Morgunblaðið - 22.05.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 ÞRIÐJUDAGUR 22. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VALGERÐUR Sverrisdóttir, iðnað-
ar- og viðskiptaráðherra, sagði
skýrslu Samkeppnisstofnunar um
stjórnunar- og eignatengsl í íslensku
viðskiptalífi vera ítarlega og yfir-
gripsmikla og ástæða væri til að
þakka þeim, sem unnu að henni fyrir
vel unnin störf. Hún sagði of snemmt
að segja til um viðbrögð af hálfu Sam-
keppnisstofnunar.
Ráðherra var til andsvara um efni
skýrslunnar í umræðu utan dagskrár
á Alþingi sl. laugardag. Össur Skarp-
héðinsson, formaður Samfylkingar-
innar, var málshefjandi og sagði hann
það meginniðurstöðu skýrslu Sam-
keppnisstofnunar að í atvinnulífinu
séu skýr merki um pólitískt tengdar
blokkir sem gæti sérhagsmuna. Þeim
hafi Samfylkingin barist gegn.
Tók Össur dæmi af kolbrabbanum
„sem lifir og dafnar“ eins og hann orð-
aði það. „Stærstu fyrirtækin á sviði
trygginga, olíuverslunar, flutninga og
ferðaþjónustu tengjast með gagn-
kvæmu eignarhaldi. Stjórnunar-
tengsl eru einnig mikil þar sem sömu
aðilar sitja í stjórnum þessara fyrir-
tækja og veita þeim forystu,“ sagði
hann.
„Niðurstaða mín er sú að óhófleg
samþjöppun á smásölumarkaði hafi
leitt til fákeppni, sem hefur stórskað-
að neytendur með óhóflegu verði. Við
erum að borga allt of mikið fyrir mat-
inn okkar af því að tvær keðjur hafa
hreðjatak á neytendum og kosta
neytendur milljarða,“ sagði Össur og
bætti því við, að skýrslan staðfesti
einfaldlega allt, sem Samfylkingin
hafi sagt um fákeppni og samþjöppun
valds í samfélaginu í tengslum við
stórfyrirtæki Sjálfstæðisflokksins.
Sagði hann lífeyrissjóði meira að
segja hluta af pólitísku neti flokksins
sem umlyki allt samfélagið og allt at-
vinnulífið. Spurði hann ráðherra m.a.
hvort hann teldi vísbendingar um að
lífeyrissjóðir væru notaðir til að
styrkja áhrif blokka í viðskiptalífinu.
Valgerður sagði að í skýrslunni
væri gefið til kynna að einn lífeyris-
sjóður hefði fjárfest all nokkuð í einni
fyrirtækjasamsteypu sérstaklega og
annar sjóður í hinni stóru samsteyp-
unni.
„Má vera að þeirrar tilhneigingar
hafi gætt á árum áður, að lífeyrissjóð-
ir fjárfesti að einhverju leyti með
þeim hætti sem háttvirtur þingmaður
spyr um og að eitthvað eimi eftir af
þessari fjárfestingastefnu sjóðanna.
Ég tel hins vegar að landslagið í þess-
um efnum hafi verið og sé að breytast,
meðal annars vegna þess að í þessum
hluta atvinnulífsins sem öðrum, er
það krafa að arðbær sjónarmið verði
höfð í fyrirrúmi í ríkara mæli en ef til
vill hefur verið,“ sagði Valgerður.
Ráðherra sagðist ekki sjá ástæðu
til að setja sérstaka löggjöf um stöðl-
uð útboð til að tryggja rétt minni-
hlutaeigenda í fyrirtækjum. Hags-
munir þeirra ættu að vera tryggðir í
lögum um hlutafélög og einkahluta-
félög, þar sem m.a. væri ákvæði sem
skyldaði þann sem hefði eignast stór-
an hlut í fyrirtæki til að kaupa hlut lít-
illa hluthafa, væri þess óskað. Minnti
ráðherra einnig á verðbréfalöggjöfina
í þessu sambandi sem og að í hluta-
félagalögum væri ákvæði um að hlut-
hafar mættu ekki hygla sjálfum sér á
kostnað annarra hluthafa. Slíkt gæti
leitt til skaðabótaskyldu.
