Morgunblaðið - 28.09.2001, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 FÖSTUDAGUR 28. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Málþing um málfar í opinberum skjölum
Lagamál – tæki
valds og réttlætis
MÁLÞING um mál-far í opinberumskjölum verður
haldið á morgun í fundar-
sal Þjóðarbókhlöðu klukk-
an 13.10 til 15.40. Málþing-
ið er haldið á vegum
Íslenskrar málstöðvar og
er helsti hvatamaður
þingsins Ari Páll Kristins-
son, forstöðumaður henn-
ar. Á málþinginu verða
fimm frummælendur og er
einn þeirra Hjördís Há-
konardóttir, héraðsdómari
í Reykjavík. Hún var
spurð hvað hún ætlaði að
fjalla um í sínum fyrir-
lestri.
„Fyrirlestur minn heitir
Lagamálið – tæki valds og
réttlætis. Málþing þetta
snýst um það tungutak
sem notað er á opinberum vett-
vangi. Og sérstaklega um það
hversu skýrt það er – hvort al-
menningur skilji það til fullnustu.
Og hve gott vinnutæki þetta
tungutak er fyrir þá sem vinna
með það.“
– Er lagamálið mikið frábrugð-
ið hinu mælta máli eða ritmáli í
landinu?
„Hér á landi í dag er það ekki
mjög frábrugðið en ef við lítum til
sögunnar þá hefur það á stundum
verið það. Jafnvel í dag ber laga-
málið ennþá keim af fortíðinni.
Það er staðreynd að bæði mennta-
fólk og almenningur staldrar
stundum við og er ekki visst um
hvað lögfræðingar eru að segja.
Hins vegar ef við lítum til annarra
landa, sérstaklega enskumælandi
landa, þá er munurinn á lagamáli
og hinu almenna tungutaki tölu-
verður og mun meira áberandi en
gerist hér. Enda hafa umræður
verið í gangi lengi bæði á Eng-
landi og í Bandaríkjunum um
tungutak lögfræðinnar. Menn eru
alls ekki á eitt sáttir um hvaða
stefnu sé rétt að taka í þessum
efnum. Sumir vilja varðveita þetta
dálítið forna og þunglamalega
málfar en aðrir telja að það bæði
tefji fyrir störfum lögmanna og
dómara og almenningur skilji það
ekki nógu vel og það slævi þannig
réttarvitund hans.“
– Hefur lagamáli verið mark-
visst breytt?
„Já, t.d. hafa í Bandaríkjunum
verið sett lög sem mæla fyrir um
að mál sem varða neytendur séu á
alþýðumáli. Opinbert mál hefur
líka tekið markvissum breyting-
um á Norðurlöndum og norræna
málnefndin hefur fjallað um þetta
efni. Í Svíþjóð er sérstök ríkis-
nefnd sem hefur það að verkefni
að skoða málfar á lögum og öðrum
opinberum gögnum.“
– Hvaða lagabálkar hér eru á
elsta málinu?
„Það eru nokkur ákvæði úr
Jónsbók í Lagasafninu sem sjald-
an er gripið til en kemur þó fyrir.
Elsta ákvæðið í íslenskum lögum
er frá 1265 og er úr kristnirétti
Árna biskups Þorlákssonar, en
það er auðskilin íslenska á því.
Nefna má rekabálk úr
Jónsbók og mannhelg-
isbálk – málfar á þess-
um bálkum er talsvert
fornt en vel skiljanlegt,
a.m.k. fyrir lögfræð-
inga.“
– Hvað einkennir
lagamál?
„Þegar talað er um lagamál í
neikvæðri merkingu er eitt ein-
kennið að notuð séu forn orð sem
ekki höfða til almennings í dag.
Annað einkenni er tökuorð eins og
latínuslettur. Við erum með nokk-
ur slík sem eru notuð ennþá, svo
sem; in solidum og in fine. Tilgerð
er eitt einkenni á lagamáli og
langar setningar með mörgum
aukasetningum.“
– Gætir enn danskra áhrifa á
lagamálið?
„Ekki í dag, en áhrifin voru
mikil um tíma. Ég fjalla m.a. um
hinn sögulega bakgrunn. Það var
þannig um tíma að lagamálið var
mjög dönskuskotið og þetta jókst
gífurlega mikið á 17. og 18. öld. Í
byrjun 19. aldar var lagamálið
orðið nánast danskt.
