Morgunblaðið - 18.09.2001, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 18. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
É
g ímynda mér, að við
eigum okkur öll eitt-
hvert athvarf, þar
sem við fínstillum
sálina og endurnýj-
um okkar innri mann. Sumir eiga
meira að segja fleira en eitt slíkt
athvarf. Barn átti ég athvarf hjá
tré í garðshorni í Siglufirði. Það er
gott tré, hélt mér á floti við-
kvæmum árum saman og hefur
þagað yfir öllum mínum leynd-
armálum fram á þennan dag. Síðar
eignaðist ég önnur athvörf; veri
þau í tveggja bakka veðrum
Matthíasar Johannessen, Stokks-
eyrarfjörunni,
eða hesthús-
inu, sem gefa
mér grið frá
gráum dögum.
Ég hef líka
verið svo lán-
samur að eiga
vini, sem hafa opnað mér ný at-
hvörf og veitt mér hlutdeild í þeirri
hugsvölun, sem þau veita.
Einn slíkur var Sveinn Björns-
son, lögreglumaður og listmálari.
Það var í Krísuvík, sem Sveinn
fann sitt athvarf. Þar, í Bláu ráðs-
mannshúsi, átti hann sitt lista-
mannsóðal og sótti megin í dulúð
umhverfisins og litbrigði jarð-
arinnar.
Það var ævintýri að heimsækja
Svein í Krísuvík. Þegar búið var að
líta inn í vinnustofuna og skoða
nýjustu viðfangsefni listamannsins
voru lífið og tilveran krufin til
mergjar með viskítári og harðfiski
í eldhúsinu uppi. Síðan var gengið
til stofu, þar sem myndlistin og
skáldskapurinn tóku völdin með
skringilegum útúrdúrum um menn
og málefni. Svo var lesið í dul-
armögn umhverfisins í góðlátlegri
gönguferð. Í þessu andrúmi var
Sveinn kóngur, þarna átti hann
ríki og álfur. Krísuvíkin tók undir
skellihlátrana í Sveini, stakk sér
óhrædd undir hrjúft yfirborðið og
fann sér bólfesti í viðkvæmu og
listfengu hjarta hans.
Og það var fyrir Svein að Krísu-
víkurkirkja var dubbuð upp. Það
var hann sem skóp henni upprisu.
Nú hvílir hann hjá henni í grasi
grónum garðinum og strengurinn
liggur um sáluhliðið heim til Bláa
hússins.
En Sveinn hefur ekkert farið.
Synir hans börðust af harðfylgi
fyrir því að Bláa húsið fengi að lifa
áfram og á endanum báru bæjaryf-
irvöld í Hafnarfirði gæfu til þess að
sjá ekki annað. Nú er húsið hluti af
Sveinssafni og þar má komast í
snertingu við innileikann í athvarfi
listamannsins.
Þeir bræður hafa lagt metnað
sinn í að hvika í engu frá þeim
anda, sem faðir þeirra bjó þessu
húsi. Ég hygg því, að það sé ein-
stakt um margt. Vinnustofan á
neðri hæðinni á varla sinn líka hér
á landi. Þar er ekkert verið að færa
hlutina í einhvern búning. Þetta er
vinnustofan eins og Sveinn bjó við
hana. Litirnir, klossarnir, trön-
urnar, stóllinn og pípan og við vegg
hljómflutningstækin, sem fleygðu
Louis Armstrong, Grieg og Jóni
Leifs yfir listamanninn, þar sem
hann gekk á hólm við strigann.
Allt er þetta svo óbreytt og
áþreifanlegt, að nærvera lista-
mannsins verður ljóslifandi um
leið.
Og á efri hæðinni má sjá, hvern-
ig hann bjó um sig í þessu athvarfi
sínu. Þar fann hann sér hugsvölun
innan um bækur og listaverk og
þar skeytti hann skapi sínu á tölv-
unni, þegar sá gállinn var á honum
að honum svall móður yfir því, sem
honum fannst miður fara í þjóð-
félaginu. Það var ekkert verið að
skera utan af hlutunum í ádrep-
unum þeim. Þetta er allt saman
þarna. Bókin á náttborðinu. Líka
teppin, sem hann bjó til. Það fer
óhjákvæmilega svo að mitt í þessu
öllu mæti maður Sveini.
Skömmu eftir að Bláa húsið
fékkst til Sveinssafns mættu iðn-
aðarmenn til að færa til betri vegar
eitt og annað, sem gengið var úr
sér. Eitt sinn er þeir settust að
kaffidrykkju í eldhúsinu var kaffið
allt í einu orðið dísætt, án þess að
nokkur mannshönd hefði þar um
vélað. Þetta var tekið sem vottur
um velþóknun listamannsins, sem
drakk kaffið mjög sætt og bætti
mola út í til öryggis.
