Morgunblaðið - 22.04.2001, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2001 35
K
annske er eitthvað
sögulegt að gerast í
Quebec-borg í Kan-
ada núna um
helgina. En kannski
eru þetta bara upphlaup hávaða-
seggja sem gleymast fljótlega í
tímans rás. Þar stendur sumsé yf-
ir fundur leiðtoga Ameríkuríkja
(suður-, mið- og norður-) um frí-
verslunarsamning milli landanna,
og eins og í Seattle og Prag ekki
fyrir löngu eru líka mættir til leiks
þeir sem ekki vilja sjá að svona
samningur verði gerður. Mótmæl-
endur.
Kanadísk yfirvöld, sem eru
gestgjafar á þessum fundi, vildu
vera viss um að ekki skapaðist
álíka ófremdarástand í Quebec og
gerðist á fríverslunarfundi í
Seattle fyrir nokkru þar sem hátt-
virtir fundarmenn gátu varla kom-
ist úr húsi fyr-
ir mótmæl-
endamúgi sem
lét ófriðlega á
götum úti.
Þess vegna
var miðborg
Quebec, þar
sem fundir fara fram, lokuð af og
reist þriggja metra há vírgirðing
umhverfis miðborgina.
Innan girðingarinnar eru
framámenn, fríverslunarforkólfar
og annað stórmenni, en fyrir utan
eru hnattvæðingarandstæðingar
og aðrir ólánlegir holdsveiki-
sjúklingar nútímans. Líkt og í
mörgum gömlum borgum er í
Quebec borgarmúr utan um mið-
borgina frá þeim fornu tímum
þegar menn þurftu að sitja af sér
umsátur skrælingja sem vísast
voru bæði morðóðir og holds-
veikir.
Það hefur því ekki mikið breyst
– nema hvað múrinn er núna úr
vír. Grundvallarskiptingin er sú
sama: Annars vegar eru fyr-
irmennin sem ráða, og hins vegar
undirmennin sem engu ráða –
hvorki um framvindu heimsmála
né eigin hlutskipti. Því það er það
sem þessir ómögulegu mótmæl-
endur eru fyrst og fremst að mót-
mæla: Að þeir skuli ekki fá að ráða
neinu um það hvað hinir háu herr-
ar ákveða.
Jean Chrétien, forsætisráð-
herra Kanada, er ekki beint
þekktur fyrir að koma vel fyrir sig
orði. En í viðtali við blaðið Le
Devoir fyrir viku, þegar hann lét
falla þau orð sem eru tilhöfð hér
að ofan, hefur honum þó sennilega
tekist að tjá í hnotskurn viðhorf
framámennanna sem nú eru afgirt
í Quebec til skrílsins sem grenjar
fyrir utan girðinguna og hótar eldi
og morði. Þetta eru auðnuleys-
ingjar sem eru bara að leika sér og
skilja ekki alvöru lífsins.
Í leiðara í kanadíska dagblaðinu
National Post var í vikunni tekið í
sama streng, en öllu fastar, og frí-
verslunarandstæðingar sagðir
vera pólitísk hliðstæða við fót-
boltabullur sem hafa í raun engan
áhuga á fótbolta – vilja bara slást.
„Vettvangur þeirra er alþjóða-
stjórnmál, en markmiðið er að
fullnægja frumstæðri þörf fyrir
spennu og æsing sem fæst með því
að standa fyrir óspektum á al-
mannafæri,“ segir National Post.
En hverju eru þessir meintu
vitleysingar að mótmæla (eða
þykjast mótmæla)? Talsmenn
þeirra segja að Fríverslun-
arsamningur Ameríkuríkja,
FTAA, sem reyna á að ná sam-
komulagi um núna um helgina, sé í
raun útvíkkun á Fríversl-
unarsamningi Norður-Ameríku,
NAFTA, og á FTAA verði alveg
sömu gallar og séu á NAFTA.
