Morgunblaðið - 22.04.2001, Síða 22

22 SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
M
ARKMIÐIÐ með starfsemi
„Ældre hjælper ældre“ eins og
samtökin heita í Danmörku er
að draga úr einangrun og ein-
manaleika hinna öldruðu,“ seg-
ir Lise Legarth sem mun halda fyrirlestur á ráð-
stefnu um sjálfboðið starf aldraðra í Áskirkju
hinn 27. apríl nk.
Það kemur fram í máli Lise, sem er ein sjö
ráðgjafa samtakanna og starfar í Árósum, að
„Aldraðir hjálpa öldruðum“ hafi orðið til fyrir
tilhlutan hreyfingar eldri borgara sem stofnuð
var á landsvísu fyrir um fimm árum. Hún út-
skýrir nánar hvaða tilgang samtökin hafa fyrir
þennan aldurshóp. „Þegar fólk hættir að vinna
utan heimilis hverfur það félagslega umhverfi
sem það hefur verið hluti af. Fólk hefur ekki
lengur vinnufélagana til að ræða við og mörgum
verður ljóst að sjálfsmynd þeirra er háð
vinnunni. Það skapast visst tómarúm og hlut-
verkunum í lífinu fækkar. Eftir að hafa eytt tím-
anum í starfsleysi um tíma eru margir sem hafa
áhuga á að hafa eitthvað fyrir stafni sem gefur
þeim tilfinningu fyrir að vera hluti af stærri
heild. Með því að vinna með „Aldraðir hjálpa
öldruðum“ fær fólk tækifæri til þess og um leið
finnur það að ennþá eru not fyrir starfskrafta
þess.“
Hópar sjálfboðaliða
eru grunneiningin
Lise hefur starfað að öldrunarmálum lengst
af starfsævi sinnar. Segir hún vinnu sína felast í
því að að vekja athygli á hugmyndinni um sjálf-
boðið starf aldraðra og aðstoða við að setja á
laggirnar hópa sjálfboðaliða. „Þegar slíkir hópar
eru stofnaðir er það gert vegna þess að þörf er
fyrir ákveðna umönnun eins og til dæmis að
hjálpa fólki við matarinnkaup,“ segir hún. „Hér
áður fyrr var það heimilishjálpin sem sá um þau
en það tíðkast ekki lengur í Danmörku.
Hópar eru einnig stofnaðir á grundvelli
ákveðinnar fagþekkingar. Meðlimir þeirra eru
fljótir að svara kalli þeirra sem þurfa til dæmis
að láta skipta um peru hjá sér. Annars eru verk-
efnin af ýmsum toga. Allt frá vinargreiða eins og
að aka viðkomandi til læknis til þess að skila
bókum á bókasafn eða ná í lyf í lyfjaverslunina.
„Aldraðir hjálpa öldruðum“ hafa einnig sett á
fót ráðgjafarmiðstöð þar sem veittar eru upplýs-
ingar um ýmis mál sem varða aldraða. Það getur
vakið kvíða eldra fólks að þurfa að fara inn á
stofnun að leita upplýsinga. Á ráðgjafarmiðstöð-
inni eru eldri borgararnir þjónustaðir af jafn-
öldrum sínum sem eru ef til vill að glíma við
sama vanda.“
Taka ekki
vinnu frá öðrum
Starfssvið sjálfboðaliðanna getur verið nokk-
uð vítt eins og kemur fram hjá Lise. „ Í Árósum
stóðu samtökin fyrir uppákomu á gömlum
herragarði rétt utan við borgina og er í eigu rík-
isins. Þar fór fram dagskrá sem var kölluð
„Tímavélin“. Farið var eina öld aftur í tímann og
rifjað upp hvernig uppskeruhátíð þess tíma fór
fram. Um eitt hundrað manns komu að vinnu við
uppsetninguna og um tvö þúsund gestir fylgd-
ust með dagskránni, sem var fróðleg og
skemmtileg. Þar voru sýndir gamlir búskapar-
hættir og þjóðdansar.“
Lise segir að þegar stofnaðir eru sjálfboða-
liðahópar sé meðlimum þeirra boðið upp á nám-
skeið. „Meðal þess sem fólkið er frætt um á
námskeiðinu eru mörkin á milli verksviðs op-
inberra fyrirtækja og einkafyrirtækja og sjálf-
boðaliðanna,“ segir hún. „Það er mikilvægt að
það sé skýrt að sjálfboðaliðarnir
eru ekki að taka vinnu frá öðrum.
Á námskeiðunum situr fólk úr
opinbera geiranum og frá heima-
þjónustunni svo samræðurnar
verði sem árangursríkastar.
