Morgunblaðið - 05.07.2001, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÚTSALA – ÚTSALA
80-90%
afsláttur
aðeins í dag
Dæmi um verð Áður Nú
Yrjótt peysa kr. 4.200 kr. 800
Rúllukragapeysa kr. 4.900 kr. 900
Dömubuxur kr. 3.900 kr. 800
Sítt pils kr. 3.200 kr. 600
Herraskyrta kr. 3.600 kr. 700
Hlýrabolir kr. 2.100 kr. 400
Opið frá kl. 10.00 til 18.00
Síðumúla 13, sími 568 2870, 108 Reykjavík.
UNDANFARIÐ hefur mikið
verið rætt um sparnað þjóðarinn-
ar, eða öllu heldur, hversu lítill
sparnaður landsmanna er. Í nýlegu
fréttabréfi Samtaka atvinnulífsins
kemur fram að hreinn sparnaður
hefur minnkað mikið undanfarin
tvö ár og á síðasta ári aðeins verið
tæpt hálft prósent af landsfram-
leiðslu, en til hliðsjónar má nefna
að fyrstu níu ár síðasta áratugar
var sparnaður oftast á bilinu 3–5%.
Þetta er afar athyglisvert, sér-
staklega í ljósi þess að
í dag eru auknir
möguleikar hvað varð-
ar sparnað. Ég er hér
aðallega að vísa í við-
bótarsparnað sem
getur numið allt að
4% af tekjum fólks, en
hann getur veitt
skattalegt hagræði
auk þess að ríki og at-
vinnurekandi leggja
framlag til móts við
þann sparnað. Fleiri
sparnaðarform hafa
komið fram síðustu
misseri sem vert væri
að gefa gaum að.
Það vekur eftirtekt
hversu lítill fjöldi landsmanna nýt-
ir sér þessi sparnaðarform og fram
hefur komið sú hugmynd að meiri
kraft þurfi að leggja í kynningu á
slíkum sparnaðarhugmyndum. Að
mínu mati þarf ríkisstjórnin hins
vegar fyrst og fremst að veita
landsmönnum skýr skilaboð um
hugarfarsbreytingu varðandi
sparnað til að slík kynning skili
viðunandi árangri. Í þessu sam-
bandi lít ég aðallega til núverandi
laga um vaxtabætur vegna lána til
húsnæðiskaupa og eignaskatt.
Óeðlileg vaxtabótastefna
Eins og staðan er í dag fást
vaxtabætur aðeins ef skuldir fólks
eru nægjanlegar til þess að tekjur
þeirra skerði þær ekki. Vaxtabæt-
ur geta minnkað með tvennum
hætti, ef tekjur manna hækka frá
ári til árs eða skuldir eru borgaðar
niður. Þetta kerfi er því letjandi til
að afla meiri tekna og hvetur til
skuldasöfnunar. Umfram allt,
stuðlar þetta kerfi ásamt núver-
andi eignaskatti, að því að þeir ein-
staklingar sem sýna skynsemi í því
að lágmarka skuldir sínar lenda í
þeirri stöðu að fjármagna að hluta
til skuldasöfnun hinna.
Einfalt dæmi um slíkt væri um
tvo einstaklinga, á sömu launum,
sem hvor um sig taka lán sem veit-
ir vaxtabætur til húsnæðiskaupa.
Annar greiðir upp lánið á fimm ár-
um en hinn gefur sér 40 ár til þess.
Fimm árum síðar á fyrri einstak-
lingurinn orðið húsnæði sitt skuld-
laust vegna aðhaldssemi sinnar.
Honum er hins vegar refsað með
tvennum hætti. Vaxtabætur hafa
fallið niður, vegna þess að skuldir
hafa lækkað „of mikið“, auk þess
sem honum er gert að greiða
eignaskatt. Ríkið tekur við þeim
eignaskatti og greiðir hinum ein-
staklingnum vaxtabætur, m.ö.o.
verðlaunar hann fyrir að draga það
á langinn að greiða niður skuldir
sínar. Í raun er fyrri einstakling-
urinn því farinn að greiða niður
skuldir síðari einstaklingsins, ríkið
er aðeins milliliður. Er eðlilegt að
hinir aðhaldssömu verðlauni
skuldasafnara?
Stuðlað að frekari
skuldasöfnun
Sú umræða sem hefur átt sér
stað í fjölmiðlum um sparnað og
aðhald ætti að hafa
vakið fólk til umhugs-
unar um mikilvægi
sparnaðar og því gefið
tilefni til hvetjandi
ráðstafana í þá áttina.