Einn helsti gallinn er sagður sá,
að stórfyrirtæki fái gríðarleg völd,
og meðal annars rétt til að höfða
mál á hendur ríkisstjórnum fyrir
meint misrétti. Þetta þýði til
dæmis að fyrirtæki geti lögsótt
stjórnvöld sem reyni að vernda
umhverfið með því að setja tak-
mörk við því hvað fyrirtæki megi
aðhafast.
Þarna er sennilega kominn
fram helsti kjarninn í máli mót-
mælendanna. Þeir eru á móti því
að risafyrirtæki fái aukin völd í
heiminum á kostnað valda rík-
isstjórna. Það er að segja, mót-
mælendunum finnst að með frí-
verslunarsamningum á borð við
FTAA minnki í rauninni þau völd
sem almenningur hefur yfir eigin
lífi. Því að stjórnendur stórfyr-
irtækja eru ekki kosnir lýðræð-
islega. Þess vegna segja mótmæl-
endurnir ennfremur að með gerð
samninga á borð við FTAA sé í
raun unnið gegn lýðræði.
Svona mótmæli eru stundum
sett undir einn stóran hatt og köll-
uð andstaða við hnattvæðingu.
Það er að segja, andstaða við auk-
in völd stórfyrirtækja sem breiða
úr sér um allan heim og eru óháð
landamærum. Þessi fyrirtæki mis-
noti ódýrt vinnuafl og haldi niðri
tekjum í löndum á borð við
Mexíkó (þannig hafi meðallaun í
Mexíkó lækkað um 23% síðan
NAFTA varð að veruleika). Svona
fríverslunarsamningar séu því í
rauninni ekki annað en ákvörðun
um að öllu – lýðræði, umhverf-
isvernd, einstaklingsfrelsi – skuli
fórnað fyrir hagsmuni stórra fyr-
irtækja og ráðandi afla.
Það er aftur á móti auðvitað
rétt, að mikið af málflutningi
hnattvæðingarandstæðinga er há-
vaði til þess eins gerður að ná at-
hygli. En þeir þurfa að vera með
hávaða, en ráðamenn þurfa þess
ekki – því að ráðamenn hafa nú
þegar alla þá athygli sem þeim
sýnist. Það er kannski ekki nema
von að eindregnum fríversl-
unarforkólfum þyki mótmæl-
endaskarinn hjákátlegur – hvern-
ig er hægt að vera á móti auknu
frelsi? Öllum þeim kostum sem
hnattvæðingunni fylgja? Netinu,
talsímabyltingunni – öllu því sem
færir fólk nær hvert öðru og auð-
veldar því samskipti.
Síðan GATT-fríverslunarsamn-
ingurinn varð að veruleika fyrir
hálfri öld munu alþjóðleg viðskipti
hafa sextánfaldast. En hefur – á
þessari sömu hálfu öld – hlutskipti
þeirra verst settu í heiminum
batnað sextánfalt? Varla. Sum-
staðar hefur það sennilega versn-
að sextánfalt (og hvað ætli þeim
sem búa við sult og seyru hafi
fjölgað mikið á þessum tíma?).
Þess vegna er holur hljómur í
þeim fagurgala fríverslunarfor-
kólfa og svonefndra stórmenna
sem nú sitja afgirt í Quebec að
frjáls verslun komi auðvitað öllum
til góða. Ekki er vafi á að hún
kemur mörgum til góða. En það er
hræsni að segja hana koma öllum
til góða. Og því er það ekki rétt hjá
þeim sem sitja í Mikilmennagarð-
inum núna um helgina, að fyrir ut-
an girðinguna sé bara óupplýstur
skríll með innihaldslausan hávaða.
Menn í
girðingu
„Þeir hugsa sem svo, við skulum fara til
Quebec um helgina, það verður gaman,
… við mótmælum og svona, og bla … “
Jean Chrétien, forsætisráðherra Kanada.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kristjan@-
yorku.ca