Þá er rætt um það hvernig
sjálfboðaliðarnir geti haldið starfi
sínu á þessum frjálsa grundvelli
og hvernig þeir geta varist því að
verða notaðir. Sjálfboðaliðar
verða að kunna að segja nei þeg-
ar það á við. Þeir læra einnig að
eiga tjáskipti við þá sem þeir að-
stoða.
Til þess að sjálfboðaliðahópur
starfi eðlilega er nauðsynlegt að
hann deili með sér ábyrgð og verkefnum sé
skipt niður á meðlimina. Svo verður einhver í
hópnum að bera ábyrgð á að þjálfa nýliða. Á
námskeiðunum er einnig rætt um hvað það þýð-
ir að aðstoða aðra. Í því felst meðal annars að
kunna að hlusta og skynja hvernig þeim sem
verið er að hjálpa líður og átta sig á þörfum
hans. Sjálfboðaliðinn verður að geta sett sjálfan
sig til hliðar og vera fagmannlegur í starfi sínu.“
Hóparnir eru að sögn Lise annaðhvort með
litla skrifstofu sem hefur ákveðinn afgreiðslu-
tíma þar sem hægt er að ná í meðlimina eða gef-
ið er upp númer í handsíma. „Það
eru annaðhvort eldri borgararnir
sjálfir sem hringja og sækjast eft-
ir þjónustunni eða aðstandendur
þeirra.“
Hún segir flesta hópana þurfa
lítið rekstrarfé. „Fyrir fjórum ár-
um voru sett lög í Danmörku um
félagslega hjálp. Markmið þeirra
var að fá opinbera aðila og sjálf-
boðaliðana til samstarfs í sveitar-
félögunum. Stjórnvöld hafa lagt
eitt hundrað milljónir danskra
króna í starfið. Ákveða sveitar-
félögin sjálf hvernig fjármunun-
um er ráðstafað.
Þeir eldri borgarar sem taka
þátt í starfinu eru mjög ánægðir með að fá á
þennan hátt tækifæri til að gera eitthvað fyrir
aðra, það virkar uppörvandi á þá.
Hugmyndin um sjálfboðið starf aldraðra hef-
ur breiðst hratt út í Danmörku. Starfsemin
byrjaði með litlum hópi og kynningu á hug-
myndinni og árangurinn lét ekki á sér standa.
En það er mikilvægt að kynna starfið vel í upp-
hafi svo sem flestir fái áhuga á að prófa.“
Það kemur fram hjá Lise að danskir stjórn-
málamenn séu hrifnir af hugmyndinni um sam-
hjálp eldri borgara. „Forsætisráðherrann okk-
ar, Poul Nyrup Rasmussen, sagði meðal annars
í nýársávarpi sínu eitthvað á þá leið að þörf væri
á hlýrri, styrkri hendi samborgaranna og um-
hyggju þeirra. Kjarninn í boðskap hans var að
við ættum að taka höndum saman um að veita
þá umhyggju.
Það er freistandi að segja að það sé sjálfgefið
að yfirvöldum finnist akkur í að fá sjálfboðaliða
til að axla byrðarnar á félagslega þættinum.
Mér finnst þetta viðhorf þó ekki réttmætt. Þó að
það sé grátt svæði á milli skyldna hins opinbera
og sjálfboðaliðanna er það grundvallaratriði að
við þurfum að byggja samfélag sem slær skjald-
borg utan um þá sem þurfa á hjálp að halda.
Mörg vandamál sem nútímaþjóðfélög glíma
við eru af mannlegum fremur en fjárhagslegum
toga. Það er einmitt af þessum orsökum sem
sjálfboðið starf er réttlætanlegt. Það er ekki
hægt að kaupa sér umhyggju heldur verður hún
til í samskiptum fólks. Einlægur áhugi á velferð
viðkomandi er ekki alltaf tryggður þegar fólk er
keypt til umönnunarstarfanna. Umhyggjan
verður ekki síst til í samskiptum á jafnræðis-
grundvelli.
Ég tel að þjóðfélagið styrkist þegar það tekur
á sig ákveðna samábyrgð. Þess vegna tel ég það
bæði gott og nytsamlegt verkefni að örva og
styrkja þátttöku borgaranna í verkefni eins og
„Aldraðir hjálpa öldruðum“.“
Verkefni sjálfboðaliðanna eru margvísleg eins og að hjálpa til við matarinnkaupin eða farið er saman í gönguferð.
Umhyggju er ekki
hægt að kaupa
„Aldraðir hjálpa öldruðum“
kallast sjálfboðið starf eldri
borgara í Danmörku sem rekið
hefur verið þar með góðum ár-
angri. Lise Legarth er meðal
fyrirlesara á ráðstefnu þar sem
starfsemin verður kynnt.
Hildur Einarsdóttir fræddist
hjá henni um samtökin en
áhugi er fyrir því hér á landi að
koma á slíku sjálfboðastarfi.
Lise Legarth