Morgunblaðið - 22.05.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 22. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ var brúnasig-
inn utanríkisráðherra
sem á aðalfundi Út-
flutningsráðs nú á dög-
unum dró upp dökka
mynd af framtíðar-
horfum í efnahagsmál-
um þjóðarinnar, nema
til kæmu stóriðjufram-
kvæmdir sunnanlands
og austan til að bjarga
málum. Án þeirra yrði
hér lítill hagvöxtur og
daufleg vist.
Ekki var utanríkis-
ráðherra með þessu að
gefa sjálfu góðæri for-
sætisráðherrans háa
einkunn. Davíð sem
með reglubundnu millibili gefur út
tilskipanir um að það sé „víst“ góð-
æri og það sé „samt“ allt í lagi get-
ur tæpast deilt þeim skoðunum með
utanríkisráðherra sínum að svo
bágar séu framtíðarhorfur íslensks
atvinnulífs og efnahagsmála að
óbreyttu, eftir allt góðærið, að til
vandræða horfi.
Ál, ál, ál og aftur ál
Lausnarorðin eru stórvirkjanir
og risaálbræðslur sunnalands og
austan, í anda þeirrar
nauðhyggju og and-
leysis að einblína á
allsherjarlausnina ál
og meira ál. Álverin
skulu rísa eins þó það
kosti gríðarlegar um-
hverfisfórnir. Frið-
löndum eins og Kring-
ilsárrana og Þjórs-
árverum skal fórna,
þvert á flokkssam-
þykktir Framsóknar
um að ekki verði hrófl-
að við friðlýstum
svæðum. Því miður
standi bara þannig á
að þeir virkjunarkostir
sem tiltækir eru séu
hinar risastóru framkvæmdir og
vatnaflutningar á Austurlandi til að
skaffa álverksmiðju á Reyðarfirði
rafmagn og meðal tiltækra virkj-
unarkosta syðra, í tengslum við
stækkun Norðuráls, sé uppistöðulón
sem nær upp í Þjórsárver.
Íslandsmet í erlendri
skuldasöfnun
Fyrirhugaður hernaður gegn
náttúru landsins og óbætanleg um-
hverfisspjöll af áður óþekktri stærð-
argráðu hér á landi eru ein og sér
næg ástæða til að hafna þessum
áformum. En fleira kemur til. Í ný-
útkomnu maí-hefti Seðlabankans
um peningamál er greint frá aukn-
ingu erlendra skulda á síðasta ári.
Þar kemur fram að nettó, eða hrein,
erlend skuldastaða þjóðarbúsins
versnaði meira milli ára í fyrra en
nokkru sinni fyrr eða um 13 prósent
af landsframleiðslu, úr 50,5% 1999 í
63,5% á árinu 2000.
Ofaná þessar gríðarlegu erlendu
skuldir ætlar ríkisstjórnin að bæta
milljarðatuga og hundraða milljarða
áhættufjárfestingum í stóriðju og
virkjunum sem auðvitað verður að
drjúgum hluta að fjármagna með
erlendum lánum. Það sem verra er;
flestum þeim hagfræðingum sem
reynt hafa að reikna lágmarksarð-
semi inn í dæmið hefur mistekist
það. Fyrir er íslenskt efnahagslíf
þegar orðið verulega háð sveiflum á
heimsmarkaðsverði þessa eina
málms, en áform ríkisstjórnarinnar
standa til þess að fjölga enn eggj-
unum í þeirri körfu.
Drungaleg framtíðarsýn
utanríkisráðherra
Í áðurnefndri ræðu á ársfundi
Útflutningsráðs gekk utanríkisráð-
herra svo langt, að beinlínis fullyrða
að engin önnur atvinnuuppbygging,
hvort heldur er vöxtur greina eins
og ferðaþjónustu, almenns útflutn-
ingsiðnaðar eða þekkingargreina og
þjónustu, né heldur hrein nýsköpun
í atvinnumálum, muni duga. Þvílík
framtíðarsýn, þvílík vantrú. Spyrja
má, hvers eiga þær þjóðir að gjalda
sem ekki geta byggt fleiri álver, ef
slíkt er eina úrræðið sem dugir til
að tryggja hagvöxt.
Svo vill til að undirritaður deilir
ekki drungalegri framtíðarsýn utan-
ríkisráðherra og álnauðhyggju
hans. Ég er þess fullviss að í ís-
lenskri þjóð býr þróttur og að í okk-
ar aðstæðum eru fólgnir möguleikar
til að byggja upp öflugt og fram-
sækið atvinnulíf í sátt við náttúruna
og án óafturkræfra fórna og um-
hverfisspjalla sem spilla myndu um-
hverfisgæðum óborinna kynslóða.
