við
tökum ofan fyrir þessu fólki og þökkum fyrir okkur.
HUGSAÐ
UPPHÁTT
annan hvern miðvikudag
Gól fe fn i á s t igahús
Ármúla 23, sími 533 5060