Morgunblaðið - 25.01.2002, Blaðsíða 26

BOÐIÐ er til brúðkaupsveislu á
Stóra sviði Borgarleikhússins í
kvöld. Veislan verður síðan endur-
tekin jafn lengi og gestir fást til að
taka þátt í veislunni. Brúðhjónin eru
Andri, upprennandi listmálari og
Birna, upprennandi óperusöngkona,
og foreldrar hennar eru Agnar aug-
lýsingasali, Laufey eiginkona hans
og Ása hjákona. Bróðir Birnu,
Gunnar, er viðkvæmur fasteignasali
sem elskar Gróu flugstjóra sem er
með Valla besta vini Andra en Gróa
varð einu sinni ólétt eftir Andra.
Magnús geðlæknir er æskuvinur
Birnu og elskar hana ennþá, en Valli
er dálítið óútreiknanlegur og kemur
á óvart áður en lýkur. Faðir Andra
er Hannes bílapartasali sem er al-
veg tilbúinn að fara í bíó með Lauf-
eyju þó hún geti ekki stillt sig um að
þrífa speglana á salerni kvikmynda-
hússins. Smáskrýtið hversdagsfólk
eða hversdagsleg skringimenni.
Undirtitill verksins er hjóna-
bandssaga á augabragði og vísar til
forms verksins en það hverfist um
einn tímapunkt, brúðkaupsveisluna,
en fer fram og til baka í tíma; sýnir
okkur framtíðarhorfur ungu brúð-
hjónanna og hverjir fortíðarstraum-
ar hafa leitt þau saman í heilagt
hjónaband.
„Form verksins er eins konar
framhaldstilraun af því sem ég var
að gera í Vitleysingunum. Tímarás
sýningarinnar á sviðinu er órofin en
innan hennar er farið fram og til
baka í innri tíma verksins,“ segir
Ólafur Haukur.
„Hjónabandið er ein af þessum
stofnunum sem þjóðfélagið trúir á í
blindni, þrátt fyrir að vitað sé að sjö-
tíu og fimm prósent allra hjóna-
banda fara í vaskinn,“ bætir hann
við.
Gjá milli hugmynda-
heims og veruleika
Þetta er líklega kjarni þess sem
Ólafur Haukur er að fást við í þessu
nýjasta leikriti sínu. Mótsagnirnar í
nútímasamfélaginu þar sem okkur
er innrættur kristilegur boðskapur
byggður á boðorðunum tíu en sam-
skipti okkar virðast meira og minna
ganga gegn þeim boðskap. „Það er
augljóst af titlinum að eitt boðorð-
anna hefur orðið útundan en ég vil
ekki gefa meira út á það né hvernig
á að skilja það,“ segir Ólafur. Hér er
stutt tillaga: Annaðhvort svíkjum
við öll boðorðin nema eitt, eða við
reynum að standa við þau öll nema
eitt sem okkur er fyrirmunað að
hlýða. Undirritaður er hreinlega
ekki nægilega sleipur í boðorðunum
til að geta talið á fingrum sér hvaða
boðorðum er til skila haldið í verk-
inu og hvert þeirra verður útundan.
Væntanlegir áhorfendur verða að
kynna sér það sjálfir. Hér er
kannski komin hugmynd að getraun
fyrir Borgarleikhúsið.
„Við búum í samfélagi sem byggir
á kristnum gildum. Í þessu leikriti
er ekki verið að taka fyrir stórsyndir
heldur hið daglega framferði okkar
og hvernig við brjótum reglurnar
sem við höfum sett okkur nánast
daglega í öllum samskiptum. Þetta á
við um öll svið samfélagsins, hvort
heldur er í pólitík, viðskiptum eða
einkalífi. Það sem við viljum trúa á
eru einfaldlega goðsagnir. Ástin,
hjónabandið og vonin um farsæld.
Goðsögnin um ástina og hjóna-
bandið lifir ennþá góðu lífi þrátt fyr-
ir að staðreyndir tali öðru máli. Það
er þess virði að velta því fyrir sér
hvers vegna slík gjá er milli hug-
myndaheims okkar og raunveru
leikans.“
Það kemur á óvart að boðberi
sannleikans í leikritinu er Agnar
faðir Birnu, samviskulaus auglýs-
ingasali sem svífst einskis í viðskipt-
um og einkalífinu. Ég spyr Ólaf
Hauk hvort hann sé ekki með þessu
að grafa undan sannfæringarkrafti
verksins. „Agnar er einfaldlega
raunsær maður í okkar nútímasam-
hengi. Hann er einn af þessum
mönnum sem Hann er einn af þess-
um mönnum sem skapa veröldina.
Hann segir sjálfur að hann „hafi
horfst í augu við sína martröð og
beðið fullkominn ósigur.
