Morgunblaðið - 18.09.2001, Blaðsíða 28

LISTIR
28 ÞRIÐJUDAGUR 18. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BEZTU og merkustu tónverk
mannsandans – sérstaklega meist-
araverk 18. og 19. aldar – eiga þessi
árin á hættu að fara á mis við yngri
kynslóð. Raunar meir en nokkru
sinni fyrr, ef marka má neikvæð við-
horf ungmenna, aldurssamsetningu
tónleikagesta og minnkandi sölu sí-
gildra hljómplatna. Meðal orsaka
hefur, auk almennrar efnis- og
neyzluhyggju Vesturlandabúa og
æskudýrkunar atvinnulífsins, verið
bent á, að íslenzka skólakerfið hefur
brugðizt kynningarhlutverki sínu og
ríkisútvarpinu verið haldið í langvar-
andi fjársvelti – á sama tíma og stór-
aukið flæði hvers kyns skyndiafþrey-
ingartilboða hefur fengið að kaffæra
eða útiloka bitastæðara viðfangsefni,
ekki sízt á tónlistarsviðinu. Hér veitir
sannarlega ekki af auknu skjóli gegn
skrumi.
Við slíkar aðstæður er því miður
ekki lengur nóg að ætla beztu tónlist-
inni að „bjarga sér“ einni og
óstuddri. Henni þarf að halda að
fólki, finna nýjar nálgunarleiðir í
kynningu og sýna fram á margvís-
lega tilhöfðunarfleti út frá forsend-
um gjörbreytts hlustunarumhverfis.
Því jafnvel þótt tónlistin skýri sig á
endanum sjálf, þarf núorðið æ oftar
yfir ákveðinn félagslegan þröskuld
að stíga.
Það er því ekki nema heillavæn-
legt tímanna tákn, ef tónleikahaldar-
ar taka til sinna ráða og stokka upp
hefðbundnu formi sígildra tónleika
með einhverju móti, svo sporna megi
gegn áðurlýstri vanþróun. Fordæmi
eru nokkur fyrir um munnlegar
kynningar flytjenda, þar sem sér-
staklega tónleikaröð Jónasar Ingi-
mundarsonar, „Kvöldstund við pí-
anóið“, hefur notið verðskuldaðrar
athygli. Á fyrstu tónleikum hins ný-
stofnaða Kammerhóps Salarins var
bryddað upp á þeirri nýjung að láta
tónskáld spjalla hálfa klukkustund á
undan um höfund og verk. Atli Heim-
ir Sveinsson reið þar á vaðið, og fórst
honum það skýrt og skorinort úr
hendi með m.a. anekdótum og stef-
kynningum af hljómborði. Hinu
mætti svo velta fyrir sér upp á fram-
tíðina, hvort ekki mætti einnig nýta
sér margmiðlunarmöguleika Salar-
ins og varpa upp myndum á tjald af
ef ekki tóndæmum þá a.m.k. mynd-
rænu efni um höfundinn, umhverfi
hans, hljóðfæri o.þ.h.
Dagskrá umrædds síðdegis bauð
upp á æskuverk Beethovens frá 1795
og tilbrigðaverk frá 1801, en fyrst
léku Sigrún Eðvaldsdóttir og Miklós
Dalmay miðskeiðsverk, fiðlusónötu
nr. 2 í c-moll úr þriggja verka setti
Op. 30 frá 1802 tileinkuðu Alexandar
I Rússakeisara. Hin sjöunda sónata
tónskáldsins af alls tíu fyrir fiðlu og
píanó heyrðist síðast óma í Salnum í
maí í meðförum Sigubjörns Bern-
harðssonar og Önnu Guðnýjar Guð-
mundsdóttur. Þessi spræka, inn-
blásna og aðgengilega smíð er afar
andstæðurík, en samt tempruð af
heiðríkri klassískri heildarsýn. Verk-
ið var glimrandi vel leikið af rytm-
ískum þrótti og hrífandi andstæðum,
og varla hægt að nefna sneggri bletti
en að Tríókafli scherzósins hefði
hvað kontrasta varðar kannski mátt
streyma aðeins meira legató, úr því
allur tæknilegur frágangur væri hér
sem síðar á prógramminu í úrvals-
flokki, enda toppspilari í hverju rúmi.
