Morgunblaðið - 15.07.2001, Qupperneq 10

Fyrst sjúkdómsvörn –
Ungbarnabólusetningar hafa mikið verið til umfjöllunar í nágrannalöndum
undanfarin misseri vegna umdeildra kenninga um tengsl einhverfu og
sprautu gegn mislingum, hettusótt og rauðum hundum, sem m.a. er gefin 18
mánaða börnum hérlendis, skrifar Helga Kristín Einarsdóttir. Læknar óttast
að neikvæð umræða um bóluefni verði til þess að einhverjir hætti við að láta
bólusetja börnin sín, sem leitt geti til faraldra. Sumir sérfræðingar eru einnig
þeirrar skoðunar að tilraunir til að draga úr umfjöllun um hugsanlegan skaða
af völdum bóluefna grafi undan trú fólks á heilbrigðisyfirvöldum.
UNGBÖRN í iðnríkjumheimsins eru bólusettgegn flestum skæðustusmitsjúkdómum semherja á mannslíkamann.
Góður árangur af þessum vörnum
hefur hins vegar gert að verkum að
alvarlegar afleiðingar umræddra
sjúkdóma verða sífellt óáþreifanlegri
í okkar nánasta umhverfi.
Fjallað hefur verið ítrekað um
hugsanleg skaðleg áhrif bóluefna í er-
lendum sérfræðitímaritum og fjöl-
miðlum undanfarin misseri, þar sem
meðal annars hefur verið haldið fram
tengslum milli ungbarnabólusetning-
ar og vöggudauða, barnaastma, ein-
hverfu, meltingarfærabólgu og heila-
skemmda, samkvæmt netútgáfu
læknatímaritsins The British Medical
Journal, bmj.com. (Júlí, 1998).
Fyrir fáeinum misserum stað-
hæfðu nokkrir bandarískir vísinda-
menn ennfremur að bólusetning
barna eldri en 28 daga gæti vegið
þungt á metunum í þróun sjálfsof-
næmissjúkdóma á borð við insúlín-
háða sykursýki í einstaklingum í
áhættuhópi, samkvæmt bmj.com.
(Janúar, 2000).
Einnig staðhæfðu þeir að bólusetn-
ing innan fjögurra vikna með marg-
gildu bóluefni (það er bóluefni með
vörn gegn fleiri en einum sjúkdómi)
gæti beinlínis komið í veg fyrir syk-
ursýki, en rannsókn þeirra beindist
einkum að bóluefni gegn heilahimnu-
bólgu af völdum hemophilus influ-
enzae b, sem gefið er þriggja mánaða
börnum á Íslandi.
Upphafsmaðurinn Wakefield
Neikvæð umræða um MMR-bólu-
efnið, sem er skammstöfun enska
heitisins á mislingum, hettusótt og
rauðum hundum, kom upp í Bretlandi
í kjölfar skýrslu sem birt var í lækna-
tímaritinu Lancet árið 1998. Aðalhöf-
undur hennar, Andrew Wakefield,
sérfræðingur í meltingarfærasjúk-
dómum, gerði þar ásamt meðhöfund-
um grein fyrir sjúkrasögu 12 barna
sem greind höfðu verið með afturför í
þroska, (þar af níu með einhverfu),
niðurgang, magaverki og bólgur í
þörmum skömmu eftir bólusetningu
með MMR. Afréðu læknirinn og að-
stoðarmenn hans í framhaldi af því að
leita að mislingavírus í meltingarfær-
um barna sem líkt var ástatt fyrir og
settu saman kenningu um möguleg
tengsl MMR-bóluefnisins og tiltek-
innar gerðar einhverfu þar sem ein-
kenna í meltingarfærum verður líka
vart.
Fjallað er um þetta efni á heima-
síðu Bandarísku læknasamtakanna
(AMA), nánar tiltekið í tímariti sam-
takanna JAMA, jama.ama-assn.org,
(maí, 2001) þar sem segir að skömmu
eftir að Wakefield og fleiri gerðu hug-
myndir sínar heyrinkunnar hafi tekið
að berast samhljóða sögur frá for-
eldrum, læknismenntuðum í sumum
tilvikum, sem héldu fram að börn
þeirra hefðu veikst eftir MMR-
sprautuna. „Nokkrar faraldsfræði-
legar rannsóknir voru gerðar í fram-
haldi af þessu og niðurstöðum þeirra
safnað saman í skýrslu Rannsókna-
stofnunar í læknisfræði (IOM). Eng-
ar þeirra hafa sýnt fram á að MMR-
bólusetning geti hugsanlega leitt til
einhverfu,“ segir í tímaritinu.
„Engar sönnur hafa verið færðar á
það að einhverfueinkenni geri frekar
vart við sig í kjölfar sprautunnar,“
hefur JAMA ennfremur eftir dr.
Elizabeth Miller, sem starfar hjá op-
inberri rannsóknastofu í lýðheilsu í
Bretlandi. „Bætti hún því við að í hópi
500 barna sem greinst hefðu með ein-
hverfu í Norður-Thames í Englandi
hefðu álíka stórir hópar verið bólu-
settir með MMR áður en einhverfu-
umræðan kom upp meðal foreldra og
helmingur á eftir. Jafnstórt hlutfall
barna í umræddum hópi hefði síðan
aldrei verið bólusett með MMR.“
(Greint var frá þessu í Lancet 1999).