Það skýtur því nokk-
uð skökku við í þess-
ari umræðu að nýlega
er búið að setja ný lög
um lán frá Íbúðalána-
sjóði og brunabóta-
mat, sem veita slíkum
málstað þveröfug
skilaboð, þ.e. að verið
er að stuðla enn frek-
ar að skuldasöfnun
vegna íbúðarkaupa.
Með nýju lögunum
er hámarksupphæð veitt til hús-
bréfalána hækkuð í 9 milljón
króna. Á sama tíma eru forsendum
vegna mats á brunabótamati
breytt sem leiðir, samkvæmt upp-
lýsingum frá Fasteignamati ríkis-
ins, til þess að brunabótamat lækki
að meðaltali um 11%. Auk þess
snarhækkar fasteignamat í mörg-
um tilvikum sem leiðir til hærri
eignaskatts.
Áhrifin af þessum breytingum
verða að hærri lán eru veitt til
dýrara húsnæðis en áður, saman-
borið við ódýrari húsnæði. Það er
m.ö.o. verið að gera það hagstæð-
ara fyrir einstaklinga að fjárfesta í
dýrara húsnæði en áður á sama
tíma og verið er með breytingum á
brunabótamati að skerða lán til
kaupa á ódýrari húsnæði. Ekki er
hægt annað en skilja þetta sem svo
að verið sé að hvetja enn frekar til
skuldasöfnunar. Auk þess refsar
hærri eignaskattur enn frekar
þeim sem bera minni skuldir.
Afnema skal vaxtabótakerfið
Forsætisráðherra hefur nú þeg-
ar gefið í skyn að eignaskattur
verði afnuminn í áföngum á næstu
árum. Það ætti að veita þeim sem
sýna aðhaldssemi varðandi skulda-
söfnun hvatningu til að halda
áfram á þeirri braut og er það ósk-
andi að þeim áformum verði senn
lokið. Að mínu mati ætti hins veg-
ar einnig að endurskoða núverandi
vaxtabótakerfi hið fyrsta frá
grunni, enda mismunar það þeim
sem stunda skuldasöfnun á kostn-
að þeirra sem sýna aðhald, með
ríkið sem millilið. Þannig verða
skilaboðin ótvíræð, sparnaður
borgar sig.
Ég vil þó árétta að með þessu er
ég ekki að draga úr mikilvægi þess
að til sé kerfi sem aðstoði þá sem
minna mega sín í þjóðfélaginu.
Húsbréfa- og félagslega kerfið
eiga einmitt að stuðla að slíku.
Gagnrýni mín snýr fyrst og fremst
að því að eins og kerfið er sett upp
í dag þá er fólk að vissu leyti verð-
launað fyrir mikla skuldasöfnun og
hvatt til þess að kaupa stórar eign-
ir, en refsað fyrir það að fara sér
hægt og kaupa minni eignir sem
fela í sér minni skuldabyrði. Frelsi
í verki á ekki að takmarkast við
skuldasöfnun, það verður einnig að
veita frelsi til sparnaðar, án refs-
ingar.
Hinir skuld-
ugu munu
landið erfa
Már Wolfgang Mixa
Höfundur er fjármálafræðingur.
Vaxtabætur
Fólk er að vissu leyti
verðlaunað fyrir mikla
skuldasöfnun, segir
Már Wolfgang Mixa, en
refsað fyrir það að fara
sér hægt og kaupa
minni eignir.
ÞEGAR Siglufjörð-
ur er nefndur á nafn
dettur flestum í hug
síld. Þeir sem eldri
eru, minnast síldarár-
anna og Siglfirðingar
hafa varðveitt merki-
legan þátt í atvinnu-
sögu þjóðarinnar fyrir
þá yngri. Af eldmóði
hafa þeir unnið að því
að safna og viðhalda
minjum frá þessum
tíma. Síldarminjasafn-
ið er í dag eitt heild-
stæðasta safn lands-
ins, Siglfirðingum til
mikils sóma.
Þeir eru stórhuga
fyrir norðan. Í minningu Bjarna
Thorsteinssonar þjóðlagasafnara
og tónskálds hefur verið ákveðið að
byggja upp safn. Í tengslum við það
var á Siglufirði haldin Þjóðlagahátíð
í fyrrasumar, sem tókst með af-
brigðum vel.
Nú er aftur blásið til hátíðar og á
hún að standa frá 10. til 15. júlí nk.
Eins og í fyrra verður fjallað um
ýmislegt sem viðkemur þjóðlegum
menningararfi.
Á síðasta ári var meðal annars
námskeið þar sem kennd var smíði
langspils.
Á annan tug manna sótti nám-
skeiðið og unnu nemendur hver sitt
hljóðfærið sem skreytt voru á per-
sónulegan hátt. Ekki hafa varðveist
mörg langspil frá fyrri tímum og því
má ætla að með tilurð þeirra hljóð-
færa, sem gerð voru á námskeiðinu,
hafi fjöldi langspila í landinu tvö-
faldast.
