Morgunblaðið - 21.04.2001, Qupperneq 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2001 39
ÓHÆTT er að óska
okkur neytendum á Ís-
landi og þar með Neyt-
endasamtökunum inni-
lega til hamingju með
áfangasigurinn. Mikil
rannsókn er að baki og
nú er komin fram nið-
urstaða Samkeppnis-
stofnunar á stöðu fyrir-
tækja á ávaxta- og
grænmetismarkaðinum
og bendir allt til að ólög-
leg hringamyndun hafi
náð að þróast. Furðu-
legt er, að uppákoma
sem þessi skuli hafa
getað þróast, þrátt fyrir
mjög opið hagkerfi og
mikið upplýsingastreymi í samfélag-
inu.
Einkennilegt er að lesa þær sér-
kennilegu bókanir sem spretta fram
úr minnispunktum og fleiri gögnum.
Forráðamenn hittast á skuggsælum
stöðum í Öskjuhlíðinni og brugga þar
ráð sem eru gjörsamlega úr takt við
eðlilega viðskiptahætti. Markaðinum
er skipt, rétt eins og áhrifasvæði
Mafíunnar. Það vantar bara hótanirn-
ar, morðin og byssurnar til að gera
samlíkinguna fullkomna.
En það vekur furðu margra að yf-
irmaður allra þessara grænmetis-
mála, sjálfur landbúnaðarráðherra
landsins, virðist koma af fjöllum: Hef-
ur hann látið hafa eftir sér úr ræðu-
stól á Alþingi Íslendinga, að það hafi
verið svo mikið að gera í gin- og
klaufaveikinni í ráðuneytinu að þeir
kæmust ekki yfir verkefnin! Hefur þó
þessi grafalvarlegi sjúkdómur ekki
stungið sér niður á Íslandi í háa herr-
ans tíð enda hafa menn verið mjög á
varðbergi gagnvart honum. Halda
mætti að landbúnaðarráðherrann
hafi verið að koma úr geimferð, hann
virðist svo gjörsamlega vera úti á
þekju í þessum markaðsmálum hollra
og eftirsóknarverðra matvæla.
Sennilega fer mjög illa á því, að
fagráðuneyti sé í höndum stjórnmála-
manna sem hafa bein tengsl við hags-
munaaðila. Engum myndi t.d. detta í
hug að í stól dómsmálaráðherra gæti
setið maður sem væri náskyldur eða
nátengdur bófafélagi. Allavega væri
slíkt mjög óeðlilegt. Eða að maður
sem tengdist t.d. útgerð væri jafn-
framt í stól sjávarútvegsráðherra. Þó
hefur slíkt gerst og er ekki til fyr-
irmyndar vegna mjög
mikillar hættu á hags-
munaárekstrum. Við
gætum hugsað okkur
byggingabraskara sem
jafnframt er mikilsverð
persóna í stjórnkerfinu.
Þessi aðili væri eðlilega
vanhæfur til að fara
með mál eða að taka
ákvörðun í máli þar sem
t.d. útboð á verktaka-
sviði er og fyrirtæki
hans tengdist að ein-
hverju leyti þeim mál-
um.
Landbúnaðarmálin
væru eðlilega best kom-
in í höndunum á þeim stjórnmála-
mönnum sem lítil sem engin hags-
munatengsl hafa á þessu sviði. Stjórn
landsmála og ekki síst landbúnaðar-
mála verður að vera óháð sem kostur
er. Lengi verður það í minnum haft
þegar stjórnmálamaður einn austur í
sveitum, Ingólfur Jónsson að nafni,
kenndur við Hellu, með mjög mikil
tengsl við landbúnaðinn gerðist ráð-
herra þessa málaflokks fyrir nokkr-
um áratugum. Með fyrirmynd erlend-
is frá var komið á niðurgreiðslukerfi
sem varð eitt af umdeildustu verkum
Ingólfs og ákvörðunin var að koma á
fót þessu sjálfvirka niðurgreiðslukerfi
sem í raun hafði þá þýðingu, að bænd-
ur hófu mjög fljótlega offramleiðslu á
vissum afurðum. Og alltaf jókst nið-
urgreiðslan á afurðunum og ekki nóg
með það, heldur jók þetta enn á vand-
ann. Smám saman misstu menn tök á
þessu kerfi, það var farið að stjórna
sér sjálft á eigin forsendum því aldrei
mátti skera á meinið þó svo það væri
flestum augljóst! Því miður vildu
margir stjórnmálamenn nánast allra
stjórnmálaflokka ekki átta sig á skyn-
samlegustu og einföldustu leiðinni: að
afnema niðurgreiðslur og láta mark-
aðinn sjá um að stýra verðmyndun
með eðlilegu framboði og eftirspurn.