Valgerður minnti á að í samkeppn-
islögum væru ýmis úrræði sem ættu
að tryggja að hagur neytenda væri
ekki fyrir borð borinn. Í því sambandi
nefndi hún bann við misnotkun mark-
aðsráðandi stöðu fyrirtækja.
Samkeppnisstofnun myndi kanna
frekar þær ábendingar og ásakanir
innlendra framleiðenda og heildsala
um að matvörukeðjur hefðu notað
kaupendastyrk sinn með óeðlilegum
hætti og knúið fram ósanngjörn við-
skiptakjör.
Vaðið áfram í blindu
Steingrímur J. Sigfússon, formað-
ur Vinstri grænna, sagði niðurstöður
Samkeppnisstofnunar ekki koma sér
á óvart. Þær væru gagnleg kortlagn-
ing á íslensku atvinnulífi og fróðlegt
væri að bera þær saman við niður-
stöður fyrri skýrslu stofnunarinnar.
Einkunnarorðin væru skýr; vaxandi
samþjöppun og fákeppni í olíuversl-
un, tryggingastarfsemi, samgöngum
og á fleiri sviðum. Ný fákeppnissvið
hefðu skapast í almennri verslun og
hátæknigreinum.
„Samkeppnisstofnun varar við
þessum aðstæðum og hefur oft bent á
hversu erfitt sé að glíma við þær ef
þeim er leyft að skapast. En ríkis-
stjórn Íslands tekur ekkert mark á
þessum niðurstöðum. Ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks er á fullri ferð við að bæta við
og búa til ný svið fákeppni eða einok-
unar í bankastarfsemi og fjarskipt-
um. Enn meiri samþjöppun hefur átt
sér stað í sjávarútveginum,“ sagði
Steingrímur.
Steingrímur sagði vandlifað í þess-
um heimi, einkum ef maður héti Sam-
keppnisstofnun. Ríkisstjórnin gerði
hvoru tveggja; að skamma stofn-
unina, spotta og gagnrýna skýrslur
hennar þegar það ætti við, en setja
síðan allt traust á hana þegar það
hentaði málstaðnum hverju sinni.
Vilhjálmur Egilsson, formaður
efnahags- og viðskiptanefndar, tók til
máls í umræðunni og minnti á að þeg-
ar fyrri skýrsla Samkeppnisstofnun-
ar hefði komið út hefði hann gagnrýnt
hana fyrir að sleppa umfjöllun um
umsvif ríkisins í atvinnulífi. Af þeim
sökum væri skýrslan nú mun betri
þar sem umsvif ríkisins væru vel
dregin fram. Í ljós kæmi að ríkið hefði
mikið að gera í atvinnulífinu og því
styddi niðurstaðan þau einkavæðing-
arfrumvörp, sem fyrir lægju á Al-
þingi. Skýrslan væri gagnlegt innlegg
í umræðuna.
Fákeppni á dagvörumarkaði
Ísólfur Gylfi Pálmason, þingmaður
Framsóknarflokksins, sagði margar
fróðlegar upplýsingar koma fram í
skýrslu Samkeppnisstofnunar. Mesta
athygli hans vakti fákeppnin á dag-
vörumarkaðnum og stór hlutdeild
Baugs og Kaupáss. Ísólfur greindi frá
því að nýlega hefði hann átt fund með
kartöflubændum í Þykkvabænum.
Þar hefði komið fram að skilaverð til
bænda væri 78 krónur fyrir tveggja
kg poka. Slíkur poki væri seldur víða í
verslunum á yfir 300 krónur og t.d.
319 kr. í Nýkaup. Ísólfur sagði þetta
ótrúlegar upphæðir og því væri nauð-
synlegt að fram kæmi í verðmerking-
um, hvað ríkið fengi, framleiðandinn,
milliliðurinn og seljandinn. Þá ætti að
sjást raunverulega hver væri vinur
neytenda.