Tilbrigðin sjö um „Bei Männern,
welche Liebe fühlen“ (úr Töfraflautu
Mozarts) fyrir selló og píanó var
mjög fallega mótað af þeim Peter
Máté og Höllu Bryndísi. Ekki var
síður þokki yfir samleik hennar og
Auðar Hafsteinsdóttur á móti píanó-
leik Nínu Margrétar Grímsdóttur í
Tríóinu í c-moll Op. 1 nr. 3 frá 1795
tileinkuðu Lichnowsky fursta í sér-
lega vel balanseruðum flutningi. Það
eina sem e.t.v. lét sig vanta hjá þess-
um geysiflinku spilurum, og gilti það
um öll verkin þrjú, væri ögn djarfari
mótun í tíma og styrk, þar sem einnig
væri lengur staldrað við á ákveðnum
mörkum hendinga og undirkafla.
Hvað þetta varðar var leikið svolítið
beint af augum. Hins vegar verður
líklega að telja téðan agnúa eðlilegan
fylgifisk af naumari samæfingartíma
en æskilegast væri, enda sígildur
dragbítur hér á landi, m.a. vegna
hins þrönga fjárhagslega stakks sem
íslenzku tónlistarfólki er jafnan snið-
inn.
Að langflestu leyti var þó mjög vel
af stað farið með þessari athyglis-
verðu nýjung í hérlendu tónleika-
haldi, og vonandi að áheyrendur
kunni að meta hana að sama skapi.
Hvað athygli yngri kynslóðar varðar
mætti svo e.t.v. bæta við þeirri frómu
ósk, að alvarlegu tónskáldin okkar
finni sér einn góðan veðurdag tilefni
til að semja kammertónverk sem
höfðað gætu sérstaklega til ungs
fólks.
Morgunblaðið/GolliKammerhópur Salarins hélt sína fyrstu tónleika síðastliðinn sunnudag.
Skjól gegn
skrumi
TÓNLIST
S a l u r i n n
Beethoven: Fiðlusónata í c Op. 30,2;
7 tilbrigði um „Bei Männern,
welche Liebe fühlen“ WoO 46 f. pí-
anó og selló; Píanótríó í c Op. 1,3.
Kammerhópur Salarins: Miklós
Dalmay, Peter Máté og Nína Mar-
grét Grímsdóttir, píanó; Sigrún Eð-
valdsdóttir og Auður Hafsteins-
dóttir, fiðla; Bryndís Halla
Gylfadóttir, selló. Tónleikaspjall:
Atli Heimir Sveinsson. Sunnudag-
inn 16. september kl. 16:30.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
SMÁSAGNASAFNIÐ „Túlkur
tregans“ kom nýverið út á vegum
bókaútgáfunnar Bjarts í þýðingu
Rúnars Helga Vignissonar, bók-
menntafræðings og rithöfundar.
Hann hefur getið sér orð fyrir vand-
aðar þýðingar sínar og er þessi engin
undantekning þar á.
„Túlkur tregans“ er fyrsta verk
Jumpha Lahiri, ungrar konu sem
fæddist í London en er af ættum ind-
verskra innflytjenda. Hún fluttist til
Bandaríkjanna þegar hún var á
barnsaldri en dvaldi oft og tíðum um
lengri eða skemmri tíma í Indlandi og
hefur því óvenju fjölmenningarlegan
bakgrunn. Lahiri hlaut Pulitzer-
verðlaunin fyrir þessa frumraun sína
og bókin hefur vakið töluverða athygli
og notið mikilla vinsælda meðal les-
enda.
