Vísir - 19.11.1979, Síða 26

30
vtsm
Mánudagur 19. nóvember 1979
r
Hvað er ayaioiiah?
I hinu nýja stjórnlagauppskasti Irans var sam-
þykkt, að „svo lengi sem Herra þessa tíma — hinn
duldi Imam — ekki er til staðar, skal titillinn „stað-
gengill, vararíkisstjóri og imam" falla í skaut
Khomeini."
Stjórn ríkisins verður fengin „hinum réttláta,
fróma, upplýsta, djarfa og vísa guðfræðingi, sem
viðurkenndur er af meirihluta þjóðarinnar sem leið-
togi hennar".
Ef betur er gluggað í uppkastið að nýju stjórnar-
skránni, má sjá að valdahlutföllum er hliðrað til. I
upphafi eiga hinir löglærðu „mujtahidun" að vera í
fylkingarbrjósti, en undir lokin ber á því að völdunum
er þjappað á hendur Khomeini. Ayatollah Khomeini
stendur upp úr sem ríkisstjóri og umboð hans grund-
vallastátrúarkreddum.Þess gætir strax í titlinum —
ayatollah eða „Tákn Guðs". Takmarkið er að setja á
laggirnar múhammeðskt ríki.
Það er shifi-grein múhammeðstrúarinnar, sem er
allsráðandi í Iran, og fylgja henni 80-85% íbúanna.
Stærstu minnihlutahóparnir, Kúrdar, Tyrkir,
Balusjar, eru sunnítar.
imamsins hefur messlanskt yf-
irbragð. Þegar „Hann” kemur,
verður allt félagslegt misrétti
leiðrétt og hinir undirokuðu
skulu frelsast. En þótt hinn svo-
nefndi „Herra þessara tima” sé
ekki nærstaddur eins og segir I
stjórnlagauppkastinu, má vel
nota tlmann til þess að bæta
ástandið og langleiöina færa það
I réttarhorfur af þeim hluta sam
félagsins, sem uppfyllir kröfur
trúarinnar og starfar að.því að.
gera Islam að veruleika. Sem sé
þeim sem réttan lærdóm hafa
hlotið, eða „mujtahidunarnir”.
Prestarnir (mujtahidarnir)
búa við efnalegt öryggi, en þeir
hafa auðgast jaftn og þétt, síðan
shiita varð ríkistrú I lran.Fátt er
vitað um hve miklar eignir
prestastéttarinnar eru, en þeir
ráöstafa tiundum eöa safnaöar-
sköttum, þeir búa að gjöfum og
þiggja þar að auki laun fyrir
embættisverk sln. Þykir vist, að
þeir ráði yfir miklum eignum.
tekjustofna prestanna.
„Mujtahid” verður maður
með þvi að ljúka námi hjá ein-
hverri hinna viðurkenndu trúar-
stofnana. Þar til viðbótar er
krafist heiðarleika og innsæis.
Hins er lika þörf þótt ekki sé
þaö orðað, að viðkomandi sé að-
laðandi og eigi gott með að ná til
hinna trúuðu. Námssveinarnir
eru oftast úr tilteknum fjöl-
skyldum eða ættum, sem allar
eiga einn eða fleiri presta úr
sinum hópi.
„Mujtahid” er að sjálfsögðu
karlmaður, þvi að konan er úti-
lokuð frá öllum embættum I
islam og hann túlkar kóraninn,
lögin og siðalögmálin. Þar með
er hann I aðstöðu til þess að
skera úr þrætum um gildandi
réttarsjónarmið.
Llkla eltlr
lærliöAurnum
1 þessu siðast nefnda kemur enn
Sú grein shiita. sem hefur
verið rlkistrú i íran frá þvi á
sextándu öld, er kölluð „tylftar-
söfnuðurinn” eða „imamitar”.
Nafniö er dregið af kenningunni
um hina tólf imama, þ.e.a.s. að
hinir réttrúuðu munu njóta leið-
sagnar beinna afkomenda spá-
mannsins Muhammeðs. Munur-
inn á Shiitum og Sunnitum er sá,
að shiita byggir á erfðakenn-
ingu. Múhammeö átti enga syni
en dóttirin Fatima, sem giftist
Ali, eignaðist synina Hassan og
Hussein. Það eru afkomendur
Husseins, sem „tylftarsöfnuð-
urinn” telur réttborna arftaka
spámannsins. Sá siðasti þeirra,
tólfti imaminn var Muhammeð
al-Mahdi, sem hvarf árið 874.
Þvl er trúað að hann fari huldu
höföi, en muni koma fram i fyll-
ingu timans og endrvekja tlma-
bil rétlætisins.