Utanríkisráðherra og skoðana-
bræður hans hvet ég til að kynna
sér t.d. áherslur frænda okkar
Dana sem hafa gert hugvit sitt og
tækniþekkingu að grænni stóriðju á
fjölmörgum sviðum og komast
ágætlega af án nýrra álvera. Svipað
á við um Íra og margar fleiri þjóðir
sem búa við hagvöxt og batnandi
þjóðarhag, leggja áherslu á upp-
byggingu framsækinna atvinnu-
greina en ekki mengandi málm-
bræðslur.
Hvergi sól að sjá
Steingrímur J.
Sigfússon
Stóriðja
Í okkar aðstæðum eru
fólgnir möguleikar til að
byggja upp öflugt og
framsækið atvinnulíf í
sátt við náttúruna, segir
Steingrímur J.
Sigfússon, og án
óafturkræfra fórna og
umhverfisspjalla.
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs.
NOKKUR umræða
hefur verið í dagblöð-
um undanfarin miss-
eri um fyrirhugað
Bryggjuhverfi í Arn-
arnesvogi í Garðabæ.
Flestir sem hafa tjáð
sig um málið hafa
nálgast það frá mál-
efnalegu sjónarhorni
enda er um mikilvægt
hagsmunamál fyrir
Garðabæ að ræða.
Það er ekkert óeðli-
legt við það að skoð-
anir séu skiptar vegna
þess að hagsmunir
eru vissulega mismun-
andi. Því er mikilvægt
að halda umræðunni við stað-
reyndir málsins og að skýra sjón-
armið sín á faglegan hátt. Því mið-
ur hafa síðustu skrif einkennst af
tilfinningahita og málflutningur
hefur ekki allur verið málefnaleg-
ur. Til dæmis hefur enginn af þeim
sem búa Arnarnesmegin komið
fram með málamiðlun eða upp-
byggilega breytingatillögu. Ég,
sem íbúi í Ásahverfinu og Garðbæ-
ingur, hef vissulega hagsmuna að
gæta og mitt sjónarmið ræðst af
því. Ég vil að Bryggjuhverfið verði
að veruleika í einni eða annarri
mynd. Lýðræðisleg umræða er því
nauðsynleg til að öll sjónarmið
komi fram þannig að unnt sé að
meta þau og vega. Óvönduð um-
ræða um málið leiðir til þess að lít-
il eða engin von er um sátt eða
málefnalega lendingu.
Grein Ásmundar
Flestir er lásu grein Ásmundar
Stefánssonar í Morg-
unblaðinu laugardag-
inn 5. maí sl. um
Bryggjuhverfi í Arn-
arnesvogi gerðu sér
grein fyrir að allt of
langt var gengið. Í
lýðræðisþjóðfélagi
takast menn á um
hugmyndir og málstað
með rökum. Báðar
hliðar málsins þurfa
og verða að koma
fram en alls ekki
þannig að barist sé
gegn kynningu þess
og að málsaðilar séu
sakaðir um mútur og
óheilindi og að per-
sónur sem ekki hafa komið að mál-
inu séu sakaðar um mútuþægni.
Slíkt leyfði Ásmundur sér að gera í
grein sinni og er ekki til fyrir-
myndar.
Kynning og málefnaleg
afstaða
Það er hluti af lýðræðisþjóð-
félagi að almenningur sé upplýstur
um málefni er hann varðar til að
geta myndað sér sjálfstæða skoðun
og fellt dóm. Þess vegna er það
skylda byggingaraðila að kynna
skipulagsskyld mál, þetta hlýtur
Ásmundur aðvita og skýtur það því
skökku við að leggjast gegn því að
jafnflókið og umfangsmikið mál sé
kynnt rækilega. Allir fram-
kvæmdaaðilar þurfa að kosta
miklu til við gerð umhverfismats
og kynningar á því. Taka verður
tillit til sem flestra sjónarmiða í
málum sem þessum, þeirra sem
eru á móti málinu, þeirra sem eru
hlynntir og svo þeirra sem hugs-
anlega verða málsaðilar seinna
eins og bæjarstjóri benti svo rétti-
lega á nýlega er hún talaði um
réttindi framtíðaríbúa Garðabæjar.
Ég vona að umræðan um bryggju-
hverfið verði málefnalegri fram-
vegis þannig að ásættanleg og
sanngjörn lending náist.