Selja á Landsvirkjun næst
Pétur H. Blöndal, þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, benti á þá niðurstöðu
Samkeppnisstofnunar að lítil tengsl
væru á milli eignar og valds hér á
landi sem væri líkt því fyrirbæri, sem
hann hefði nefnt fé án hirðis.
Stjórnendur ættu ekkert í fyrir-
tækjunum og töpuðu þar af leiðandi
ekki ef þeir gerðu mistök. Hann sagði
fé án hirðis vaxa, þrátt fyrir tilburði til
einkavæðingar. Pétur minnti á að
mörg stór ríkisfyrirtæki vantaði í
skýrsluna, t.d. Landspítalann, Há-
skólann og orkufyrirtækin. Hvatti
Pétur til þess að bretta upp ermar í
einkavæðingunni og selja næst
Landsvirkjun.
Undir lok utandagskrárumræð-
unnar þakkaði Össur Valgerði fyrir
prýðileg svör við flestum sínum
spurningum. Lýsti hann því yfir að
Samfylkingin myndi óska eftir því á
Alþingi næsta haust að skýrslan yrði
tekin til ítarlegrar umræðu og þá gæti
ráðherra lýst betur þeim ráðum sem
hægt yrði að grípa til.
„Niðurstaða þessarar umræðu er
sú, að á öllum stöðum viðskiptalífsins
er samkeppnin að minnka, fákeppnin
að aukast og samþjöppunin er að
aukast. Engar aðgerðir eru af hálfu
ríkisstjórnarinnar. Hvernig skyldi
standa á því? Vegna þess að þetta
gerist í skjóli ríkisstjórnarinnar, fyrst
og fremst í skjóli Sjálfstæðisflokks-
ins. Þess vegna er ekki gripið til
neinna aðgerða,“ sagði Össur.
Valgerður sagði í lokin, að orð Sam-
fylkingarinnar um að draga ætti úr
umsvifum ríkisins fylgdu ekki athöfn-
um, þar sem flokkurinn hefði lýst sig
andvígan frumvörpum um sölu bank-
anna og Símans. Gagnrýndi hún einn-
ig formann Vinstri-grænna fyrir svip-
aðar sakir.
Valgerður Sverrisdóttir viðskiptaráðherra um skýrslu Samkeppnisstofnunar
Hagsmunir smærri eigenda
tryggðir í hlutafélagalögum
Morgunblaðið/Jim Smart
Það hefur mikið mætt á þessum mönnum síðustu daga þingsins. Halldór Blöndal, forseti Alþingis, ræðir við
stórmeistarann og skrifstofustjórann Friðrik Ólafsson.
ÖKUMÖNNUM verður eftir 1.
nóvember nk. bannað að nota far-
síma við akstur án handfrjáls bún-
aðar. Alþingi samþykkti lög þessa
efnis á laugardagskvöld. Sam-
kvæmt lögunum á dómsmálaráð-
herra að setja nánari reglur um um
notkun annars fjarskiptabúnaðar
og svipaðs búnaðar við akstur. Lög
þessi öðlast gildi þegar sex mán-
uðir eru liðnir frá birtingu þeirra.
Ekki skal þó refsa fyrir brot á
þeim fyrr en ár er liðið frá gild-
istöku laganna.
Nýsett lög eru hluti af frumvarpi
um breytingar á umferðarlögum,
en með því var lögð til sú breyting
að notkun farsíma við akstur án
handfrjáls búnaðar verði bönnuð.
Einnig voru lagðar til breytingar á
ákvæðum umferðarlaga um öku-
réttindi. Frumvarpið var byggt á
tillögum starfshóps sem dómsmála-
ráðherra skipaði til að fara yfir um-
ferðarlög og reglur settar á grund-
velli þeirra í þeim tilgangi að gera
tillögur og ábendingar um atriði
sem betur mættu fara í því skyni
að auka umferðaröryggi og bæta
umferðina. Í starfshópnum áttu
sæti Þorgerður K. Gunnarsdóttir
alþingismaður, sem var formaður
hópsins, Hjálmar Björgvinsson að-
alvarðstjóri, tilnefndur af ríkislög-
reglustjóra, Ingvi Hrafn Óskars-
son, aðstoðarmaður dómsmálaráð-
herra, Jakob Falur Garðarsson,
aðstoðarmaður samgönguráðherra,
og Óli H. Þórðarson, framkvæmda-
stjóri Umferðarráðs. Starfshópur-
inn skilaði skýrslu sinni til dóms-
málaráðherra í febrúar 2001. Þar
er að finna fjölmargar tillögur um
breytingar á lögum og reglum um
umferðarmálefni. Að öðru leyti en
fram kemur í frumvarpinu eru til-
lögur hópsins til nánari athugunar í
ráðuneytinu.