Um allt húsið eru svo verk
Sveins og annarra, sem hann
viðaði að sér. Þar skipa heið-
urssess verk eftir frænku hans,
Júlíönu Sveinsdóttur. Þessi verk
eru ekki bara á veggjum, heldur
málaði Sveinn hurðirnar í húsinu
og á ganginum niðri svífur bláfugl-
inn hans í loftinu. Stigi hússins er
svo listaverk út af fyrir sig, þar
sem hver trappa er annarri ólík.
Sveinn Björnsson var mjög heil-
steyptur maður og listamaður.
Hálfkák var ekki hans verklag.
Hann gekk fantasíunnni á hönd af
fullkomnu hispursleysi og hvarf
svo frá henni aftur til litanna af
fullri einurð. Þessa sér alls stað í
Bláa húsinu.
Nú er Erlendur Sveinsson, son-
ur listamannsins, að leggja síðustu
hönd á kvikmynd um málarann,
þar sem Sveinn Björnsson er í að-
alhlutverki. Það verður punkt-
urinn yfir iið, þegar gestir Bláa
hússins geta heyrt listamanninn og
séð á sjónvarpsskjánum í stofunni.
Brezkir vinir mínir hafa heillast af
list Sveins Björnssonar og skreyta
nú myndir úr almanaki Sveins-
safns garðskála þeirra í London. Á
dögunum vorum við enn á ferð í
Krísuvík og áttum þess þá kost að
sjá ófullgerða kafla úr myndinni
um málarann. Höfðu Bretarnir á
orði, að það hefði verið einstök
reynsla ofan á skoðunarferð um
húsið og umhverfi þess að sjá og
heyra listamanninn sjálfan lýsa af-
stöðu sinni til lífsins og listanna.
Nú er list Sveins orðin þeim at-
hvarf í tveimur löndum, því garð-
skálinn í London er útibú frá Bláa
húsinu í Krísuvík. Það er ekkert
minna en guðsþakkarvert að fá í
farangur sinn hlutdeild í svona at-
hvarfi. Hún víkkar véböndin og
veitir skjól, sem okkur öllum er svo
nauðsynlegt á þessum síðustu og
verstu tímum, þegar fáfengileikinn
flæðir yfir allt og hæst bylur í tóm-
um tunnum.
Athvarf
í mann-
heimum
Hér segir af athvörfum, sem gefa mönn-
um grið frá gráum dögum, og list
Sveins Björnssonar og Bláa húsið í
Krísuvík eru talandi dæmi um.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn
@mbl.is
STJÓRNENDUR
bæjarins hafa afrekað
ýmislegt á undanförn-
um misserum. Þeir
hafa til dæmis gert vel
við unga fólkið, sem
kemur til með að erfa
bæinn. Það hafa verið
byggðar nýjar hallir
fyrir íþróttir og gömul
mannvirki á því sviði
hafa fengið andlitslyft-
ingu. Skautahöll er ris-
in í Innbænum, sund-
laugin hefur verið
endurbyggð, ný Strýta
er risin og unnið er að
uppsetningu á nýrri
stólalyftu í fjallinu. Kostnaður við allt
þetta er mældur í milljörðum. Ofan í
kaupin þurftu stjórnendur bæjar-
félagsins að draga forystumenn
íþróttahreyfingarinnar upp úr skítn-
um, þegar Þór, KA, golfklúbburinn
og fleiri félög voru að sökkva í skulda-
fen. Björgunaraðgerðir kostuðu bæj-
arsjóð tugi milljóna króna.
Fólkið sem gerði mikið úr litlu
Þetta er í sjálfu sér gott og blessað.
Ég er stuðningsmaður þess, að hér
blómstri kröftugt íþróttalíf, þannig
að orka æskunnar fái útrás til heil-
brigðra verka. En eitt hefur gleymst í
þessari framkvæmdagleði. Nefnilega
gamla fólkið. Fólkið sem gerði mikið
úr litlu; lagði grunninn að því velferð-
arþjóðfélagi sem við búum í. Þetta
fólk hefur ekki hátt, gerir ekki miklar
kröfur til samfélagsins. Þess vegna
hafa stjórnendur samfélagsins kom-
ist upp með að skerða hlut þess. Það
fær ekki þá hlutdeild í aflanum, sem
það á skilið.
Það er ekki hægt að ganga að
mörgu vísu í henni veröld nú til dags.