Þaö er til þessarar kennisten-
ingar, sem stjórnarskrárupp-
kastiö visar, þegar talaö er um
hinn dulda imam. Svo lengi sem
hinn eiginlegi imam er ekki stil
staðar, er þeim sem réttan lær-
dóm hafa hlotið falin leiðsögn
hinna réttrúuðu. Saga Irans
sýnir ljóslega, að menn leggja
þetta út jafn á pólitiska sem
andlega vlsu.
sniitar
Skoðað I Ijósi sögunnar er
unntað benda á tvö skýr viðhorf
„tylftarsafnaöarins” til rlkis-
valdsins. Kemur þá greinilegast
I ljós munurinn á viðhorfum
shiita og sunnita.
1 fyrsta lagi: Kenningin um
hina tólf imama sem hina einu
sönnu drottnara, verndaða
gegn allri synd og öllum mistök-
um situr I fyrirrúmi. Sagan
sýnir hinsvegar, að pólitiskar
framavonir imamsins brustu,
og eftir „brotthvarf hins tólfta
imams” líta „Tylftarsinnar”
svo á, að ríkisvaldið sé af hinu
vonda og rikisstjórar ólöglegir.
Kemur þar út á eitt hver áhrif
trúarleiötogar hafa haft á
stjórnvöld.
Þvi skal risa upp gegn stjórn-
völdum, sem hafa hrifsaö til sin
völd, sem þeim ekki bar. Þarna
risa upp byltingarkennd viðhorf
og fjandsamleg rlkisvaldinu og
til þess má rekja fjölda „trúar-
striða” eða upprisna um aldirn-
ar gegn hinum „ólöglegu” vald-
höfum.
Hér má svo bæta við einu um
sjiiti-trúna. Eitt af þvi, sem
mikiö ber á i kenningum, er
plslardauöi Husseins imam viö
Kerbela (680) eftir mis-
heppnaða uppreisn gegn harð-
stjóranum Yazid. Pislardauöinn
er settur á svið ár hvert viö
hátlöarhöldin I mánuðinum
muharram. Þannig er ekki
aöeins litið á dauða Husseins
sem sögulegan atburö, heldur
og sem táknrænan fyrir tog-
stre;ituna milli réttlætis og
harðstjórn. Það er engin til-
viljun, að Iranskeisari siðasti
var uppnefndur „Yazid þessar-
ar aldar”. Hamra prestarnir á
þvi i daglegum predikunum sin-
um yfir múgnum.
Ayatollah Komeini — fremstur
að Ilkja eftir og enginn má
hans, því að slikt væri trúvilla.
meðal jafningja, sem allir eiga
draga f efa réttmæti ákvarðana
Hinlr tóii imamar
í öðru lagi: Kenningin um
hinn„duldaimam” hefur leitt til
annars skilning, sem felur I sér
einskonar málamiðlun i við-
horfum til hinnar pólitisku for-
ystu. Það er sagt, að hinn tólfti
imam hafi skömmu eftir fæö-
ingu og fyrir hvatningu fööur
slns vitnaö i kóraninn: „En viö
vildum sýna þeim þaö, sem
undirokaðir eru i landinu, og
gera þá að leiðtogum og arftök-
um og veita þeim fótfestu I land-
inu.”
Prókúruhalar
spámannslns
Kenningin um afturkomu
1 Iran nútlmans hefur skatta-
kerfiö séð til þess að „tylftar-
söfnuðurinn’ sé efnahagslega
sjafstæður og óháður hinu
pólitlska fjárveitingavaldi.
Bandalagið milli „moskunnar
og bazarsins” er liður I þessu.
Bæði þeir, sem reka verslun, og
prestarnir eru einhuga um aö
halda erlendum hagsmunum
utan dyra. Verslunin er rekin
eftir „sharia”, trúarlögum, sem
prestarnir túlka og framfylgja.
Gjafir höndlaranna og skattar,
sem verslunin verður að hllta,
eru meðal þýðingarmestu
fram munur á shiita og sunnita.
Rettarsjónarmiðið kallast
„itjihad”, „hinn persónulegi
skilningur”. Itjihad opnar
hverjum presti leið til eigin
túlkunar á kóraninum og
hefðum. Allt verðu það að
skoðast í samhengi við
kenninguna um það hlutverk
prestsins að kunngera vilja hins
„dulda imams”. Shiita hefur
þvi frjálsari hendur með að
aðlaga sig pólitiskum aðstæðum
og kröfum tlmans en sunniti.
Þar af kemur um leiö at-
hyglisverð hlið á shiita.
Kenningin um eftirllkingu þess
réttlæröa, sem uppfyllir þær
kröfur sem gerðar eru til
mujtahid. Hann skal nefnilega
kjörinn leiðtogi hinna rétt-
trúuðu, og vei þeim, sem ekki
fer trúfastur að öllum fyrir-
mælum hans. Allir rétttrúaðir
verða þvi að eiga einn núlifandi
mujtahid að leiötoga. Þetta
veitir prestum shiita miklu
meiri áhrif en prestum sunnita.