Það er tilgáta mín að danskan í
lagamáli hafi haft áhrif á réttar-
vitund Íslendinga og gert þá tor-
tryggnari gagnvart réttarkerfinu.
Það er þó ekki aðeins danskan
sem þarna er um að ræða heldur
líka hátíðleikinn og tilgerðin sem
gætir í lagamáli frá þessum tíma.
Í Danmörku varð til hinn svokall-
aði kansellístíll sem bar sterk ein-
kenni þessa opinbera málfars.
Hann barst að sjálfsögðu hingað
til lands og það eimir jafnvel enn
eftir af honum í bréfaskriftum op-
inberra aðila þótt þetta hafi allt
færst til betri vegar á síðustu ár-
um.“
– Eru uppi umræður eða jafn-
vel áætlanir um að breyta laga-
málinu enn meira?
„Það eru nokkrir áhugasamir
aðilar, m.a. Íslensk málstöð, sem
hafa áhuga á því að koma af stað
samstarfsverkefni til þess að
skoða nánar málfar á lögum og op-
inberum ákvörðunum en það hef-
ur ekki neinn opinber aðili tekið á
þessu máli hér á landi og að því ég
best veit hafa íslensku-
fræðingar ekki verið
kallaðir til að fara yfir
lagasetningar til að
færa málfar í lögum til
skýrari vegar.“
– Teldir þú eftirsjá í
gamla lagamálinu?
„Tilgangur laga-
málsins er að koma á hegðunar-
reglum til að fara eftir og skýra
frá niðurstöðum dómstóla um
hvort slíkum reglum hafi verið
fylgt. Það er þýðingarmikið fyrir
samfélagið að þessi skilaboð séu
skýr og tvímælalaus, það skiptir
meiru en málfegurð.“
Hjördís Hákonardóttir

Hjördís Hákonardóttir fæddist
í Reykjavík 28. ágúst 1944. Hún
lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum í Reykjavík 1964 og
prófi í lögfræði frá lagadeild Há-
skóla Íslands 1971. Hún stundaði
framhaldsnám í réttarheimspeki
á Englandi og í Bandaríkjunum.
Starfsferil sinn hefur hún átt
innan dómskerfisins. Hún varð
dómarafulltrúi árið 1974 og var
skipuð sýslumaður 1980 í
Strandasýslu. Árið 1983 var hún
skipuð borgardómari í Reykjavík
og varð héraðsdómari 1992.
Hjördís á tvö börn.
Það er þýðing-
armikið fyrir
samfélagið
að skilaboð
séu skýr og
tvímælalaus
Hver heldurðu að kaupi þetta, geturðu ekki blaðrað eitthvað af viti, Sólon minn?
SAMBÍÓIN munu í byrjun næsta
mánaðar opna nýjan lúxusbíósal
þar sem áhorfendur geta látið fara
vel um sig í sérhönnuðum raf-
drifnum leðurstólum með fót-
skemli. Að sögn Alfreðs Árnasonar
eru stólarnir gerðir sérstaklega
fyrir slíka bíósali og segir hann
Warner-bíóin nota eingöngu slíka
stóla í sínum lúxusbíósölum. Lúx-
usstólarnir líkjast helst „Lazy-boy“-
stólunum og kosta um 200 þúsund
krónur stykkið.
Verið er að innrétta nýja lúxus-
bíósalinn í Bíóhöllinni við Álfa-
bakka og verða 30 sæti í salnum,
þar sem áður voru 130 sæti. Alfreð
segir því augljóst að rúmt verði um
bíógesti og verða m.a. borð á milli
sæta. Þar að auki geta bíógestir í
lúxussalnum fengið sér kók og
popp að vild í salnum, en bíómiðinn
í lúxussalinn mun kosta 1.600 krón-
ur, að sögn Alfreðs. Salurinn verð-
ur opnaður 4. október nk. og al-
mennar sýningar hefjast daginn
eftir.
Íburður
í bíósal
hjá Sam-
bíóunum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Alfreð Árnason lætur fara vel um sig í einum af nýju stólunum.