Spennandi verkefni
Ég sem íbúi í Ásahverfi er hrif-
inn af hugmyndum um Bryggju-
hverfi í Arnarnesvogi og veit ég
um marga sem deila skoðun minni.
Ljóst er að aðkoman í hverfið
verður fallegri þegar landnotkun
verður breytt og íbúðabyggð kem-
ur í stað atvinnu- og iðnaðarhverfis
eins og fyrirhugað er skv. aðal-
skipulagi. Bryggjuhverfi á uppfyll-
ingu mun setja skemmtilegan svip
á hverfið og fá rök benda til þess
að stækkun uppfyllingarinnar sem
þegar er fyrir í Arnarnesvogi muni
hafa skaðleg áhrif á umhverfið.
Um stærð landfyllingar og lögun
má endalaust deila, einhvers stað-
ar er millivegur sem flestir ættu að
geta sætt sig við. Ég treysti bæj-
arstjórn fullkomlega til að taka
réttar ákvarðanir í málinu þannig
að hagsmunir allra íbúa Garða-
bæjar og framtíðarhagsmunir
verði hafðir að leiðarljósi.
Bryggjuhverfi
í Arnarnesvogi
Þórhallur
Ólafsson
Skipulagsmál
Óvönduð umræða um
málið leiðir til þess,
segir Þórhallur
Ólafsson, að lítil eða
engin von er um sátt eða
málefnalega lendingu.
Höfundur er framkvæmdastjóri og
íbúi í Ásahverfi í Garðabæ.
Á
meðan alþýða manna
var glöð og reif í
Austurstræti aðfara-
nótt síðastliðins
sunnudags var þing-
heimur einnig í banastuði við Aust-
urvöll. Þar var fjöldi frumvarpa
samþykktur og þar af voru nokkur
sem ekki eru sérlega óþörf, sum
jafnvel hið mesta þarfaþing. Má
þar nefna lög um sölu hlutafjár rík-
issjóðs í Landssíma Íslands, Bún-
aðarbanka Íslands og Landsbanka
Íslands. En um leið og Alþingi
undirbjó með þessari lagasetningu
aukið svigrúm einstaklinganna sá
það ástæðu til að skerða frelsi
þeirra með annarri lagasetningu.
Lagasetning þessi er breyting á
lögum um tóbaksvarnir og með
breytingunni
eru þær hert-
ar svo um
munar. Önnur
sjónarmið
komast ekki
að í lögunum
sem þarf ekki
að koma á óvart þegar þess er
gætt að tóbaksvarnarnefnd samdi
frumvarpið eins og fram kom í at-
hugasemdum þess. Álíka líklegt er
að allra sjónarmiða hafi verið gætt
við samningu frumvarpsins og ef
sjómenn væru látnir endurskoða
lagaákvæði um sjómannaafslátt
eða að Grænfriðungar yrðu fengn-
ir til að meta hvort reisa ætti nýjar
virkjanir hér á landi.
Nú eru flestir þeirrar skoðunar
að reykingar séu óhollar reyk-
ingamönnum og geti verið til
óþæginda fyrir aðra, en þar með er
ekki sagt að í lögum um tóbaks-
varnir eigi ekkert að komast að
nema takmarkanir á notkun tób-
aks. Telji menn á annað borð að
þörf sé á að hið opinbera setji regl-
ur um tóbaksvarnir er eðlilegt að
gera þá kröfu að þess sé gætt að
réttindi annarra en áköfustu and-
stæðinga reykinga séu ekki fyrir
borð borin. Tveir hópar manna,
sem ljóst má vera við lestur lag-
anna að njóta ekki óskiptrar virð-
ingar tóbaksvarnarnefndar, verða
sérstaklega illa fyrir barðinu á lög-
unum. Annar hópurinn er vit-
anlega reykingamenn en hinn hóp-
urinn er eigendur veitingastaða.
Skoðum aðeins síðari hópinn.
Eigendur veitingahúsa og
skemmtistaða mega búa við það
þegar lögin taka gildi að meiri hluti
veitingarýmis skuli ávallt vera
reyklaus og tryggja skuli að að-
gangur að reyklausa hlutanum
liggi ekki um reykingasvæði. Ekki
skal fullyrt um hvort höfundar lag-
anna hafa velt fyrir sér hvernig
þetta ákvæði verður í framkvæmd,
en þeir sem hafa komið inn á
skemmtistaði hljóta að ætla að
framkvæmd þessi verði töluverð-
um vandkvæðum bundin. Þá má
benda á að oft er það svo að meiri-
hluti gesta veitinga- og skemmti-
staða, sér í lagi síðla kvölds og
nætur, eru reykingamenn. Þessir
reykingamenn þekkja sumir fólk
sem ekki reykir en vill þó gjarna
eiga við þá samskipti og dvelur því
með þeim í reykingahlutanum. Þá
er hætt við að þröngt verði í reyk-
ingaskotinu innst á staðnum en
tómlegt um að litast í meirihluta
veitingarýmisins þar sem enginn
má reykja. Ef að líkum lætur
munu höfundar laganna geta setið
þar einir og óáreittir.