Það má kannski líta á hann sem
djöfullega persónu, sem stendur
handan við samviskukvöl sína og
hefur lagt frá sér allar siðferðilegar
vangaveltur. Hann stendur handan
góðs og ills. Agnar er einn þeirra
sem eru ekki heftir af boðum og
bönnum heldur skapa sínar eigin
reglur, sem þeir sveigja og beygja
eftir þörfum.“
Bresta í söng
þegar minnst varir
Sýningin er lífleg og þar sem um-
gjörðin er veisla þá eru persónurnar
að skemmta sér og fyrir vikið
skemmta þær áhorfendum í leiðinni.
Þegar minnst varir bresta persón-
urnar í söng og lögin eru af öllum
gerðum, óperuaríur, sígild og vel
þekkt dægurlög bæði innlend og er-
lend. Er Ólafur Haukur að reyna að
endurtaka formúluna úr Þreki og
tárum frá því um árið?
„Það mátti svo sem eiga von á
þessari spurningu fyrr eða seinna.
Svarið er nei, að því undanskildu að
ég hef þá skoðun að það eigi að vera
bannað að vera leiðinlegur í leikhúsi.
Þó manni sé full alvara með því sem
maður er að segja þá má gera það á
skemmtilegan hátt. Leiksýningar
eiga að hafa ákveðið spennu- og
skemmtigildi. Það er alþekkt að per-
sónur bresti í söng í leiksýningum.
Mér finnst líka að sönghefðin sé eitt
af séreinkennum okkar íslenska
leikhúss og við eigum að halda í
hana. Það felst í henni ákveðinn al-
þýðleiki í framsetningu sem mér lík-
ar vel. Við þurfum líka að gæta okk-
ar á því þegar við erum að gera
formtilraunir í leikhúsinu að fara
ekki framúr áhorfendum. Missa ekki
tengslin við þá. En við verðum líka
að hugsa fyrir þeim hluta áhorfenda
– yngri kynslóðunum – sem eru
komnir svo langt framúr okkur sem
eldri erum í myndlestrarskilningi að
við megum hafa okkur öll við að
missa þann hluta ekki frá okkur
vegna afturhaldsemi. Kröfum þessa
hóps verður leikhúsið líka að svara.
Þannig getur framsæknasti hluti
áhorfenda notið sýningarinnar á
einn hátt en aðrir á annan. Ég er
ekki að segja að þetta leikrit mitt
svari öllum þessum kröfum, heldur
er þetta almenn niðurstaða mín um
hlutverk leikhússins í dag gagnvart
ólíkum hópum áhorfenda. Ef við
ætlum á annað borð að lifa af í leik-
húsinu í breyttum heimi.“
Einhvern tíma heyrði ég því
fleygt að Boðorðin níu væri leikrit
frá níunda ártugnum í nýjum bún-
ingi. Er eitthvað hæft í því?
„Nei, í rauninni ekki. En það sem
þú ert að vísa til er leikritið Hund-
heppinn sem sýnt var í Nemenda-
leikhúsi Leiklistarskóla Íslands vor-
ið 1988. Ég umskrifaði Hundhepp-
inn yfir í kvikmyndahandrit á sínum
tíma sem náði svo aldrei lengra. Það
breyttist talsvert í þeim meðförum.
Boðorðin níu spruttu síðan uppúr
því handriti en áherslur og hug-
myndir eru mjög afleiddar og og
breyttar frá því sem þar var. Þetta
er því nýtt leikrit á alla vegu en
þessi saga segir kannski meira um
hvernig hugmyndir fæðast og þróast
hver af annarri fremur en að þær
verði til í einhverju tómarúmi.“
Líklega er þetta ágæt lýsing á því
alþekkta fyrirbæri sem stundum
nefnist „samfella í höfundarverki“.
„Já, ætli það ekki bara.“
Goðsagnir um ástina
Í kvöld verður frumsýnt
á Stóra sviði Borgar-
leikhússins nýtt leikrit,
Boðorðin níu, eftir Ólaf
Hauk Símonarson.
Hávar Sigurjónsson
ræddi við hann um
kristið siðferði í nú-
tímasamfélaginu.
Sigið á seinni hluta veislunnar. Björn Ingi Hilmarsson og Gísli Örn Garðarsson í forgrunni.
havar@mbl.is
Morgunblaðið/Ásdís
Björn Ingi Hilmarsson og Jóhanna Vigdís Arnardóttir.
LISTIR
26 FÖSTUDAGUR 25. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
þróunar sem samfélag manna gekk í
gegnum og þó ekki nema að nú skilja
menn að enginn vinnur stríð verða
þessi stríð ef til vill trygging fyrir
friði til framtíðar, þó illa horfi nú um
sinn. Vera má að manninum sé svo
varnað minnis, að hann kunni ekki
degi lengur hvað sé honum fyrir
bestu.