Tímarit Bandarísku læknasamtak-
anna, JAMA, vitnar aukinheldur í
könnun sem gerð var í Kaliforníu
milli 1980 og 1994, þegar mikillar
aukningar á einhverfu varð vart í rík-
inu, en hlutfall barna bólusettra með
MMR hélst nokkuð stöðugt á sama
tíma. Tóku höfundarnir fram að ef
tengsl væru þarna á milli hefði hlut-
fall einhverfra og hlutfall bólusettra
átt að fylgjast að.
Engar sannanir en „hvað er á
seyði?“
JAMA greinir jafnframt frá því að
Wakefield hafi haldið því fram við yf-
irheyrslur í bandaríska þinginu um
öryggi MMR-bóluefnisins sem kallað
var eftir í vetur, að gera þyrfti fleiri
klínískar rannsóknir áður en faralds-
fræðilegar rannsóknir tækju af allan
vafa um tengsl einhverfu og MMR.
„Sagði [Wakefield] að samkvæmt
gögnum sem kynnt hefðu verið á ný-
legri ráðstefnu um einhverfu í New
York hefði mislingavírus fundist hjá
93% einhverfra barna í tilteknum
rannsóknarhópi, miðað við 11% í sam-
anburðarhópi. Wakefield sagði enn-
fremur að IOM og Elizabeth Miller
hefðu mistúlkað rannsóknir sínar.
„Við höldum því ekki fram að MMR-
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
Ungbarnabólusetningar hafa verið mikið til umfjöllunar í Bretlandi og Banda-
ríkjunum síðustu misserin.
Bóluefni
10 SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÝ bólusetningaráætlun vartekin í notkun á Íslandi hinn1. janúar árið 2000. Sam-
kvæmt henni fá ungbörn þrjár
sprautur fyrsta aldursárið, það er
gegn kíghósta, barnaveiki, stíf-
krampa, heilahimnubólgu af völdum
hemophilus influenzae b og löm-
unarveiki. Um er að ræða bóluefnið
Pentavac, sem er fimmgilt og inni-
heldur því vörn gegn fyrrnefndum
fimm sjúkdómum í hverri sprautu
um sig.
Við 18 mánaða aldur er boðið upp
á hina þrígildu MMR-sprautu, Prior-
ix, sem ætluð er gegn mislingum,
hettusótt og rauðum hundum. Næsta
barnasprauta er við fimm ára aldur,
Di-Te-Kik, gegn barnaveiki, stíf-
krampa og kíghósta, og við níu ára
aldur (samkvæmt núgildandi kerfi)
er sprautað öðru sinni með Priorix
gegn MMR. Síðasta sprautan er svo
gefin 14 ára með Diftavax, sem fram-
haldsbólusetning fyrir fullorðna
gegn barnaveiki og stífkrampa,
ásamt Imovax lömunarveikibóluefni.
Guðrún Sigmundsdóttir, smit-
sjúkdómalæknir og settur sótt-
varnalæknir í fjarveru Haraldar
Briem, segir núverandi bólusetning-
arskema hafa verið sett upp í sam-
ræmi við þróun í nágrannalönd-
unum. „Ungbarnabólusetningar geta
verið nokkuð breytilegar milli landa
og fara meðal annars eftir tíðni sjúk-
dóma í hverju samfélagi fyrir sig.
Hér á landi höfum við valið bólusetn-
ingaráætlun sem er með svipuðum
hætti og í Skandinavíu,“ segir hún.
Færri stungur
Ákveðið hefur verið að seinka
seinni MMR-sprautunni til 12 ára
aldurs og segir Guðrún það gert til
þess að stúlkur á barneignaraldri
hafi meira mótefni gegn rauðum
hundum. Með nýju bólusetning-
arkerfi er sprautum fækkað úr 12 í
fjórar fyrstu 18 mánuði barnsins, en
til álita hefur komið að ungbörn verði
í framtíðinni bólusett gegn fleiri
sjúkdómum, svo sem af völdum men-
ingókokka C, pneumókokka og lifr-
arbólgu. Pneumókokkar geta valdið
eyrnabólgu, auk þess sem þeir valda
lungnasýkingum, bólgu í kinnholum
og í örfáum tilvikum heilahimnu-
bólgu og segir Guðrún ólíklegt að
farið verði út í ungbarnabólusetn-
ingu gegn þeim hér.
„Þau bóluefni sem til eru á mark-
aðinum gegn pneumókokkum eru
einungis virk gegn litlum hluta allrar
eyrnabólgu og dauðsföll af völdum
pneumókokkasýkinga í börnum fá-
tíð.“
Guðrún segir ekki ástæðu til þess
að sprauta ungbörn hér á landi gegn
lifrarbólgu A, sem smitast með mat-
vælum, en að öðru máli gegni um
meningókokka-sýkingar. Eitt til tvö
dauðsföll verða á ári hverju af þeirra
völdum hérlendis, að hennar sögn.
„Til eru að minnsta kosti þrjú bólu-
Umræða um bóluefni
má ekki vekja hræðslu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Guðrún Sigmundsdóttir, settur sóttvarnalæknir.