En eitt er víst; tíminn líður. Við eld-
umst öll, hvort sem okk-
ur líkar betur eða
verr. Því verður ekki
breytt og elsta kynslóð-
in á það skilið, að geta
átt áhyggjulaust ævi-
kvöld. Stjórnendur Ak-
ureyrarbæjar hafa ekki
afrekað mikið um tíðina,
til að svo geti orðið.
Mannvirkin í Skjald-
arvík grotna niður
Síðasta afrekið var að
taka á leigu byggingar
Náttúrulækninga-
félagsins í Kjarnaskógi,
Kjarnalund. Þangað
voru fluttir, nauðugir sumir, allir þeir
sem byggt höfðu Skjaldarvík í mis-
langan tíma. Eftir standa mannvirkin
þar og grotna niður í hirðuleysi.
Mannvirki, sem höfðinginn Stefán
Jónsson gaf bænum á sínum tíma,
ásamt jörðinni Skjaldarvík.
Ég veit að þessi mannvirki stand-
ast ekki kröfur tímans. Þau gengu úr
sér af því viðhaldi þeirra var ekki
sinnt. Því er ekki gengið í það með
krafti,
að gera þessi mannvirki nothæf?
Það gæti verið fyrsti áfanginn í átaki
til að bæta aðbúnað aldraðra.
Það er að vísu rétt, að stjórnendur
Akureyrarbæjar hafa styrkt heimilis-
þjónustu fyrir aldraða, sem er hið
besta mál. Þannig hafa margir átt
þess kost, að dvelja í eigin húsi, þar
sem þeim líður best. En þetta dugir
ekki til. Það kemur að því, að aldraðir
þurfa dvalarheimili, þar sem vakað er
yfir velferð þeirra allan sólarhring-
inn. Hjá því verður ekki komist. Þar
kreppir skórinn heldur betur. Það er
langur biðlisti eftir slíku rými. Mér er
sagt, að um það bil áttatíu Akureyr-
ingar bíði þess, að komast á dvalar-
eða hjúkrunarheimili. Á meðan eru
þeir upp á ættingja og heimahjúkrun
komnir. Þannig líður þeim ekki vel.
Þeir búa við óöryggi, sem þeir eiga
ekki skilið. Þeir eru utangátta.
Ekki eru það launin sem lokka
Nú má enginn skilja orð mín svo,
að ég sé að gera lítið úr þeirri þjónstu
sem aldraðir Akureyringar njóta.
Þvert á móti dáist ég að því fólki, sem
leggur gamla fólkinu lið. Ekki eru
það launin, sem reka það til verka,
svo mikið er víst. Þau eru til hábor-
innar skammar. Þess vegna hlýtur
það fólk, sem annast aldraða, að hafa
fengið ómælda fórnfýsi í vöggugjöf.
Aldraðir hafa skilað sínu til sam-
félagsins. Á hátíðarstundum er
gjarnan sagt, að sú kynslóð, sem
skapaði byltingu síðustu aldar, eigi
svo sannarlega skilið áhyggjulaust
ævikvöld. Raunveruleikinn er annar,
ekki bara hér á Akureyri, því hlið-
stæður er að finna um allt land. Lof-
gjörðin um aldraða er því orðagjálf-
ur, enn sem komið er, því miður. En
það er mál til komið, að verkin verði
látin tala. Þess vegna skora ég á
stjórnendur Akureyrarbæjar, að
blása til sóknar til hagsbóta fyrir
aldraða. Því fyrr því betra.
Fólkið sem gleymdist
Sverrir Leósson
Aldraðir
Fólkið sem gerði mikið
úr litlu, segir Sverrir
Leósson, hefur
gleymst í þessari fram-
kvæmdagleði.
Höfundur er útgerðarmaður.
ÞAÐ er ætíð stór
stund þegar nýr fullbú-
inn grunnskóli er tekinn
í notkun.
Borgaskóli er annar
verðlaunaskólinn sem
er byggður samkvæmt
niðurstöðu úr tveggja
þrepa samkeppni um
hönnun einsetins
grunnskóla í Engja-
hverfi.
Þriðji verðlaunaskól-
inn, Víkurskóli, er í
byggingu í Víkurhverfi
og fyrstu nemendur
hófu þar nám núna í lok
ágúst. Það var ákveðið
haustið 1994 að halda
opna tveggja þrepa samkeppni um
einsetinn grunnskóla fyrir Borgar-
holtshverfin þrjú. Arktitektar brugð-
ust svo sannarlega vel við þar sem 54
tillögur voru sendar inn, síðan voru
valdar sex tillögur til frekari úr-
vinnslu. Það var tillaga Glámu/Kím,
sem hlaut önnur verðlaun og stendur
skólabyggingin á afar fallegum stað í
Borgahverfi með útsýni yfir sundin
og til Esjunnar.