Fyrir þeim var eðlilegra að láta eins
og þeir kæmu af fjöllum og létu hafa
eftir sér: við skiljum bara ekkert í
þessu. Og niðurgreiðslurnar voru enn
auknar, skattheimta var stórlega hert
og meira að segja var farið að ausa
stórfé úr ríkissjóði til að borga kostn-
aðinn við að flytja þessar offram-
leiddu afurðir til útlanda. Með því átti
að reyna að losa innanlandsmarkað-
inn við þessi ósköp. En útlendi mark-
aðurinn leit varla við þessu þó á gjafa-
prís væri. Þetta gerðist um svipaðar
mundir og síldin hvarf og ekki var
þetta fjárútstreymi úr sameiginleg-
um sjóði landsmanna til að minnka
þann mikla vanda sem þá blasti við
efnahagsstjórnun landsins. Var þetta
tímabil ekki síðar nefnt áratugur
hinna glötuðu tækifæra?
Auðvitað var þetta mjög mikið
gagnrýnt, bæði af neytendum og
Neytendasamtökunum, stjórnmála-
mönnum bæði þáverandi stjórnarlið-
um sem stjórnarandstæðingum, at-
vinnurekendum og verkalýðs-
mönnum. Meira að segja einn
fjölmiðill verður til úr öllum þessum
politísku mótsögnum og ritstjóri
hans, Jónas Kristjánsson, varð brátt
einn höfuðandstæðingur „landbúnað-
armafíunnar“, eins og hann nefndi oft
andstæðinga sína. Jónas er einn
skemmtilegasti ritstjórinn í íslensku
blaðaflórunni á síðari hluta 20. aldar,
opnaði fjölmiðlunina upp á gátt og
innleiddi margar nýjungar.
Og nú um þessar mundir keppist
hver á fætur öðrum við að spyrja hvað
varð af öllum gróða grænmetisgreif-
anna? Bændur sem framleiðendur
eru eðlilega ekki svo lítið undrandi en
svo virðist sem þeir hafi notið einskis
af hagræðingu fyrirtækjanna þriggja
sem fólst í því, að hámarka gróða-
myndun í rekstrinum. Hvar liggur
svo allur gróðinn sem rakað hefur
verið saman? Er hann bundinn í verð-
bréfum innanlands eða erlendis?
Kannski í fasteignum? Jörðum? Ekki
hefur þó gróðinn horfið sporlaust?
Kannski verið keypt fyrir hann gull
og fjársjóðurinn grafinn og falinn ein-
hvers staðar í Öskjuhlíðinni?
Sem öskureiður neytandi vil eg þó
taka fram, að ekki er eg á móti því, að
hugmyndaríkir viðskiptamenn græði
og raki saman fé, sé það þá gert á
réttum forsendum, lög og réttur
landsins virtur og að neytendum sé
ekki misboðið.
En það sem e.t.v. mestu máli skipt-
ir: Hafa verið framin hegningarlaga-
brot þar sem blekkingum og ólögleg-
um samanteknum ráðum hefur verið
beitt gagnvart þjóðinni?
Ekki eru undur að margur spyrji:
er meira af skemmdu mjöli í poka-
horninu?
Kannski fleiri æsilegra frétta sé að
vænta úr þessum viðsjárverða und-
irheimi grænmetis og ávaxta.
Til hamingju:
Neytendur
á Íslandi
vinna sigur!
Guðjón
Jensson
Neytendamál
Furðulegt er að
uppákoma sem þessi
skuli hafa getað þróast,
segir Guðjón Jensson,
þrátt fyrir mjög opið
hagkerfi.
Höfundur er bókfræðingur og
leiðsögumaður.
DAGANA 23. til 26.
apríl gefst nemendum
10. bekkja tækifæri á
að þreyta samræmd
lokapróf í fjórum
námsgreinum eftir
áratugsskyldunám.
Samkvæmt nýjum
reglum er þátttaka í
þessum prófum frjáls,
þ.e. þótt nám í grunn-
skóla sé enn skylda er
ekki lengur skylda að
þreyta prófin.
Tilgangur sam-
ræmdra prófa er að
veita nemendum og
forsjáraðilum þeirra
upplýsingar um náms-
árangur og námsstöðu þeirra, vera
viðmið fyrir inntöku á mismunandi
námsbrautir framhaldsskóla, at-
huga hvort námsmarkmiðum aðal-
námskrár í viðkomandi námsgrein
hafi verið náð og loks að veita upp-
lýsingar um hvernig skólar standa
í þeim námsgreinum sem prófað er
úr, miðað við aðra skóla landsins.