Meginþema tónleika Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands í gærkvöldi í
Háskólabíói var síðasta heimsstyrj-
öldin og þjáningar manna. Fyrst var
leikið Harmljóð um fórnarlömbin í
Hirosíma eftir Penderecki, þá Eftir-
lifandinn frá Varsjá eftir Schönberg
og síðast þrettánda sinfónían, op.113,
eftir Shostakovitsj, sem nefnd er
SAGA Evrópuþjóða er vörðuð
styrjöldum og innbyrðis átökum og
þó færðar hafi verið sársaukafullar
fórnir, sem oftar en ekki börðu harð-
ast á almennum borgurum, voru
þessar styrjaldir einnig sú gerjun
Babí Jar, samin við og nefnd eftir
ljóði Jevtúshenkos. Harmljóðið eftir
Penderecki vakti mikla eftirtekt og
táknrænt fyrir þann sársauka og
þjáningar sem fórnarlömb atóm-
sprengjunnar þurftu að líða. Fyrir
utan sérstöðu tónmálsins, þar sem
hvorki er að heyra lagferli eða hryn-
skipan, aðeins ískrandi sársaukann,
er verkið að mestu ritað án nótna,
eins og sjá má á meðfylgjandi mynd.
Leikur hljómsveitarinnar var áhrifa-
mikill undir stjórn Maksymiuk.
Annað verkið á efnisskránni var
Eftirlifandinn frá Varsjá
eftir Schönberg er
fjallar um fanga nasista,
sem bregðast við skip-
unum fangavarðanna
með því að syngja hebr-
eskan sálm. Þarna er
tónmálið bæði takt- og
tónbundið og þrátt fyrir
að verkið sé að nokkru
byggt á tólftónakerfinu
er það undir lokin frekar
frjálst hvað snertir tón-
ferli og hryn og einstaka
tónhendingar jafnvel tóntegunda-
bundnar. Þetta áhrifamikla verk var
geysivel flutt og var framsögn Ólafs
Kjartans Sigurðarsonar sérlega
áhrifamikil og einnig sálmurinn, sem
nokkrir söngmenn úr Karlakórnum
Fóstbræðrum sungu.
Meginverk tónleikanna var þrett-
ánda sinfónían eftir Shostakovitsj við
fimm ljóð eftir Jevtúshenko en það
fyrsta heitir Babí Jar eftir dalnum
þar sem nasistar myrtu þúsundir
gyðinga en „Yfir Babí Jar þýtur í
óræktargrasi. Trén horfa ógnandi á
svip eins og dómarar. Og allt eitt þög-
ult óp.“
Þetta stórbrotna verk var glæsi-
lega flutt. Bassasöngvarinn Gleb
Nikolskij söng af glæsibrag, með
sinni hljómfögru og þróttmiklu rödd,
þó merkja mætti að hæsi angraði
hann undir það síðasta. Karlakórinn
Fóstbræður söng sérlega vel og
hljómsveitin undir stjórn Maksym-
iuk lék af öryggi.
Þetta voru sérlega áhrifamiklir
tónleikar, bæði er varðar glæsilegan
flutning og áhrifamikla tónlist, sem
svo sannarlega á erindi við okkur í
dag. Einu má þó finna að varðandi
þessa tónleika og það er leturgerð og
leturstærð textans í efnisskrá, sem
ekki er lesvænn fyrir flesta. Svona
„post-modernisk“ uppsetning, sam-
anber blaðsíðutal og smáletur án
setningaskila, er ekki frumleg hönn-
un, heldur ankannaleg og óþæg þeim
er lesa vilja og jafnvel reyna að fylgj-
ast með textanum og þýðingunni.
Efnisskráin er líklega ekki fyrir tón-
leikagesti, heldur leiktæki hönnuðar.
TÓNLIST
Háskólabíó
Flutt voru verk eftir Penderecki,
Schönberg og Shostakovitsj. Ein-
söngvari: Gleb Nikolskij. Sögumaður:
Ólafur Kjartan Sigurðarson. Karla-
kórinn Fóstbræður, kórstjóri Árni
Harðarson. Hljómsveitarstjóri: Jerzy
Maksymiuk. Fimmtudagurinn 24. janúar,
2002.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
„Og allt eitt
þögult óp“
Nótur úr Harmljóði um fórnarlömbin í Hir-
osíma eftir Penderecki.
Jón Ásgeirsson
eftir Ólaf Hauk Símonarson.
Leikarar: Jóhanna
Vigdís Arnardóttir,
Björn Ingi Hilmarsson,
Gísli Örn Garðarsson,
Eggert Þorleifsson,
Hanna María Karlsdóttir,
Theodór Júlíusson,
Edda Björg Eyjólfsdóttir,
Ólafur Darri Ólafsson,
Katla Margrét
Þorgeirsdóttir,
Ellert Ingimundarson.
Hljómsveitarstjóri:
Óskar Einarsson.
Tónlistarmenn: Jóhann
Ámundsson, Matthías Stefson,
Stefán Már Magnússon,
Leikmynd: Snorri
Freyr Hilmarsson
Leikgervi: Sigríður
Rósa Bjarnadóttir
Hljóðstjórn: Ólafur
Örn Thoroddsen
Búningar: Filippía Elísdóttir
Lýsing: Elfar Bjarnason
Leikstjórn: Viðar
Eggertsson
Boðorðin
níu