Í meðförum allsherjarnefndar
Alþingis var ákveðið að fresta af-
greiðslu á þeim breytingum sem
lagðar eru til um ökuréttindi í
frumvarpinu þar sem þær þurfi að
skoða frekar og í víðara samhengi.
Nefndin leit hins vegar svo á að
þar sem notkun farsíma án hand-
frjáls búnaðar geti dregið úr færni
ökumanns til að stjórna bifreið og
þannig aukið hættu í umferðinni
eigi að koma banni við notkuninni á
sem fyrst. Því mælti nefndin með
því að frumvarpið yrði samþykkt.
Í greinargerð með lagafrumvarp-
inu segir að notkun farsíma án
handfrjáls búnaðar í umferðinni sé
augljóslega til þess fallin að draga
úr færni ökumanns til að stjórna
bifreið og auka hættu í umferðinni.
Þetta styðjist við fjölda erlendra
rannsókna. Af þessum sökum hafi
mörg ríki lagt bann við notkun far-
síma án handfrjáls búnaðar við
akstur, þar á meðal Danmörk, Nor-
egur, Bretland, Belgía, Grikkland,
Ítalía, Lúxemborg og Þýskaland.
Ökumönnum bannað að
tala í farsíma við akstur
Alþingi samþykkir breytingar á umferðarlögum
ALÞINGI samþykkti undir mið-
nætti sl. laugardagskvöld heimild til
að selja allt hlutafé ríkissjóðs í
Landssíma Íslands hf. Frumvarpið
var samþykkt með atkvæðum allra
þingmanna stjórnarflokkanna, sex
þingmenn vinstri-grænna greiddu
atkvæði gegn því og ellefu þing-
menn Samfylkingar og Frjálslynda
flokksins greiddu ekki atkvæði. 32
sögðu þannig já, 6 nei, 14 greiddu
ekki atkvæði og 11 voru fjarver-
andi.
Nokkrir þingmenn gerðu grein
fyrir atkvæði sínu og sagði Stein-
grímur J. Sigfússon, formaður
vinstri-grænna, að með einkavæð-
ingu Landssímans væri nýfrjáls-
hyggjuliðið í Sjálfstæðisflokknum,
sem vill koma sem flestum sviðum
þjóðlífsins í hendur einkaðila til
þess að græða á því, að vinna stór-
an sigur. Þá sagði hann málið
stóran bautastein á langri vegferð
Framsóknarflokksins til hægri í ís-
lenskum stjórnmálum. „Viðmiðun-
artundur þannig að villugjarnar sál-
ir geta leitað að þessum bautasteini
vilji þær átta sig á því hvar Fram-
sóknarflokkurinn er á vegi stadd-
ur,“ sagði Steingrímur og kvaðst
spá því að þetta mál verði ekki til
farsældar, hið minnsta ekki því
fólki sem byggði hinar strjálu
byggðir.
Lúðvík Bergvinsson, Samfylking-
unni, sagði Samfylkinguna sitja hjá
við atkvæðagreiðsluna og benti á að
í allri samkeppnisumræðunni svelg-
ist mönnum ekki á við að selja fyr-
irtæki með 80–90% markaðshlut-
deild. „Við munum ekki standa að
því að einkavæða einokun,“ sagði
Lúðvík.
Pétur H. Blöndal, Sjálfstæðis-
flokki, sagði að þeir sem hefðu þá
skoðun að einkarekstur væri heppi-
legri en ríkisrekstur hljóti að gleðj-
ast yfir þessu skrefi, þessari mestu
einkavæðingu til þessa.
Sala ríkissjóðs
á Landssíman-
um heimiluð