Lahiri notar gjarnan sambönd
tveggja einstaklinga til þess að varpa
ljósi á aðstæður og innra líf söguper-
sóna. Einnig afhjúpa samböndin þau
siðferðislegu gildi sem mannskepnan
þarf að kljást við á lífsleiðinni. Sex af
níu sögum fjalla um hjónabönd sem
eru af ýmsum toga, en segja má að
þau lýsi ólíkum möguleikum í þróun
hjónabanda indverskra innflytjenda
innan þess ramma sem indverskar
siðvenjur hafa markað. Enda á hefðin
ætíð sterk ítök í sögupersónunum,
sem þó hafa gengið mislangt í að laga
sig að vestrænum lífsháttum, venjum
og siðferðisgildum.
Sögurnar „Tímabundið ástand“,
„Túlkur tregans“, „Sexí“ og „Þetta
blessaða hús“ fjalla um einstaklinga
sem hafa samið sig að vestrænum
háttum að því marki að brestur er
kominn í hefðbundin indversk gildi,
t.d. varðandi ólík hlutverk kynjanna.
Vestræn áhrif myndgerast í menntun
og starfsframa en arfleifðin gerir
áþreifanlega vart við sig í lýsingum á
heimilishaldi, matargerð, trúarbrögð-
um og klæðnaði. Framhjáhaldi eru
gerð nokkur skil í „Sexí“ og „Túlki
tregans“, enda virðist næsta óhjá-
kvæmilegt að eitthvað fari úrskeiðis í
fyrirfram ákvörðuðum ráðahag að
indverskum sið, þegar honum er stillt
upp andspænis rómantískum goð-
sögnum um ást og kynþokka amer-
íska draumsins, í gerólíku samfélags-
mynstri.
Þessum árekstri tekst Lahiri að
lýsa einkar vel með þeim táknum sem
tengjast tungumálinu, túlkun þess og
skilningi en skilningurinn grundvall-
ast fremur á menningarlæsi en bók-
stafsmerkingu. Þannig er hinum
íhaldssama, indverska „túlki tregans“
í samnefndri sögu ómögulegt að túlka
andlegan veruleika hinnar „amerík-
aniseruðu“ konu sem hann veitir leið-
sögn um land forfeðra sinna. Honum
og þeirri kynslóð sem hann tilheyrir
er teflt fram sem andstæðu við dreng-
inn Rohin í sögunni „Sexí“ en Rohin
elst upp í nýja heiminum og er þar af
leiðandi búinn að uppgötva grundvall-
armuninn á indverskum samböndum
og vestrænum. Með sinn flókna
menningarlega bakgrunn er hann
mun næmari túlkur, sem bendir
bandarískri stúlku réttilega á að
raunveruleg merkins orðsins „sexí“
sé „að elska einhvern sem maður
þekkir ekki“ (bls. 115) eins og Vest-
urlandabúum hættir gjarnan til þegar
þeir dragast að einhverjum kynferð-
islega – öfugt við Indverja sem giftast
einhverjum sem þeir þekkja ekki en
læra svo ef til vill að elska viðkomandi
seinna. Örlögin hafa þröngvað skiln-
ingi á báðum þessum veruleikum upp
á Rohin, sem bregst við óþægilegu
misræmi heimsins á sinn barnslega
og táknræna hátt með því að leita
stöðugleika í heimsmyndinni. Hann
lærir nöfn höfuðborga allra landa ut-
an að, sem verður táknrænt fyrir við-
leitni hans til að fóta sig í heiminum.