Venjulegast finnst stór fjöldi
presta með hver sinn fylgi- og
lærisveinahóp, en I stöku tilvik-
um hafa risið sérlega áhrifa-
miklir og mikilvægir mujath-
idar, sem hefur tekist að verða
hin eina fyrirmynd samfélags
hinna rétttrúuðu. Þaö er bak-
grunnurinn aö þvl, sem er að
gerast I Iran I dag.
Ayatollati
„Ayat Allah” eöa Ayatollah
þýðir „tákn Guös”. Þetta er titll
sem veittur er hinum virtustu
með presta shiita. Hann jafn-
gildir eiginlega þvi, sem kalla
má æðstaprest.
Það hafa ávallt verið aya-
tollahar uppi samtimis. Þeirra I
meðal er enginn öðrum æðri.
Hinsvegar þróast málin smám
saman svo, aö einn af fjörtiu til
fimmtíu mönnum, sem þykir
sérlega sannfærandi f predikun-
um og kenningum sinum,
ávinnur sér álit sem sá fremsti
meö jafningjanna. Þetta er
óformleg framvinda, sem hefur
einn ljósan galla I för með sér.
Það verður hörö samkeppni og
stundum fæst aldrei skorið úr
þvi milli tveggja eða fleiri, hver
sé fremstur. Það voru hinir
pólitisku viðburðir i íran, sem
veittu Khomeini ayatollah
áberandi forskot fram yfir þann
ayatollah, sem var númer eitt I
Iran 1978. Sá var Kasani
ayatollah.
Hugmyndin um einn leiðtoga
hefur orðiðaö nýjum veruleika I
völdum Khomeinis ayatollah.
Æðstipresturinn hefur út frá
kröfunni um aö menn líki eftir
honum einnig kröfu til þess aö
stýra hinum rétttrúuðu I póli-
tiskum málum, án þess að
nokkur dragi i efa réttmæti
ákvaröan hans. Þar er endur-
vakin gamla einvaldshugsjónin,
þar sem einvaldurinn þarf ekki
aö standa öðrum reikningsskil
geröa sinna en guði sinum.
Eftlr Karl Vogt, háskólarektor
(Kaupmannahöfn
sandkom
Auglýslng
Reið móðir skrifaði Visi um
daginn til að kvarta yfir
„gamanmynd” sem Stjörnu-
bló auglýsti. Móðirin sagði, i
stórri fyrirsögn: „VIÐ-
BJÓÐSLEG KLAMMYND
UNDIR FÖLSKU FLAGGI!
Síðan hefur verið uppselt.
SólsKin
Sólskinsflokkurinn er sjálf-
um sérsamkvæmur ef marka
má stefnuyfirlýsingu hans
sem var send Sankorni sér-
staklega, enda býr höfundur
þess við Sóleyjargötu.
Stefnumörkun flokksins i
einstökum málaflokkum tekur
mjög mið af heildarstefnu-
markmiði hans. Til úrbóta i
landbunaðarmálum vilja þeir
t.d. gera sóleyna að einkennis-
blómi iandsins.
t menntamálum er lagt til
að viðkomandiráöuneyti verði
flutt á Sóleyjargötuna og i
s jávarútvegsmálum á að
bjarga öllu með þvi að friða
sólkolann.
Fljótt á litiö eru þetta ekki
óskynsamlegri tillögur en full-
trúar annarra flokka hafa lagt
fram til lausnar þjóðar-
vandanum.
FH-lngar
Matthias Á. Mathiesen er
mikill FH-ingur eins og fleiri
góðir menn. Og eins og fleiri '
góðum FH-ingum hitnar hon-
um stundum I hamsi þegar liö-
ið stendur i ströngu.
í norsku liöi sem einu sinni -
kom ifjörðinn tilleiks var einn
liðsmaður sem fór afskaplega
I taugarnar á áhorfendum. Ef
eitthvað var stjakað við hon-
um hljóp hann til og bar sig
aumlega við áhorfendur,
reyndi að sýna á séi meiðsii.
Þar kom að nojarinn fékk á
kjaftinn svo sprakk fyrir.
Hann hljóp strax að áhorf-
endastúkunni og teygöi fram
neðri vörina til að sýna að sér
blæddi.
Þá var Matthfasi nóg boöiö,
hann spratt úr sæti sinu, þreif
upp mjallahvltan vasaklút og
þeytti I andlit Norðmannsins:
„Hafðu þetta helvvv...
auminginn þinn.”
Það setti mikinn hlátur að
áhorfendum en Norðmaöurinn
sneyptist út á völlinn.
SKortur
Vlsir sagði á föstudag frá
erfiðleikum i hitaveitumálum
Akureyringa: „Vatnsskortur-
inn 40% af þörfinni.”
Ekki var greint frá þvl I lltr-
um hvað væri þörf fyrir mik-
hn vatnsskort.