Í ár verður kennd uppsetning
víravirkis (silfursmíð) fyrir íslenska
þjóðbúninginn og jurtalitun. Hand-
verk og þekking sem ekki má glat-
ast.
Jurtalitun úr íslensku flórunni
var stunduð fram á tuttugustu öld-
ina. Í sveitum landsins var allt ull-
arband unnið heima og
grasaferðir til að týna
jurtir til litunar og
lækninga er hluti af al-
þýðumenningunni.
Miðaldadansar og
tónlistarspuni
Sú var tíð að afar og
ömmur létu börn stíga
við stokk og fóru með
þulur, kvæði og þjóð-
lög. Á þann hátt barst
alþýðukveðskapur
milli kynslóða. Nú er
öldin önnur og allt eins
líklegt að afar og ömm-
ur sitji við tölvur og
sendi netpóst. Þrátt fyrir breytt
þjóðfélag og kannski vegna þess, er
nauðsynlegt að sinna því að börn
tuttugustu og fyrstu aldarinnar
kynnist þeim perlum sem við eigum
í kveðskap. Að þessu sinni verður
boðið upp á námskeið þar sem velt
er upp möguleikum á túlkun kveð-
skapar, og er það sérstaklega ætlað
þeim sem vinna með börn og ung-
linga. Þar er brugðið á leik með
beitingu raddar, rytma og spuna. Á
öðru námskeiði verðu farið ofan í
saumana á rímnakveðskap með
þeim afbrigðum sem þar finnast í
tvísöngstemmum og bragarhætti
rímna.
Gestakennarar frá Danmörku og
Svíþjóð kenna dansa og söngva frá
miðöldum.
Ísland hefur þá sérstöðu, að um
langt skeið var hér bannað að
dansa. Við þurfum því að sækja í
sameiginlegan sjóð frænda okkar á
Norðurlöndum og víðar í Evrópu.
Hér á landi eru mjög margir í kór-
um og er eitt námskeið ætlað þeim,
en þar verður unnið með útsetning-
ar á íslenskum þjóðlögum.
Einnig verða kenndir dansar og
söngvar frá miðöldum og haldnir
verða tónleikar á hverju kvöldi.
Margir þekktir tónlistarmenn koma
fram svo sem þjóðlagasveitin
Embla með KK, Kristínu Ólafs,
Didda fiðlu og Báru Gríms.
Sláttukvintettinn flytur þjóðlaga-
útsetningar Jórunnar Viðar og
fleiri. Þá stígur djasstríóið Flís á
stokk með þjóðlagadjass.
Mörgum þykir skemmtilegt að
skreyta dulítið frásögn sína og það
gera sannir sagnmenn, en hrein lygi
er af flestum talin mikill löstur. Ég
bíð því spennt eftir lygavökunni,
sem verður á dagskrá fyrsta kvöldið
en þar munu helstu lygalaupar
norðan heiða ljúga okkur hin full.
Góð fjölskyldustefna
Hátíðin er styrk af Menningar-
borgarsjóði og er gott dæmi um
hverju koma má til leiðar þegar ríki,
borg og einstök sveitarfélög leggj-
ast á eitt við að auðga mannlífið. Ég
varð þeirrar ánægju aðnjótandi að
sækja hátíðina í fyrra og ætla ekki
að missa af henni nú í sumar. Við
skipulagningu hátíðarinnar er gert
ráð fyrir að foreldrar geti komið
með börnum sínum. Sérstök leik-
listar-, leikja- og útivistarnámskeið
eru fyrir þau á meðan foreldrarnir
eru á sínum námskeiðum. Auk þess
er gert ráð fyrir að börnin sæki alla
aðra viðburði hátíðarinnar. Það er
ekki oft sem menningarviðburðir
geta státað af svo góðri fjölskyldu-
stefnu. Fátt er ánægjulegra og bet-
ur til þess fallið að treysta bönd fjöl-
skyldunnar en njóta saman fræðslu
og skemmtunar.
Ég hvet alla þá sem hafa áhuga,
að kynna sér efni hátíðarinnar á
heimasíðu Þjóðlagahátíðar, www.-
siglo.is/festival.
Menningar-
arfur á
Siglufirði
Guðrún Erla
Geirsdóttir
Höfundur er myndlistarmaður
og áhugamaður um þjóðhætti
og handverk.
Hátíðarhöld
Hátíðin er gott dæmi
um hverju koma má til
leiðar, segir Guðrún
Erla Geirsdóttir, þegar
ríki, borg og einstök
sveitarfélög leggjast
á eitt við að auðga
mannlífið.