Í bókinni eru einnig athyglisverð
dæmi um einstaklinga sem tekst
ágætlega að miðla málum ólíkra
strauma í lífi sínu, svo sem í lokasög-
unni „Þriðja og síðasta heimsálfan“
en sú saga tilheyrir þó öðrum tímum
en nú ríkja. Sömuleiðis tekst Lahiri
að fjalla á afar afhjúpandi máta um
þrönga heims- og sögusýn Vestur-
landabúa, svo sem í sögunni „Þegar
herra Pirzada kom í mat“. Aðalsögu-
hetjan, lítil stúlka, á erfitt með að
skilja áherslu kennarans síns á löngu
liðið frelsisstríð Bandaríkjanna þegar
börn á borð við hana sjálfa eru fórn-
arlömb raunverulegs stríðs sem eng-
inn hefur áhuga á í landi forfeðra
hennar. Þó skerpir það mun meira
skilning hennar á stríðsátökum, hún
uppgötvar t.d. afstæði skilgreininga á
þjóðerni og sjálfsvitund því að allt í
einu eru sumir Indverjar ekki Ind-
verjar lengur heldur Pakistanar –
jafnvel þótt þeir búi í Bandaríkjunum.
Enda er tilvist herra Pirzadap svo
sundruð að hann gengur með tvö úr
til þess að henda reiður á framvindu
einkalífs síns í tveimur heimsálfum.
Allar sögur bókarinnar eiga það
sammerkt að fjalla um tilveru sem
mörkuð er af ólíkum sjónarmiðum
tveggja menningarheima og stundum
jafnvel ólíkra tímabila og kynslóða.
Tilfinning fyrir framandleika er sterk
og sögupersónur þurfa flestar að feta
óljósa slóð milli málamiðlana og vænt-
inga þessarar hvikulu heimsmyndar.
Sem slíkar eru sögupersónurnar túlk-
ar ósamræmanlegra þátta veru-
leikans, eins og titilsaga bókarinnar
er til vitnis um. Styrkur þessara smá-
sagna er þó einkum vísun í sammann-
legan veruleika sem einkennist af
misræmi í væntingum, óhjákvæmi-
legum árekstrum og vitsmunalegri
fjarlægð, sem flestir þekkja úr sínu
eigin lífi, hvaðan svo sem þeir koma.
Sá framandleiki sem þeir sem búa við
tvo menningarheima þurfa sífellt að
brúa er því jafnframt tákn fyrir bar-
áttu okkar allra við að búa til heil-
steypta mynd úr brotum lífs okkar
eins og þau skara líf annarra einstak-
linga.
Fríða Björk Ingvarsdótt ir
Bilin brúuð
BÆKUR
S m á s ö g u r
Eftir Jumpha Lahiri. Íslensk þýð-
ing, Rúnar Helgi Vignisson. Bjartur
2001, 203 bls.
TÚLKUR TREGANS
EINAR Kárason og Hallgrímur
Helgason munu báðir gefa út nýjar
skáldsögur í haust. Frá Einari kem-
ur út skáldsagan Óvinafagnaður og
gerist að sögn á Sturlungaöld. Einar
hefur ekki sent
frá sér skáldsögu
í 2 ár en síðast
kom út skáldsag-
an Norðurljós.
Hallgrímur
sendir frá sér
skáldsögu sem
enn ber titilinn
Höfundur Ís-
lands en það mun
þó vera vinnu-
heiti og gæti
breyst að sögn
útgefanda. Í Höf-
undi Íslands seg-
ir frá manni sem
vaknar upp einn
daginn og kemst
að því að hann er
höfundur fastur í
eigin ritverki.
Þetta er fyrsta
skáldsaga Hall-
gríms frá því 101 Reykjavík kom út
1996 en áður hafði hann skrifað
Þetta er allt að koma og Hella. Und-
anfarin ár hefur Hallgrímur einbeitt
sér að leikritaskrifum sbr. Skálda-
nótt og Rúm fyrir einn.
Það er Mál og menning sem gefur
út.