Með lagabreytingunni er réttur
veitingamanna verulega skertur
og ríkið gengur býsna nærri eign-
um þeirra. Þegar lögin taka gildi
kann að verða lítils virði að eiga
veitinga- eða skemmtistað sem
byggt hefur tilveru sína á aðsókn
kvöld- og næturgesta. Spyrja má í
hvaða rétti ríkið er þegar það tek-
ur sér það vald að setja reglur um
reykingar í húsakynnum manna.
Þegar reglurnar eru hertar svo að
nánast getur verið ómögulegt að
starfa eftir þeim hlýtur ríkið að
vera komið vel út fyrir hlutverk
sitt. Sú röksemd að verið sé að
vernda rétt fólks til að vera án
reyks á ekki við, enda er enginn
maður neyddur inn á veitingastaði.
Ríkið lætur sér ekki nægja að
skerða réttindi veitingahúsaeig-
enda, heldur fá þeir reykingamenn
sem búa í öðrum húsum en ein-
býlishúsum einnig að finna fyrir
lögunum. Í þeim segir að tóbaks-
reykingar séu bannaðar í öllu hús-
rými í sameign húsa. Eftir gild-
istöku laganna verða eigendur
tvíbýlishúss lögbrjótar við að
standa í sameign hússins og
reykja. Gildir þá einu þó allir íbúar
hússins séu því samþykkir að
reykt sé í sameign þess, til dæmis
forstofu eða stiga, og reyki þar
sjálfir. Hvað næst? Hversu langt
þarf að ganga til að frumvarp um
tóbaksvarnir nái ekki í gegnum Al-
þingi? Mun næsta frumvarp gera
það fólk að lögbrjótum sem reykir
í eigin eldhúsi?
Fyrir utan veitinga- og reyk-
ingamenn verða verslunareig-
endur og ungt afgreiðslufólk í
verslunum illa úti eftir gildistöku
nýju laganna. Seljendur tóbaks
munu þurfa sérstakt leyfi heil-
brigðisnefndar og geta þurft að
greiða leyfisgjald sem vitaskuld
fer beint út í almennt verðlag. Þeir
munu einnig þurfa að fela tóbakið
svo það sé ekki sýnilegt við-
skiptavinum. Þá verður yngra fólki
en átján ára óheimilt að selja tób-
ak. Ungmenni sem hafa afgreitt í
verslunum og söluturnum munu
því hér eftir verða að finna sér
aðra vinnu og munu áreiðanlega
kætast við þau tíðindi enda er
þetta gert af sérstakri hugulsemi
við þau. Því eins og segir í at-
hugasemdum við frumvarpið þá er
þetta ekki síst gert til að forða
ungmennum frá því að vera sett til
að selja heilsuspillandi og ávana-
bindandi efni. Hingað til hafa ung-
menni og foreldrar þeirra reyndar
ekki metið það svo að best færi á
að þau afgreiddu ekki tóbak, en Al-
þingi veit betur og gerir þeim
þennan greiða óumbeðið.
Nýsamþykkt lög um tóbaks-
varnir ganga lengra en flest önnur
lög í þá átt að skerða frelsi og rétt-
indi manna. Ofstækið sem fram
kemur í þessum lögum er óvenju-
legt og vekur ugg meðal þeirra
sem telja að ríkinu beri umfram
allt að standa vörð um ákveðin
grundvallarréttindi. Réttur þeirra
sem reykja og þeirra sem veita
reykingamönnum þjónustu verður
harla rýr eftir gildistöku laganna.
Orðið tóbaksþræll fær þá alveg
nýja merkingu.
Tóbaks-
þrællinn
Ofstækið sem fram kemur í þessum lög-
um er óvenjulegt og vekur ugg meðal
þeirra sem telja að ríkinu beri umfram
allt að standa vörð um ákveðin grund-
vallarréttindi.
VIÐHORF
Eftir Harald
Johannessen
haraldurj@
mbl.is