Þessir þrír skólar í Borgarholts-
hverfunum eru allir ólíkir að útliti og
gerð þó að grunnhugmynd að þeim sé
sú sama. Grunnhugmyndin að þess-
um skólum hefur í raun verið leiðar-
ljós við undirbúning viðbygginga við
alla hina tvísetnu skóla borgarinnar á
undanförnum sex árum varðandi ein-
setningu þeirra.
Hornsteinn hverfisins
Hönnuðir Borgaskóla lögðu
áherslu á að skólabygging ætti að
vera hornsteinn hvers íbúðarhverfis
og því nauðsynlegt að gera hana að
virkum hluta umhverfisins og daglegs
lífs íbúanna. Kjarninn í hugmynda-
fræði þeirra varðandi bygginguna er
gott aðgengi íbúa að mismunandi
hlutum skólahússins og koma þannig
einnig til móts við kröf-
ur samtímans um aukin
og bætt tengsl foreldra
og íbúa við skólann.
Lista- og verknámshús
er sérstætt og tengt
með tengibyggingu við
bóknámshúsið. Þetta
auðveldar að opna verk-
námshúsið á kvöldin
eða á sumrin fyrir
margvíslega notkun svo
sem námskeið fyrir
eldri borgara eða á veg-
um ÍTR sem og Sumar-
skólans. Sama gildir um
íþróttahúsið.
Góð tengsl forsalar,
hátíðarsalar og fé-
lagsaðstöðu í miðju skólans og mögu-
leiki á að loka þá aðstöðu frá kennslu-
rými skapar einnig svigrúm á ýmiss
konar starfsemi utan hefðbundins
skólatíma. Þá er mötuneytiseldhús og
matarafgreiðsla til nemenda í beinum
tengslum við forsalinn og hátíðarsal-
inn.
Jafnframt er hugsað fyrir samveru
nemenda utan kennslustofa með
skemmtilegum hætti, þannig nýtast
stórar gluggakistur meðfram öllum
göngum fyrir nemendur til að tylla
sér og spjalla eða lesa, tefla og spila.
Samspil lóðar og húss
Eitt megineinkenni byggingarinn-
ar er hvernig hún umlykur skólalóð-
ina og skapar þannig í raun eina sam-
stæða heild húss og lóðar. E.t.v.
höfum við ekki séð þetta samspil lóðar
og skólahúss síðan Austurbæjarskól-
inn var byggður. Þar sem lóðin liggur
á móti suðri og er vel skýlt af hús-
unum er ekki vafi að hún nýtist nem-
endum til margháttaðra leikja og at-
hafna. Þá er steypt hringsvæði á
lóðinni með tröppum í kring sem nýt-
ast sem sæti, t.d. ef sýnt er leikrit ut-
andyra eða íþróttir stundaðar.
Í umsögn dómnefndar 1995 segir
m.a. um hönnun Borgaskóla: Höfundi
tekst vel að samræma sveigjanleika
skólans og skólastarfsins og hann
leysir viðfangsefnið ágætlega og á
hagkvæman og skemmtilegan hátt.
Það er mikil birta í þessu húsi og það
skýlir vel lóð skólans, sem er prýði-
lega útfærð og auðvelt er að hafa yf-
irsýn yfir hana frá skólahúsinu.
Félags- og menningarmiðstöð
Það er ekki vafi í mínum huga að
þessi skólabygging á að geta verið
nemendum og íbúum hverfisins al-
hliða félags- og menningarmiðstöð.
Í þrjú ár hafa nemendur úr hverf-
inu verið í bráðabirgðahúsnæði á
skólalóðinni og sl. vetur að hluta í ný-
byggingunni. Það er því mikil gleði og
ánægja sem ríkir meðal rúmlega þrjú
hundruð nemenda skólans að fá
glæsilegt skólahús til ráðstöfunar.
Ég óska nemendum og öllu starfs-
fólki skólans hjartanlega til hamingju
með skólann og þakka þeim jafnframt
fyrir umburðarlyndi og þolinmæði
meðan á byggingunni stóð.
Að lokum þetta: Það er nauðsyn-
legt að hinn ytri rammi skólastarfs-
ins, skólabyggingin, sé vel úr garði
gerð en fyrst og síðast skiptir starfið
sem unnið er innan skólans öllu máli
um farsæld í námi.
Fjölskylduvænn
grunnskóli vígður
Sigrún
Magnúsdóttir
Borgaskóli
Þessi skólabygging,
segir Sigrún Magnús-
dóttir, á að geta verið
nemendum og íbúum
hverfisins alhliða félags-
og menningarmiðstöð.
Höfundur er formaður fræðsluráðs
Reykjavíkur.