Senda frá
sér nýjar
skáldsögur
Einar Kárason
Hallgrímur
Helgason
Einar Kárason og
Hallgrímur Helgason
JÖRG E. Sondermann heldur áfram
að flytja orgelverk Bachs í Breið-
holtskirkju eftir sumarhlé og verða
fyrstu tónleikarnir í kvöld, þriðju-
dagskvöld, kl. 20:30.
Flutt verður
Prelúdía í G dúr,
Fúga í g moll,
Toccata í G dúr,
Sálmforleikur á 2
Clav. e Ped., Són-
ata nr. 5 í C dúr,
tveir Sálmforleik-
ir, Tríó í G dúr og
Prelúdía og fúga í
D dúr.
Jörg E. Sond-
ermann starfaði sem organisti í
Hveragerðis- og Kotstrandarsókn-
um.
Aðgangseyrir 900 kr. rennur sem
fyrr til Hjálparstarfs kirkjunnar.
Meiri Bach
í Breiðholts-
kirkju
Jörg E.
Sondermann
ÍRSKA gamanleikritið Með fulla
vasa af grjóti, með þeim Hilmi
Snæ Guðnasyni og Stefáni Karli
Stefánssyni, er nú komið aftur á
fjalirnar í Þjóðleikhúsinu. Sýning-
in gekk fyrir fullu húsi á liðnu vori
og í sumar fór hún um landið. Með
fulla vasa af grjóti er sýnt á Stóra
sviðinu.
Þá er verið að sýna söngleikinn
Syngjandi í rigningunni á Stóra
sviði Þjóðleikhússins. Rúnar Freyr
Gíslason fer með aðalhlutverkið
ásamt Þórunni Lárusdóttur, Stef-
áni Karli Stefánssyni, Selmu
Björnsdóttur, Pálma Gestssyni,
Kjartani Guðjónssyni og fjölda
annarra leikara, dansara og hljóm-
listarmanna.
Sýningarfjöldi á báðum þessum
sýningum er takmarkaður.
Tvær sýningar
á fjalirnar
eftir sumarfrí
NÆSTU tónleikar í tónleikaröð Sel-
fosskirkju nú í haust verða í kvöld,
þriðjudagskvöld, kl. 20.30. Við org-
elið er dr. Douglas Brotchie, organ-
isti Háteigskirku.
Douglas leikur níu verk sjö höf-
unda, allt frá tíma endurreisnar,
Obrecht, til vorra daga, Jón Nordal
og Egil Hovland.
Aðgangur er ókeypis.
Douglas Brotchie
í Selfosskirkju
RANNSÓKNARKVÖLD Félags ís-
lenskra fræða verður haldið í Sögu-
félagshúsinu í Fischersundi annað-
kvöld, miðvikudagskvöld, kl. 20.30. Þá
flytur Haraldur Bernharðsson mál-
fræðingur erindi sem nefnist „Vern-
erslögmál í gotnesku“.
Lögmál það er
danski málfræðing-
urinn Karl Verner
skilgreindi 1875 er
eitt best þekkta lög-
mál sögulegra mál-
vísinda. Lengi hafa
menn undrast hve
óreglulega virkni
Vernerslögmáls
birtist í gotnesku,
hinum forna fulltrúa austurkvíslar
germönsku málaættarinnar og hafa
ýmsar tilgátur hafa verið settar fram.
Haraldur Bernharðsson er MA í ís-
lenskri málfræði frá Háskóla Íslands,
MA í málvísindum frá Corn-
ell-háskóla í Bandaríkjunum og lauk
nýlega doktorsprófi frá Corn-
ell-háskóla í Bandaríkjunum. Hann
kenndi forníslensku við Corn-
ell-háskóla 1994-98 og hefur verið
stundakennari við Háskóla Íslands og
Menntaskólann í Reykjavík. Nú
starfar hann hjá Hugvísindastofnun
Háskóla Íslands á rannsóknarstöðu-
styrk frá Rannsóknarráði Íslands.
Erindi um
Verners-
lögmálið
Haraldur
Bernharðsson
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