Uppgjör eftir tíu
ára skólagöngu
Þannig má segja að samræmd
próf séu liður í uppgjöri á árangri
náms eftir tíu ára grunnskólanám.
En hvenær lýkur þessari tíu ára
grunnskólagöngu? Henni lýkur
ekki þegar síðustu prófúrlausn er
skilað um hádegi 26. apríl nk.
Uppgjöri á námsárangri er ekki
heldur lokið. Hvað hefur ungling-
urinn þá afrekað þennan dag?
Vissulega hafa flest þessi 4.500
ungmenni lagt hart að sér vik-
urnar og mánuðina á undan við
próflestur og ýmsa aðra undirbún-
ingsvinnu fyrir próftöku og sann-
arlega er ástæða til þess eftir
þessa miklu vinnulotu, að komast
út í vorið, anda að sér fersku lofti
og jafnvel að komast í eitthvert
allt annað umhverfi til að rétta sig
af á sál og líkama.
En er ástæða til fagnaðar?
Hverju væri þá verið
að fagna? Að yfirvöld
menntamála skyldu
veita okkur þetta ein-
staka tækifæri til að
sýna getu okkar og
þekkingu? Að hafa
fengið tækifæri til
þátttöku í könnun
sem veitir upplýsing-
ar um hvernig skólinn
okkar stendur sig
miðað við aðra skóla
landsins?
Réttmætar upplýs-
ingar um árangur
Samræmd próf eru
einn af mörgum mik-
ilvægum þáttum sem gefa okkur
upplýsingar um frammistöðu í
námi og eftir að próftökuskylda
breyttist í próftökurétt tel ég að
þyngja ætti þessi próf til muna og
gera þau mun meira greinandi en
raun ber vitni. En fráleitt er að
líta svo á að þau séu eini mæli-
kvarðinn sem máli skiptir. Ein-
kunnir sem einungis byggðust á
úrlausnum skriflegra prófa í ís-
lensku, ensku, dönsku og stærð-
fræði á vordögum síðasta skólaárs-
ins eftir tíu ára skyldunám væru
sannarlega ekki réttmætar upplýs-
ingar einar saman um árangur
skólagöngunnar. Markmið í lögum
og námskrám eru skýr staðfesting
á því.
Eftir að prófum lýkur bíða
kennaranna vandasöm verkefni við
úrvinnslu ýmissa upplýsinga sem
þeir safna saman um frammistöðu
nemenda sinna, þekkingu, færni,
samskiptahæfileika, viðhorf og síð-
ast en ekki síst leikni í meðferð og
úrvinnslu upplýsinga, nýtingu
þeirra og framsetningu. Við mat á
árangri og frammistöðu koma
nemendur ekki síður til álita sjálf-
ir, þ.e. framkoma þeirra, ábyrgð,
siðferðiskennd, námsáhugi, sam-
skiptafærni og viðhorf. Ef til vill
mætti líta á framkomu unglings að
loknum samræmdum prófum sem
þokkalegan prófstein í þessum efn-
um. Ég hvet foreldra og forráða-
menn unglinga sem ljúka prófum
nú í vor til að ræða þessi atriði við
börn sín og íhuga með þeim þá
mynd sem þau hyggjast gefa um-
hverfinu af sjálfum sér að loknum
prófunum 26. apríl. Vænta má að
hún verði einnig lögð á vogarskál-
ar með einum eða öðrum hætti,
eins og árangur á skriflegu prófi.
Hvað er lagt á
vogarskálarnar?
Meyvant
Þórólfsson
Höfundur er kennsluráðgjafi hjá
Fræðslumiðstöð Reykjavíkur.
Lokapróf
Samræmd próf eru einn
af mörgum mikilvægum
þáttum, segir Meyvant
Þórólfsson, sem gefa
okkur upplýsingar um
frammistöðu í námi.
EFTIRFARANDI grein er skrif-
uð af starfsmanni á sambýli fyrir fólk
með einhverfu og gæti átt við ein-
stakling sem býr þar. Hafa ber þó í
huga að þessi einstaklingur er aðeins
hugarburður höfundar.
Ég bý á sambýli fyrir fólk með ein-
hverfu. Fyrir þá sem ekki vita er ein-
hverfa fötlun sem oftast er hægt að
greina um eins árs aldur. Ég sem
einstaklingur með einhverfu hef
mikla þörf fyrir reglusemi til að líða
sem best. Ég vakna á morgnana, fer
í sturtu, borða morgunmat, bursta
tennur, fer á vinnustofuna og vinn
þar eftir vissum reglum í sérstöku
umhverfi, fer heim, fæ síðdegiskaffi,
stunda tómstundir, borða kvöldmat,
horfi á sjónvarpið, fer jafnvel í heita
pottinn, fæ te, bursta tennur og fer
að sofa. Svona er það alla daga, með
smáfrávikum þó. Ég er mjög smá-
munasamur á ýmsa hluti. Til dæmis
raða ég alltaf þeim hlutum sem ég er
með í herberginu mínu á sama hátt,
það má ekki vera blettur á fötunum
mínum og það má ekki
gera of miklar kröfur
til mín, þar sem ég er
oft lengi að skilja hvað
fólk er að reyna að
segja mér að gera.
Þessi reglusemi er mér
nauðsynleg til að ég
haldi jafnvægi og ef
þessi dagskipan fer
mikið forgörðum er
hætta á að mér líði
mjög illa og ég fari í
„kast“. Í þessum köst-
um á ég til að ráðast á
annað fólk, slá það og
jafnvel bíta. Stundum
hendi ég húsgögnum til
og frá. Einnig lem ég
sjálfan mig í höfuðið, bít mig eða lem
hausnum á mér í gólf eða vegg. Eins
og gefur að skilja er ég hættulegur
bæði sjálfum mér og öðrum þegar
þetta gerist. En vegna fötlunar
minnar ræð ég ekki við mig, það má
ekki halda að ég geri þetta vegna
þess að mér líki ekki
vel við þá sem verða
fyrir biti eða höggum.
Ég einfaldlega skil
ekki þær aðstæður sem
ég er í, og þá líður mér
mjög illa, eða eitthvað
annað veldur þessari
líðan, til dæmis að það
vanti einhvern hlut í
herbergið mitt sem er
vanur að vera þar.
Eitt sem er mér
mjög nauðsynlegt er að
umgangast fólk sem
þekkir mig, þarfir mín-
ar og getu. Til þess að
það sé mögulegt er
nauðsynlegt að starfs-
menn, sem sjá um sambýlið sem ég
bý á, starfi þar í einhvern tíma. En
eins og ástandið er í dag haldast þeir
ekki lengi vegna mjög svo slæmra
launa. Ég veit ekki nákvæma tölu á
starfsmannahaldi á síðastliðnum ár-
um en á síðasta ári hættu nánast allir
gömlu starfsmennirnir og nýir voru
ráðnir í staðinn. Uppsögn nær allra
starfsmannanna var vegna þess að
enginn getur lifað á þeim launum
sem í boði voru. 70, 80, 90 þúsund
fengu þeir, eftir aldri og starfs-
reynslu. Vegna allra þessara manna-
breytinga og þess að illa gengur að
ráða í lausar stöður leið mér mjög
illa og ástandið var hrikalegt og er.
Ég tek oftar fyrrgreind köst en ég er
vanur að gera. Það er ekki vegna
þess að mér líki eitthvað illa við nýju
starfsmennina en þeir gera allt aðrar
kröfur til mín, sú rútína sem ég þarf
riðlast og bara vegna þess að nýja
starfsfólkið þekkir mig ekki nógu
vel. Og þar sem svo margir hætta
eftir stuttan tíma ná fáir að kynnast
mér nógu vel til að réttar kröfur séu
til mín gerðar og að ástandið verði í
jafnvægi. Ég skora því á samninga-
nefnd ríkisins og annarra aðila sem
sjá um launahald starfsmanna á
sambýlinu mínu að semja um mann-
sæmandi laun þeim til halda. Með
því að hækka launin nógu mikið til að
gefa starfi stuðningsfulltrúa sam-
býla þannig meira aðdráttarafl
hjálpa þeir mér meira en nokkurn
getur grunað. Ég hef þann rétt, þótt
fatlaður sé, að ríkið búi svo um hnút-
ana að mér líði ekki alltaf illa og ég sé
hættulegur mér og umhverfi mínu
(Tekið er fram að þótt hinn fatlaði
einstaklingur í greininni að framan
sé aðeins hugarburður höfundar á
þetta sér allt stoð í raunveruleikan-
um. Og þetta er aðeins dæmi um það
ástand sem getur myndast vegna
illra mannaðra sambýla og stöðugra
mannabreytinga. Ástandið getur
orðið miklu verra).
Vegna lágra launa bít ég
Friðrik
Atlason
Sambýli
Gefið starfi stuðnings-
fulltrúa sambýla, segir
Friðrik Atlason, meira
aðdráttarafl.
Höfundur er starfsmaður á sambýli í
Reykjavík.